گروه انديشه: رئيس مركز فرهنگ و معارف قرآن با اشاره به كلان‌پروژه‌هايی كه توسط محققان اين مركز تدوين شده است، گفت: «فرهنگ قرآن» كه امسال به عنوان كتاب سال جمهوری اسلامی انتخاب شد، خدمتی عظيم به محققان جهان اسلام است.


حجت‌الاسلام و المسلمين يوسفی‌مقدم، مدير مركز فرهنگ و معارف قرآن
حجت‌الاسلام و المسلمين محمدصادق يوسفی‌مقدم، رئيس مركز فرهنگ و معارف قرآن، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا) با بيان اين مطلب، تصريح كرد: در بيست و نهمين دوره جايزه كتاب سال جمهوری اسلامی ايران، كتاب «فرهنگ قرآن» به عنوان كتاب سال انتخاب شد. از اين اقدام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بسيار سپاسگزارم و اميدوارم اين تشويق، مشوقی برای فعاليت‌های آتی اين مركز باشد.

وی از ديگر اقدامات اين مركز قرآنی چنين گفت: البته تاكنون، توفيق انتشار مجموعه‌های وسيع و گسترده‌ای را داشتيم كه آنها نيز به عنوان كتاب سال برگزيده شده‌اند، ازجمله «دائرةالمعارف قرآن كريم» كه در سال 87 به عنوان كتاب سال انتخاب شد، همچنين «تفسير راهنما» كه اين مجموعه نيز در سال 1382 به عنوان كتاب سال برگزيده شد و اين از افتخارات اين مركز است.

يوسفی‌مقدم عنوان كرد: مركز فرهنگ و معارف قرآن در عرصه‌های مختلف به فعاليت قرآنی مشغول است به ويژه در سال‌های اخير با توجه به كلان‌پروژه‌ها و ريزپروژه‌هايی كه برای خود تعريف كرده است، رويكرد جديد مركز را در عرصه‌های قرآن‌پژوهی نشان می‌دهد.

عنوان كلان‌پروژه‌های مركز فرهنگ و معارف قرآن

وی با بيان اينكه نگاهی نوآمد و معطوف به نيازهای جامعه اسلامی در فعاليت‌های مركز فرهنگ و معارف قرآن وجود دارد، افزود: كلان‌پروژه‌هايی مانند «قرآن و عرفان» ناظر به نيازهای عرفانی امروز جامعه تعريف شده است و به همين زودی مبانی عرفانی قرآنی را به واسطه اين كتاب تحويل جامعه خواهيم داد كه می‌تواند به عنوان يك سند عمل كند. عزيزانی كه نيازمندند و می‌خواهند عرفان قرآنی را بشناسند، يعنی عرفانی كه با قرآن انطباق داشته باشد از اين منبع استفاده خواهند كرد.

مدير مركز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم تصريح كرد: به ويژه در شرايط فعلی كه عرفان‌های نوظهور در جامعه پديدار شده است، اين كتاب می‌تواند محكی برای شناسايی عرفا‌ن‌های سالم از عرفان‌های غير سالم باشد. استاد حسن رمضانی مديريت علمی اين پروژه را برعهده دارد.

وی ادامه داد: كلان‌پروژه ديگری با عنوان «قرآن و سياست» نيز در اين مركز پيگيری می‌شود در اين پروژه دو مسئله شناسايی مبانی سياست قرآنی و دوم مسائل سياست قرآنی دنبال می‌شود. پروژه ديگر «قرآن و خاورشناسان» نام گرفته است كه بيشتر به ديدگاه‌های خاورشناسان در حوزه قرآن با ديدی نقادانه می‌پردازد.

يوسفی‌مقدم عنوان كرد: كلان‌پروژه‌های «قرآن و اعجاز»، «قرآن و مبانی فلسفه فقه در قرآن»، «روانشناسی مطالعات قرآنی» و «قرآن و اخلاق» را نيز در دست تهيه است. اينها همه نشان از رويكرد جديد مركز در عرصه قرآن‌پژوهی دارد، منتهی همچنان در آغاز راه هستيم و اميدواريم بتوانيم در نهايی كردن اين پروژه‌ها، آينده‌ای درخشان را در حوزه قرآن‌پژوهی رقم بزنيم.

«دائرةالمعارف قرآن» اثری بديع در نوع خود

اين محقق علوم قرآنی اظهار كرد: در كنار اين فعاليت‌ها، يكی از فعاليت‌های بسيار كامل و جامعی كه در مركز فرهنگ و معارف قرآن صورت می‌گيرد و مدعی هستيم در اين عرصه، مانندی برای اين مركز وجود ندارد. تدوين منابع قرآنی است. منابعی كه از افتخارات جمهوری اسلامی محسوب می‌شود. «دائرةالمعارف قرآن» در سطح كشور حتی در سطح كشورهای اسلامی بديع است. دائرة‌المعارفی كه در اينجا در حال تدوين است، قابل مقايسه با نمونه‌ای نيست. اين دائرةا‌لمعارف با كمترين هزينه و با بيشترين مراقبت نسبت به هزينه‌ها و با بيشترين عنايت محققان تهيه شده كه در سال 87 به عنوان كتاب سال جمهوری اسلامی انتخاب شد.

وی افزود: اين پروژه ظرفيت و قابليت تبديل به دائرةالمعارف‌های گوناگون را دارد زيرا مقالات در اينجا به صورت تخصصی تدوين شده است، مثلاً مقالات عرفان و فلسفه كه با نگاه قرآنی نوشته شده است، اين ظرفيت دارد كه خودش به يك مجموعه دائرةالمعارف عقلی قرآنی تبديل شود كه اين مورد در حال انجام است و به همين زودی اين نمونه‌ها در اختيار مخاطبان قرار می‌گيرد. مباحث اخلاقی كه در قرآن مطرح شده است به عنوان يك دائرةالمعارف جداگانه می‌تواند براساس حروف الفبا منتشر شود.

