ناجي فرهنگ ما
جام جم آنلاين: خواجه نصيرالدين طوسي متولد به سال 597 هجري قمري، ملقب به القابي همچون استاد البشر، سلطان الحكما و مولاناي اعظم، از جمله نوابغ نادر تاريخ است كه بر گردن ايران و ايراني حقي بزرگ دارد و اين حق چنان كلان و كتمان‌ناپذير است كه بيشتر دانشمندان، علما و كاوشگران پهنه تاريخ، زنده ماندن فرهنگ ايراني در روزگار نابسامان پس از هجوم مغولان را مديون درايت و خردمندي او مي‌دانند و از اين حيث او را واجد جايگاهي همطراز با حكيم ابوالقاسم فردوسي مي‌پندارند كه زنده ماندن زبان پارسي در دوران پس از سقوط ساسانيان تا حد زيادي مرهون ذكاوت و هوشمندي او بوده است.

خواجه نصيرالدين كه عصاره‌اي از مجموع فرهنگ ايران را در خود جمع داشت، در دوران دهشتناك و غمبار پس از يورش مغولان، درصدد سامان‌بخشيدن به اين مرده ريگ درهم فروريخته برآمد و جوهر زندگي را بر اين صحراي فقر چكانيد.

در حقيقت، در روزگاري كه وخامت و پريشاني اوضاع ايران‌زمين هراس‌انگيز جلوه مي‌نمود، خواجه هوشمندانه پرچم فرهنگ را به دست گرفت، زيركانه خردمندان را بر گرد خويش فراز آورد و با سلاح قلم و انديشه به جنگ دشمنان دور از تمدن مغول رفت.

علماي تاريخ جملگي بر اين باورند، چنانچه خواجه نصيرالدين و ديگر انديشمندان پيرو او با شمشير قلم و سپر انديشه، ياراي آن نمي‌يافتند خوي بدوي و وحشي يورشگران چشم‌تنگ مغول را رام كنند، از تمدن و فرهنگ ايران زمين كه اندك زماني پيشتر از تابناكي و درخشاني افزون برخوردار و نامداراني چون ابن‌سينا، رازي، خيام، بيروني، فردوسي و صدها دانشمند ديگر را به جهانيان معرفي كرده بود، ديگر هيچ اثري به جاي نمي‌ماند.

خواجه نصيرالدين طوسي، از اين رهگذر، احياكننده دو پايگاه معنوي عمده شد؛ يكي تشيع كه تبلور اسلام در انديشه ناب ايراني بود و طي سده‌هاي متمادي به دليل وجود دستگاه خلافت و حكومت‌هاي سني‌مذهب در ايران در اختفا به سر مي‌برد و اينك به پشتيباني خواجه سر برون كرده، جايگاهي مردمي و حتي سياسي مي‌جست.

آن ديگري، ايجاد كانون علمي ـ هنري رصدخانه مراغه بود كه مي‌توان آن را گنجينه علوم و هنرهاي ايران از آغاز تا آن زمان نام نهاد.

خواجه كه او را بنيانگذار كلام شيعه دوازده امامي بايد برشمرد، از لحاظ علم دين تنها به فقه و اصول اكتفا نكرد و به همين سبب در فرهنگ اسلامي روحي تازه دميد و آن را از حالت خشكي و سكون رها ساخت.

خواجه نصيرالدين با نگارش كتاب تجريدالكلام يا تجريرالاعتقاد، نه تنها پايه‌گذار كلام شيعي در ايران عصر ايلخاني شد، بلكه براي نخستين بار در تاريخ اسلام، فلسفه را به‌طور كامل با علم كلام درآميخت.

امير نعمتي‌ليمائي - جام جم