استاد حوزه و دانشگاه با بيان اين‌كه مدعيان عرفان‌های نوظهور، انتخاب دين را تابع خوشايند و احساسات انسان می‌شمرند، عنوان كرد: آن‌ها معتقدند كه بايد به تعداد سليقه‌های افراد فرقه‌های متنوع معنوی ساخت.


حجت‌الاسلام والمسلمين دكتر محمدتقی فعالی، مدرس حوزه و دانشگاه
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، حجت‌الاسلام والمسلمين دكتر محمدتقی فعالی، مدرس حوزه و دانشگاه و نگارنده 9 جلد كتاب در باب جنبش‌های نوظهور معنوی، در سومين نشست از سلسله نشست‌های «آسيب‌شناسی عرفان‌های كاذب» كه در سازمان فعاليت‌های قرآنی دانشجويان كشور برگزار شد، به ايراد سخنرانی پرداخت.

فعالی با اشاره به اسامی فرقه‌های عرفانی رايج در دنيای امروز اظهار كرد: امروزه در جهان برای اين فرقه‌ها اسامی مختلفی استفاده شده كه اولين و رايج‌ترين اسم آن واژه «كالت» است. واژه دوم كه برای اين فرقه‌ها استفاده می‌شود واژه «New age movement» به معنای جنبش‌های عصر جديد يا به شكل خلاصه جنبش‌های نو پديد و نو پيدا است.

اين مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: علت اين‌كه به اين فرقه‌ها، جنبش‌های عصر جديد گفته می‌شود اين است كه عمدتاً محصول بعد از جنگ جهانی دوم هستند ـ با يك نظر اجمالی به تاريخ غرب كه از يونان قديم، سده ششم قبل از ميلاد آغاز می‌شود و تا به امروز ادامه دارد كه حدود 2600 سال است ـ خود متفكران غربی اذعان كرده‌اند كه تمام سابقه 2600 ساله غرب يك طرف و قرن بيستم طرف ديگر.

اين محقق و پژوهشگر افزود: متفكران غربی مجدداً اعلام كرده‌اند كه كل سابقه جهان غرب يك سمت و نيمه دوم قرن بيستم كه شامل 6 دهه اخير می‌شود در سويی ديگر. حد فاصل بخش اول و دوم قرن بيستم، جنگ جهانی است كه در سال 1946 ميلادی پايان يافت. جنگ جهانی دوم برای غرب پيامدها‌ی و آثار فوق‌العاده متعددی داشت.

وی با تأكيد بر اين‌كه اگر در هر شاخه علم مطالعه شود، خواهيم ديد كه رشد علم در جهان غرب در هر رشته‌ای معادل 2600 سال قبل از جنگ دوم جهانی است، خاطرنشان كرد: اين نحله‌ها نيز عموماً محصول دهه‌های 60 و 70 ميلادی ـ يعنی بعد از جنگ دوم جهانی ـ هستند لذا به اين فرقه‌ها New age گفته می‌شود زيرا مرهون عصر جديد هستند.

فعالی با بيان اين‌كه «اديان مجازی» اصطلاح ديگری است كه برای اين فرقه‌‌ها استفاده می‌شود، عنوان كرد: اولاً به اين فرقه‌ها عنوان دين داده می‌شود، ثانياً گفته می‌شود مجازی؛ زيرا بالای 70 درصد از فعاليت‌های ايشان در جهان امروز در فضای مجازی صورت می‌گيرد. هم‌اكنون فضای مجازی كاملاً بر جهان حكومت دارد و انسان‌ها به سوی جهانی مجازی پيش می‌روند.

اين محقق و پژوهشگر با تأكيد بر اين‌كه ميان نسل قديم و جديد نسلی كه بيشتر در فضای مجازی سير می‌كند، نسل جديد است، خاطرنشان كرد: بنابراين در كشور ما جوانان بسيار در معرض اين‌گونه فرقه‌ها و نحله‌ها قرار دارند؛ لذا آسيب‌هايی كه نسل جديد و امروزی كشور از اين فرقه‌ها می‌بينند اصلاً قابل مقايسه با نسل‌های گذشته نيست.

