جام جم آنلاين: درگذشت پيتر هاموند فيلمساز كلاسيك تلويزيون انگليس و سازنده مجموعه‌هاي تلويزيوني معروف «شرلوك هلمز» در دهه‌هاي 80 و 90 ميلادي، پايان يك دوره استثنايي را رقم زد. با مرگ او پرونده بخش مهمي از كارهاي شرلوك هلمزي بسته شد. او سازنده سه سري مجموعه تلويزيوني شرلوك هلمز است كه به عنوان بهترين اقتباس‌هاي تصويري از داستان كلاسيك آرتور كانن دويل به شمار مي‌روند.
جرمي برت بازيگر نقش شرلوك هلمز اين مجموعه‌ها كمي پس از پايان توليد سري آخر آن درگذشت و هاموند كه به برت در اين نقش علاقه زيادي داشت و نمي‌توانست بازيگر ديگري را در قالب اين نقش تصور كند، تصميم گرفت ديگر هيچ وقت به سراغ دنباله اين مجموعه نرود و پرونده توليد آن را به بايگاني بسپارد. گروهي از منتقدان تلويزيوني بر اين باورند كه همين مساله باعث شد تا وي ديگر هيچ وقت پشت دوربين قرار نگيرد و مجموعه تازه‌اي را نسازد. از همين روست كه رسانه‌هاي گروهي انگلستان پس از اعلام خبر مرگ پيتر هاموند نوشتند مرگ هنري او سال‌ها قبل و پس از آن صورت گرفت كه او نتوانست كار جديدي را مقابل دوربين ببرد. مرگ پيتر هاموند بهانه‌اي به دست داد تا نگاهي به تلاش دو صنعت تلويزيون و سينما براي توليد نسخه‌هاي تصويري شرلوك هلمز انداخته شود.
از زمان انتشار داستان «مطالعه‌اي در اسكارلت» سال 1887، افسانه شرلوك هلمز سال‌هاست كه خوانندگان و علاقه‌مندان داستان‌هاي پليسي و جنايي را در سراسر جهان درگير خود كرده است. جماعت كتابخوان در تمام اين سال‌ها از داستان‌هايي كه شرلوك هلمز قهرمان اصلي آن بوده، استقبال خيلي خوبي كرده‌اند، اما قصه زندگي اين مرد باهوش و كنجكاو كه در خيابان بيكر زندگي مي‌كرد فقط دوستداران دنياي ادبيات را جذب خود نكرده است. او الهام‌بخش تعداد زيادي فيلم سينمايي و مجموعه تلويزيوني بوده كه همگي اقتباسي تصويري از 56 داستان كوتاهي بوده‌اند كه در رابطه با شخصيت هلمز و ماجراجويي‌هاي دلهره‌آور و معماگونه وي به رشته تحرير درآمده‌اند. دو صنعت سينما و تلويزيون هميشه به دنبال داستان‌ها و شخصيت‌هاي ادبي بوده‌اند كه شهرت و محبوبيت بالايي در بين مردم دارند و هنرمندان از قبل اطمينان دارند نسخه‌هاي تصويري اين داستان‌ها به اندازه خود كتاب‌هايي كه منتشر شده‌اند ميتوانند تماشاگران را به سمت خود بكشانند، به همين دليل توليد نسخه‌هاي متعدد سينمايي و تلويزيوني ماجراجويي‌هاي شرلوك هلمز هم چيزي بود كه به ناگزير هنرمندان دو رسانه تلويزيون و سينما را به سمت خود مي‌كشاند و زمينه‌ساز توليد يكسري آثار جذاب و متنوع در اين رابطه مي‌شد.
