عضو پژوهشكده قرآن و عترت پژوهشگاه معارج با اشاره به وحدت غرضی سورههای قرآن كريم، اظهار كرد: غرض واحد سورههای مكی اصول، و غرض واحد سورههای مدنی فروع دين است.
حجتالاسلام و المسلمين حسين شفيعی، عضو پژوهشكده قرآن و عترت وابسته به پژوهشگاه علوم وحيانی معارج، در گفتوگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، با بيان اينكه وحدت موضوعی سورههای قرآن يكی از محورهای فهم آيات و سور كلام الهی به حساب میآيد، اظهار كرد: مفسران برای فهم منظور الهی در آيات نازل شده بر قلب شريف نبی اكرم(ص) از طرق مختلفی بهره میبرند كه يكی از موارد آن، تقسيمبندی آيات قرآن به آيات مكی و مدنی است.
شفيعی با اشاره به راه تشخيص سورههای مكی از مدنی گفت: مفسران چند تفاوت ميان سور مكی و مدنی قائل شدهاند، از جمله آنكه میگويند سورههايی كه به اصول اعتقادات، مبانی اسلام و اصول دين مربوط میشود، در مكه نازل شدهاند و سورههايی كه مربوط به احكام تكليفی و فروع دين است، در مدينه نازل شدهاند.
اين محقق و قرآنپژوه با بيان اينكه از اين تقسيمبندی مشخص میشود كه سورههای مكی، سورههايی هستند كه محور اصلی در آنها اصول دين و سورههای مدنی سورههايی هستند كه محور اصلی آنها به فروع دين اشاره دارد، خاطرنشان كرد: البته ممكن است در سورههای مدنی اصولی نيز مطرح شده باشد، اما محور اصلی اين سورهها فروع مباحث است.
شفيعی با اين نتيجهگيری كه میتوان گفت غرض واحد سورههای مكی اصول و غرض واحد سورههای مدنی فروع است، ادامه داد: البته پر واضح است كه منظور مجموع سورههای مكی اصول و مجموع سورههای مدنی فروع است. وقتی مسئلهای را بهطور كلی مطرح میكنيم، ممكن است نمونههای استثناپذير نيز داشته باشد، اما چند مورد نقض نمیتواند به كليت موضوع لطمه وارد كند.
عضو پژوهشكده قرآن و عترت افزود: اعتقاد مرحوم علامه طباطبايی بر آن بود كه سورههای قرآن غرض واحدی را تعقيب میكنند. ايشان اين مطلب را در سورههای مختلف به اثبات رساندهاند. حال در اين ميان اگر مخالفان وحدت موضوعی، نمونهای چون سوره بقره را بهدليل مفصل بودن مثال بزنند كه غرض واحدی ندارد، اين مطلب نمیتواند به عموميت مسئله خدشه وارد كند.
وی با اشاره به ادله نقضی مخالفان وحدت موضوعی تصريح كرد: اولاً ممكن است در مورد وحدت غرض سورهها تنها دليل عقلی نداشته باشيم كه تنها با نقض آن اصل يك موضوع خدشهدار شود، ثانياً وقتی عموميت يك مسئله با دلايل عقلی اثبات شد، حال اگر در يك مورد با استثنا مواجه شديم، دليل بر اين نيست كه وحدت غرض در قرآن وجود ندارد.
اين محقق و قرآنپژوه با بيان اينكه ممكن است بسياری از مفسران بتوانند ارتباط آيات ابتدايی و انتهايی سوره بقره را كشف كنند، اظهار كرد: لزوماً اينگونه نيست كه بگوييم آيه اول هر سوره با آيه پايانی آن با يكديگر وحدت دارند، بلكه ممكن است آيات اول سوره بقره با آيات پايانی سوره بقره با همديگر هماهنگ باشند.
شفيعی گفت: مدعيان وحدت غرضی سور عنوان نمیكنند كه حتماً و لزوماً آيه نخست سوره بقره با آيه پايانی آن كه جزء آياتی است كه مشافهتاً به پيامبر اكرم(ص) وحی شده را از لحاظ موضوع، دارای وحدت بدانند، بلكه ممكن است اوايل سوره بقره با اواخر سوره بقره با همديگر قرابت و هماهنگی معنايی داشته باشند، همانطور كه مثلاً در اوايل سوره مباركه نساء، مباحث ارث مطرح شده و آيه پايانی اين سوره يعنی «یَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللّهُ یُفْتِيكُمْ فِی الْكَلاَلَة...؛ از تو [در باره كلاله] فتوا مىطلبند بگو خدا در باره كلاله فتوا مىدهد»(نساء/176). نيز به مسئله ارث اختصاص يافته است.
وی با بيان اينكه كسانیكه سورههای قرآن را دارای وحدت غرض میدانند، نمیگويند كه آيه اول با آيه پايانی با هم يكی است، خاطرنشان كرد: سخن مدعيان وحدت غرض اين است كه آيات اوايل هر سوره با آيات اواخر آن سوره وحدت موضوعی دارند، ممكن است آيهای از اول سوره با آيهای از پايان سوره باهم مربوط باشند و كار مفسر كشف ارتباط نهفته و درونی اين آيات است.
عضو پژوهشكده قرآن و عترت در تشريح اين مطلب عنوان كرد: برای مثال در آيه اول سوره مباركه مائده بحث «أَوْفُواْ بِالْعُقُودِ» مطرح شده است؛ اين مسئله به وفای به عقد و عهد ظاهری اشاره دارد كه كليه عقود و ايقاعات را شامل میشود كه بايد نسبت به آنها وفا كرد. برخی از مفسران ممكن است از باطن اين آيه چنين استخراج كنند كه اين مطلب شامل مسئله وفای به عهدی كه انسان در عالم ذر و در فطرت خود با خدا بسته، میشود گرچه از ظاهر آيه چنين استفادهای نمیشود.
وی تصريح كرد: اگر برخی از مفسران نتوانستند غرض واحدی را برای سور قرآن بيابند، اين امر دليل بر عدم وحدت موضوعی در اين سورهها نيست و ما نمیتوانيم به ضرس قاطع بگوييم كه سورههای قرآن غرض واحدی ندارند؛ چه اينكه ممكن است با پيشرفت علم مفسرانی در آينده ظهور كنند كه برای اين سورهها غرض واحدی بيابند.