نسل جوان امروز در معرض كيش‌های ساختگی قرار دارند

وی با اشاره به يك نتيجه مهم اظهار كرد: نتيجه مهم اين‌كه نسل جوان امروز كاملاً در معرض اين كيش‌های ساختگی قرار دارند و ميزان آسيب‌های ايشان از نسل‌های قديم به مراتب بيشتر است، خصوصاً اين‌كه ايران با كشورها‌ی ديگر كاملاً متفاوت است و از جهات مختلف كشوری استثنايی است.

فعالی اظهار كرد: يكی از جهاتی كه ايران را كشوری ممتاز می‌كند اين است كه حافظه تاريخی ايران، عرفان و معنويت است. هر جوان ايران ديوان حافظ را دارد و مطالعه می‌كند. در ايران سعدی و گلستان و بوستانش، سنايی غزنوی، نثر ابوسعيد ابوالخير و نثر مسجع خواجه‌عبدالله انصاری شناخته شده است.

وی با بيان اين‌كه فرهنگ ايران يك فرهنگ كاملاً عرفانی و معنوی است، افزود: جوان ايرانی سابقه و حافظه عرفانی و مذهبی دارد؛ بنابراين اقبال جوانان در ايران از ديگر كشورها‌ی هم‌جوار به عرفان (از هر شكل آن) بيشتر است؛ به‌همين جهت است كه در كل جهان اسلام، هيچ كشوری همچون ايران مورد هجمه فرقه‌ها و نحله‌های عرفانی قرار نگرفته است.

محمدتقی فعالی:
يكی از جهاتی كه ايران را كشوری ممتاز می‌كند اين است كه حافظه تاريخی ايران، عرفان و معنويت است. هر جوان ايران ديوان حافظ را دارد و مطالعه می‌كند. در ايران سعدی و گلستان و بوستانش، سنايی غزنوی، نثر ابوسعيد ابوالخير و نثر مسجع خواجه‌عبدالله انصاری شناخته شده است
فعالی ادامه داد: از سوی ديگر فرهنگ ايران فرهنگ مُدگرايی است و برای هر چيز جديد ارزش قائل است، البته مدگرايی يكی از ابعاد فرهنگ مصرف‌گرايی است. اگر اين مطالب در كنار هم قرار گيرد، تأثير اديان جديد در كشور ما به‌خوبی درك خواهد شد.

اين محقق و پژوهشگر با اشاره به واژه اديان مجازی، عنوان كرد: گاه به اين فرقه‌ها گفته می‌شود «New religious movement» به معنی جنبش‌های نو پديد دينی و گاهی می‌گويند «New spirituaI movement» به معنی جنبش‌های معنوی نو پديد. البته يكی از واژه‌هايی كه از حساسيت بيشتری برخوردار است واژه «Alternative religious» يعنی اديان بديل است.

وی با بيان اين‌كه امروزه به اين عرفان‌ها، دين يا اديان بديل گفته می‌شود افزود: بديل يعنی اين اديان جانشين هستند، حال بايد بررسی شود كه اين اديان جانشين چه چيزی هستند. با يك تحليل ساده در كتاب‌هايی كه توسط كالت‌ها نوشته می‌شود، می‌توان فهميد كه در نظر ايشان اديان دو دسته‌اند: دسته اول اديان سنتی و قديمی يا اديان ابراهيمی كه عبارتند از مسيحيت، اسلام و يهود و دسته دوم اديان جديد.

اين مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: پيروان كالت‌ها می‌گويند تاريخ مصرف اديان سنتی و در رأس آنها اسلام تمام شده است و دوران فايده اين اديان به‌ پايان رسيده است. ايشان اظهار می‌كنند كه انسان نو و جديد شده و انسان جديد نيازمند دين جديد است. ايشان دليل می‌آورند كه هرگاه ديدگاه‌ها و نگرش‌های انسان عوض شد، دين نيز بايد با توجه به نيازهای او تغيير پيدا كند.