مامور نكته‌سنج و كلاسيك
شخصيت شرلوك هلمز اولين بار سال 1900 در يك فيلم سينمايي ظاهر شد و آخرين آنها دومين قسمت نسخه جديد سينمايي آن «شرلوك هلمز: بازي سايه‌ها» با بازي رابرت داوني جونيور است كه به مناسبت ايام كريسمس و سال جديد ميلادي روي پرده سينماها رفت. اين اتفاق در شرايطي رخ مي‌دهد كه شبكه تلويزيوني بي‌بي‌سي انگلستان سال قبل سري جديد مجموعه شرلوك هلمز را توليد كرد و در خبرها آمده كه قرار است يك مجموعه جديد ديگر تلويزيوني هم براساس ماجراجويي‌هاي اين مامور نكته‌سنج كلاسيك انگليسي تهيه و توليد شود. منتقدان هنري از باسيل راتبون به عنوان اولين شرلوك هلمزي اسم مي‌برند كه توانست موفقيت فراواني كسب كند و با نام اين شخصيت شناخته و معرفي شود. او از اواخر دهه 30 ميلادي بازي در نقش اين افسر پليس كار كشته انگليسي را شروع و در 14 فيلم و مجموعه شرلوك هلمزي بازي كرد. به گفته منتقدان، راتبون اولين بازيگري بود كه توانست با به تصوير كشيدن شخصيت هلمز تاثير ويژه و بزرگي روي عموم و تماشاگران بگذارد. بسياري از تماشاگران، شخصيت شرلوك هلمز را با تصوير اين بازيگر و نحوه حركات و صحبت كردن او مي‌شناسند. فيلم‌ها و مجموعه‌هاي شرلوك هلمزي كه راتبون بازي كرد هنوز هم سرگرم‌كننده و بانمك هستند. اين در حالي است كه در كارهاي شرلوك هلمزي اين بازيگر، اثر چنداني از شخصيت دكتر واتسن دوست و همكار هميشگي هلمز نيست. علت اصلي اين امر اين است كه سازندگان اين كارها مي‌خواستند وقت بيشتري را به شخصيت هلمز اختصاص داده و تصويري گوياتر، شيرين‌تر و تاثيرگذارتر از وي ارائه دهند.
موفقيت هلمز و تلويزيون
راتبون اولين شرلوك هلمزي بود كه به صورت مرتب آن سلام محترمانه را به آدم‌هاي دور و بر خود مي‌داد. در حالي كه اين حركت خيلي زود به صورت يكي از مشخصه‌هاي اصلي شخصيت هلمز درآمد، در داستان‌هاي سرآرتور كانن دويل خالق قصه‌هاي شرلوك هلمز اشاره چنداني به آن نشده بود و اين حالت و حركت فقط در تصاوير نقاشي شده كتاب‌ها به چشم مي‌خورد. در محيط شهري زماني كه قصه شرلوك هلمز اتفاق مي‌افتاد، آن كلاهي كه هلمز به سر مي‌گذاشت يك اتفاق نادر بود، اما منتقدان هنري يكصدا عقيده دارند آنقدر كه شخصيت هلمز در تلويزيون معروف بود و به شهرت رسيد، در سينما نتوانست مورد توجه قرار گيرد. آنها بر اين باورند كه هلمز يك شخصيت ناب تلويزيوني است كه انگار به صورت اختصاصي براي رسانه تلويزيون خلق شده است.
نكته: مجموعه‌هاي تلويزيوني كلاسيك شرلوك هلمز در 3 دوره زماني توليد و به نمايش درآمدند. شروع اين مجموعه‌ها به سال 1984 برمي‌گردد كه پيتر هاموند فيلمساز مطرح تلويزيوني، بازگشت شرلوك هلمز را آماده پخش كرد
به همين دليل است كه هنوز هم چند مجموعه تلويزيوني كه براساس ماجراجويي‌هاي اين شخصيت در تلويزيون انگلستان ساخته شده، به عنوان بهترين كارهايي شناخته مي‌شوند كه هلمز و پليس بازي‌هاي او را در محور قصه‌هاي خود دارند. مجموعه‌هاي تلويزيوني كلاسيك شرلوك هلمز در 3 دوره زماني توليد و به نمايش درآمدند. شروع اين مجموعه‌ها به سال 1984 برمي‌گردد كه پيتر هاموند فيلمساز مطرح تلويزيوني، بازگشت شرلوك هلمز را آماده پخش كرد. اين مجموعه از سوي منتقدان تلويزيوني به عنوان بهترين اثر شرلوك هلمزي شناخته مي‌شود كه تا به حال توسط هنرمندان تلويزيون يا سينما تهيه شده است. در اين مجموعه، جرمي برت نقش اين كارآگاه پليس را بازي مي‌كند و در ارائه نقش خود به قدري با قدرت و توانايي عمل مي‌كند كه هنوز هم عنوان بهترين شرلوك هلمز سينما و تلويزيون را در اختيار خود دارد. حتي رابرت داوني جونيور هم در نسخه جديد سينمايي ماجراهاي شرلوك هلمز نتوانست خود را بهتر از اين بازيگر به نمايش گذاشته و خاطره خوش تماشاگران از جرمي برت را خدشه‌دار كرده و مورد ترديد قرار دهد.