اجرای كلان‌پروژه «فرهنگ قرآن»

يوسفی‌مقدم ادامه داد: يكی از فعاليت‌های بسيار قابل توجه مركز فرهنگ و معارف قرآن كه در نوع خودش بی‌نظير است. پروژه «فرهنگ قرآن» است كه در سال 89 به اتمام رسيد. امسال هم به عنوان كتاب سال جمهوری اسلامی انتخاب شد كه دارای 33 جلد است. اين مجموعه از سه هزار موضوع اصلی و فرعی تشكيل شده است. ذيل هر موضوع از موضوعاتی كه انتخاب شده، مجدد موضوعات گوناگونی مورد بحث قرار گرفته است. ذيل هزاران موضوعی كه در اين سه هزار موضوع قرار گرفته است، ده‌ها برداشت قرآنی قرار دارد كه هر برداشت قرآنی، خودش قابليت نمايه‌سازی مستقلی دارد و می‌تواند هر برداشت قرآنی به دو سه نمايه قرآنی تبديل شود. همكاران در اين پروژه حدود 50 نفر محقق هستند.

وی با بيان اينكه ثبت اين اثر بزرگ به نام تشيع در جهان اسلام، خدمت بزرگ شيعيان به قرآن كريم است، افزود: وقتی ما از يك ساختار سه هزار موضوع سخن می‌گوييم يعنی اينكه هر موضوعی ذيلش، دهها موضوع و ذيل هر موضوعی از اين دهها موضوع، بين پنج تا 15 فيش قرآنی وجود دارد و هر فيشی هم ظرفيت دارد كه در آن نمايه‌سازی صورت گيرد و نهاد و گزاره از هم تبديل شده و گاهی يك فيش قابليت دو يا چهار نمايه دارد. اگر اين ظرفيت نمايه‌سازی را بخواهيد در اينجا اعمال كنيد سر از چه اطلاعات وسيع و گسترده قرآنی در مجموعه فرهنگ قرآنی درخواهيد آورد كه می‌تواند يك ظرف آماده‌ای برای پژوهشگران باشد و آنها را برای فعاليت‌های قرآنی مساعدت كند.

يوسفی‌مقدم اظهار كرد: در پروژه «فرهنگ قرآن» هدف بزرگ و مقدسی تعقيب می‌شود و آن نگاه تخصصی و علمی به فعاليت‌های قرآنی است، يعنی بعد از اينكه اين فرهنگ قرآن تمام شد در مرحله بعدی كه حركت مركز فرهنگ و معارف قرآن به سوی فعاليت‌های نوآمد و تخصصی در حال شكل گرفتن است اين فرهنگ قرآنی، می‌تواند سرمايه بزرگی برای پژوهشگران باشد كه بتوانند از اين سرمايه برای نيل به آن هدف بزرگ استفاده كنند.

وی با بيان اينكه «فرهنگ قرآن» پروژه بسيار عظيم و قابل توجهی است، ادامه داد: اين پروژه با زحمات ده‌ها محقق انجام شد و اين محققان به غير از شورای پژوهشی و نيروهای ستادی مركز فرهنگ و معارف قرآن هستند و من فقط به عنوان مدير، يكی از افراد اين مجموعه بودم. منابعی كه برای تهيه فرهنگ قرآن استفاده شد، متعدد است. تمامی تفاسير شيعه و سنی مورد توجه بوده است چون فرهنگ قرآن برای تمام جهان اسلام مفيد است. همه احتمالات تفسير برای آيه شريفه آمده است.

يوسفی‌مقدم افزود: در فرهنگ قرآن، فقط اطلاعات در اختيار مخاطب قرار می‌گيرد و سعی در قضاوت نداشتيم و فقط اطلاعات ارائه داديم. در اينجا محقق است كه بايد گزاره‌های متفاوت را ببيند، ارزيابی كند و خودش تشخيص درست و غلط را دهد. حتی برای كسانی كه می‌خواهند پايان‌نامه بنويسند و يا می‌‌خواهند سخنرانی علمی و مستند به آيات قرآن كريم داشته باشند، اينها می‌تواند مورد توجه قرار گيرد.

وی بيان كرد: «تفسير راهنما» نوشته آيت‌الله هاشمی رفسنجانی و جمعی از محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن از منابع مهم دسترسی به اطلاعات قرآنی برای نوشتن فرهنگ قرآن بود و حتی از دست‌نوشته‌های آيت‌الله هاشمی برای تدوين فرهنگ قرآن استفاده شد.

ترجمه مجموعه «فرهنگ قرآن» به سه زبان زنده دنيا

يوسفی‌مقدم در ادامه اين گفت‌وگو از چاپ ترجمه انگليسی، عربی و اردوی فرهنگ قرآن سخن گفت و بيان كرد: اميدواريم بازخوردهای اين پروژه عظيم به دستمان برسد. نقدها و پيشنهادهای جامعه قرآنی و علاقه‌مندان می‌تواند نگرشی بهتر به مجموعه محققان اين كار بدهد. پس از بستن قراردادی، ترجمه انگليسی آن در كالج لندن در حال انجام است. تاريخ دقيق اتمام آن مشخص نيست. ترجمه عربی نيز توسط يك لبنانی‌ در حال انجام است. دو جلد ترجمه اردو و دو جلد ترجمه عربی فرهنگ قرآن برای انتشار آماده شده است.