فعالی افزود: حال سؤال اين است كه چرا به اين فرقه‌‌ها اديان گفته می‌شود؟ در اين مطلب نكته مهمی نهفته است. رهبران اديان نوظهور اظهار می‌كنند كه انتخاب دين تابع عقل و عقلانيت نيست. در جهان مسيحيت، انتخاب دين تابع خوشايند و احساسات افراد است. انسان هر دينی را كه خوشايند اوست بايد انتخاب كند. منشأ اين فكر آن است كه امروزه آموز‌ه‌های مسيحی به‌ لحاظ عقلانيت و فلسفی به بن‌بست رسيده است؛ لذا در باب آموزه‌ها و عقايد مسيحيت ديگر بحث استدلالی و برهانی و عقلی نبايد كرد.

اين محقق و پژوهشگر تأكيد كرد: به‌عنوان مثال اعتقاد به تثليث به‌هيچ عنوان قابل دفاع عقلانی نيست، از اين‌رو وقتی آموزه‌های مسيحی قابل دفاع عقلانی نيست، بايد به‌دنبال عنصر ديگری بود تا بتواند جانشين عقلانيت شود و اين عنصر چيزی جز احساسات و عواطف نيست. اين در حالی است كه اولين مسأله رساله‌های عمليه ما اين است كه در اصول دين بايد تحقيق كرد و بر اساس عقلانيت انتخاب نمود كه نشان دهنده مترقی بودن دين مبين اسلام است.

مدعیان عرفان کاذب، انتخاب دين را همچون انتخاب غذا می‌دانند

وی با بيان اين‌كه اين جمله امروزه عيناً در كتاب‌ها بيان می‌شود كه انتخاب دين همچون انتخاب غذا است، اظهار كرد: اين جمله يعنی از هر دينی كه لذت بردی همان را انتخاب كن. چون دين تابع سليقه‌ها است و سليقه‌ انسان‌ها بسيار متنوع است؛ لذا بايد به تعداد سليقه‌های افراد، فرقه‌های متنوع معنوی ساخت.

اين مدرس حوزه و دانشگاه عنوان كرد: اين مطلب روشن است كه به اندازه سليقه تمام افراد بر روی كره زمين آن‌قدر مطالب متنوع وجود دارد كه حتی متدينين می‌توانند يكی از آنها را انتخاب كنند و از آن لذت ببرند. ايشان عملاً اعلام كرده‌اند كه هر كس به هر شريعتی كه هست، بايد معنويت خود را از ما بگيرد.

فعالی افزود: مثال اين مطلب همين كارگاه‌ها و كلاس‌هايی است كه امروزه در برخی نقاط كشور برگزار می‌شود. در اين كلاس‌ها به‌هيچ عنوان با عقايد مذهبی افراد و ديگر مشخصات و خصوصيات وی كار ندارند، فقط معنويت، اخلاق، تعالی و آسمان‌خواهی را به ايشان تلقين می‌كنند.

محمدتقی فعالی:
به طور خلاصه اديان بديل يعنی امروز به اندازه هر سليقه كه روی زمين باشد، حتی برای سليقه يك فرد شيعی حزب‌اللهی ايرانی دين وجود دارد. در اين اديان چون بُعد غالب معنويت است، به آنها اديان معنوی می‌گويند و چون نوظهور و جديد هستند برای سليقه مُدگرايی ايرانی بسيار مناسب هستند
وی خاطرنشان كرد: خصوصيت اين‌گونه معنويت‌ها اين است كه تمام فكر و ذهن مخاطب خود را درگير می‌كند، اين همان چيزی است كه واضعان اديان جديد به دنبال آن هستند. به طور خلاصه اديان بديل يعنی امروز به اندازه هر سليقه كه روی زمين باشد، حتی برای سليقه يك فرد شيعی حزب‌اللهی ايرانی دين وجود دارد. در اين اديان چون بُعد غالب معنويت است، به آنها اديان معنوی می‌گويند و چون نوظهور و جديد هستند برای سليقه مُدگرايی ايرانی بسيار مناسب هستند.