نگاهي كه آرامش نمي‌بخشد
نوع بازي برت در نقش هلمز خاص و هيجان‌انگيز است. سكوت او در شرايطي كه اوضاع بحراني مي‌شود و نحوه نگاه كردن و اشارات او، از جمله چيزهايي هستند كه رفتار خاص هلمز را در قالب يك افسر آبديده پليس به نمايش مي‌گذارند. همين نوع رفتار وي است كه باعث آرامش نداشتن افراد دور و بر هلمز مي‌شود و برت با توانايي خاص موفق مي‌شود آن ترديد مورد نظر را در دل بازيگران نقش‌هاي مقابل خود به وجود بياورد. ديويد بود كه (و بعدا ادوارد هاردويك) نقش دكتر داتسن را بازي مي‌كنند و ميتوانند پا به پاي برت ماجراهاي قصه مجموعه را جلو ببرند. سري اول مجموعه شرلوك هلمز در 2 فصل 11 اپيزودي ساخته شد و تماشاگران زيادي را در سراسر جهان جذب خود كرد. پيتر هاموند پس از موفقيت كلان اين مجموعه و در حالي كه از او خواسته شده بود سري جديد شرلوك هلمز را در دستور كارش قرار دهد، به سراغ مجموعه ديگري به نام «بازرس مورس» رفت. اين مجموعه (كه قبلا از سيماي جمهوري اسلامي ايران پخش شده) با بازي جان ناو در 33 اپيزود تهيه شد و به صورت يك مجموعه تلويزيوني پربيننده درآمد. تماشاگران پر و پا قرص شرلوك هلمز ضمن استقبال از كار جديد هاموند، از وي خواستند دوباره به سراغ شخصيت هلمز و بازي‌هاي بانمك و مرموز او برود.
هاموند 4 سال پس از پخش موفقيت‌آميز سري اول مجموعه شرلوك هلمز سال 1992 دوباره سراغ اين كارآگاه زبل و دستيار باوفايش رفت و سري جديد آن را با عنوان «پرونده كتاب‌گونه شرلوك هلمز» توليد كرد. اين مجموعه در يك فصل اپيزودي ساخته شد و دوباره جرمي برت در آن در نقش هلمز ظاهر شد. اين در حالي بود كه در فاصله توليد 2 سري مجموعه، برت و ادوارد هاردويك از قالب شخصيت‌هاي هلمز و واتسن جدا نشدند و روي صحنه تئاتر، نمايش بسيار موفق تئاتري شرلوك هلمز را بازي كردند. سري دوم شرلوك هلمز هم با استقبال وسيع منتقدان و تماشاگران همراه شد و هر دو گروه از كم بودن تعداد اپيزودهاي آن گله و شكايت كردند. رسانه‌هاي گروهي اين پرسش را مطرح كردند كه در شرايطي كه انواع و اقسام مجموعه‌هاي بي‌نام و گمنام، صاحب فصل‌ها و اپيزودهاي متعدد مي‌شوند، چرا شرلوك هلمز بايد عمر كوتاهي داشته باشد؟ اما سازندگان مجموعه همين نكته را رمز موفقيت بالاي آن ذكر كردند. به گفته آنها، جذابيت اصلي مجموعه شرلوك هلمز در همين محدود بودن آن است.