فعالی افزود: مقصد اين طرز فكر كل جهان سوم، به‌ويژه جهان اسلام و در اين ميان خاصه ايران است. ايشان از تمام امكانات فرهنگی همچون كتاب استفاده كرده‌اند تا در يك فرآيند زمان‌بر ـ حتی اگر50 سال باشد ـ اين عنصر بديل، جايگزين شود. اين فرآيند جايگزينی آنقدر نامحسوس است كه هيچ‌كس متوجه نخواهد شد و بعد از گذشت 50 سال خواهيم فهميد كه چه اتفاقی افتاده است.

اين محقق و پژوهشگر تأكيد كرد: به‌عنوان مثال افرادی كه اهل دينداری و نماز و حتی نماز شب بودند، با شركت در كلاس‌های يوگا ـ لازم به ذكر است كه محور يوگا مديتيشن يا تمركز است ـ بعد از مدتی به اين انديشه رسيدند كه ثمره‌ای كه يوگا برای انسان دارد، نماز نمی‌تواند داشته باشد. اين در حالی است كه تنها نماز است كه می¬تواند رابطه عاشقانه با خدا را برای انسان معنا كند.

وی خاطرنشان كرد: اين افراد در ميان سخنان خود اذعان دارند كه تمركز خاطر و احساسات لطيف و زيبا در يوگا بيشتر قابل درك است و به‌طوری‌ است كه به‌صورت عملی می‌توان آن را حس كرد.اين مثال، نمونه كاملی از اديان بديل و عناصر جانشينی است.

فعالی اظهار كرد: از ديگر نمونه‌های اديان بديل انجمن‌های NA يا ترك اعتياد است كه ممكن است اعتياد افراد را تا حدی درمان كنند، اما از نظر اعتقادی انسان را كاملاً سست بنياد می‌كنند و اين رويداد آنقدر نامحسوس رخ می‌دهد كه هيچ كس متوجه نخواهد شد كه چه اتفاقی در مورد وی در حال رخداد است و چه پروسه‌ای را ناآگاهانه طی می‌كند.

محمدتقی فعالی:
مقصد اين طرز فكر كل جهان سوم، به‌ويژه جهان اسلام و در اين ميان خاصه ايران است. ايشان از تمام امكانات فرهنگی همچون كتاب استفاده كرده‌اند تا در يك فرآيند زمان‌بر ـ حتی اگر50 سال باشد ـ اين عنصر بديل، جايگزين شود. اين فرآيند جايگزينی آنقدر نامحسوس است كه هيچ‌كس متوجه نخواهد شد و بعد از گذشت 50 سال خواهيم فهميد كه چه اتفاقی افتاده است
اين مدرس حوزه و دانشگاه عنوان كرد: اين روند به اين صورت شكل می‌گيرد كه ابتدا به‌صورت فكر مطرح می‌شود، پس از مدتی تبديل به فرهنگ و سپس تبديل به موضع می‌شود و در نهايت به شكل‌گيری رفتار خاص در جامعه می‌انجامد. وقتی يك فكر تبديل به رفتار شد ديگر جمع كردن و تغيير آن كار بسيار سخت و پرهزينه‌ای است.

فعالی در ادامه به مقدمه دوم پرداخت. وی با بيان اين‌كه آمار فرقه‌ها و نحله‌های نوپديد دينی در دهه 70 ميلادی 87 فرقه بوده است كه در كتاب‌های رسمی ثبت شده، اظهار كرد: دو دهه بعد از آن؛ يعنی سال 1990 ميلادی رقم اين فرقه‌ها به 350 فرقه افزايش يافته است و در پايان سال 2010 رقم اين فرقه‌ها به 3500 فرقه در ايالت متحده و 3500 فرقه در بعد جنبش‌های نوظهور معنوی و اديان بديل در اروپا، افزايش يافته است؛ يعنی هم‌اكنون بالغ بر 7000 فرقه در زمينه جنبش‌های معنوی در حال فعاليت است.

اين مدرس حوزه و دانشگاه خاطرنشان كرد: امر بدانجا رسيده كه امروزه در كتاب‌ها و مجلات، اين تعبير بكار رفته كه سال 2012 سال انفجار فرقه‌ای است و فرقه يعنی تكثر، اين موضوع در زمانی مطرح شده كه جهان به سوی دهكده جهانی پيش می‌رود