علاقه بچه‌ها به شرلوك هلمز
جرمي برت آخرين بار نقش هلمز را در مجموعه «خاطرات شرلوك هلمز» بازي كرد كه سال 1994 توليد شد. اين مجموعه در يك فصل 6 اپيزودي توليد و پس از آن پرونده شرلوك هلمز، هم براي برت و هم براي هاموند بسته شد. در عين حال اين مجموعه آخرين كار تلويزيوني هاموند هم به شمار مي‌رود و با اين مجموعه پرونده هنري وي در مقام يك فيلمساز موفق تلويزيوني (با 50 فيلم و مجموعه تلويزيوني) بسته مي‌شود. جرمي برت 2 سال پس از پخش موفقيت‌آميز خاطرات شرلوك هلمز درگذشت و اين در حالي بود كه او قبل از مرگ در 2 فيلم سينمايي بازي كرده بود. برت در طول 40 سال فعاليت هنري خود در حدود 70 مجموعه و فيلم تلويزيوني ظاهر شد، ولي هيچ يك از آنها موفقيت شرلوك هلمز را برايش فراهم نكردند و وي همواره با نام اين شخصيت تلويزيوني شناخته و معرفي شد.
اين بازيگر در زمان پخش مجموعه در گفت‌وگويي اعلام كرد: «يكي از نكاتي كه بشدت توجه مرا به خود جلب كرده علاقه‌اي است كه بچه‌ها به اين مجموعه بزرگسالانه دارند. آنها در كوچه و خيابان جلويم را مي‌گيرند و با من درباره هلمز و كارهايش حرف مي‌زنند. به چشم آنها من يك ابر قهرمان دوست داشتني و باهوش هستم كه مي‌توانم خيلي خوب از پس حل معماهاي سخت برآييم.
همين نكته توجه مرا به اين سمت جلب مي‌كند كه مراقب نوع رفتار شرلوك هلمز و حرف‌ها و كارهايش باشم. باعث خجالت است كه هلمز كاري كند كه باعث تاسف اين قشر عظيم تماشاگران شود.
يك نكته مهم، مصرف دخانيات توسط هلمز بود. براي اين كه بعدها مشكلي بيش نيايد با دختر آرتور كانن دويل (خالق هلمز) تماس و اجازه گرفتم كه مصرف دخانيات را از شخصيت هلمز حذف كنم تا براي بچه‌ها جنبه بدآموزي نداشته باشد. او متوجه ضرورت ماجرا شد و رضايت داد كه اين تغيير مهم و اساسي را در شخصيت كلاسيكي كه پدرش خلق كرده بود، انجام دهيم. همين مساله باعث شد تا در يكي از اپيزودهاي مجموعه موضوع ترك دخانيات هلمز مطرح و در رابطه با آن نتيجه‌گيري شود.»
هلمز در سينما
بري لوئيسن سال 1985 در فيلم «شرلوك هلمز جوان» به سراغ دوران جواني هلمز و واتسن رفت و به دوستي آن دو در دوران دانشگاه پرداخت. نسخه‌اي كه لوئيسن از داستان شرلوك هلمز ارائه داد، نسخه‌اي تازه بود كه شباهتي به ساخته‌هاي ديگر توليدات شرلوك هلمزي نداشت. مايكل كين سال 1988 در فيلم سينمايي «بدون يك نشانه» تصوير تازه‌اي از روابط كاري و دوستانه هلمز و واتسن را نشان داد. سربن كينگرلي در اين فيلم در نقش واتسن بازي كرد. در يكي از قسمت‌هاي مجموعه فيلم سينمايي علمي ـ تخيلي «سفرهاي ستاره‌‌اي» به نام «نسل بعدي» (1988) دو شخصيت مهم قصه، فيلم لباس‌هاي فضايي خود را از تن در آورده و لباس سنتي و معروف هلمز و واتسن را به تن مي‌كنند تا به حل يك معماي سخت داخل سفينه اينتر پرايز بپردازند! فيلم كمدي ـ درام «تاثير صفر» (1998) هم بيل پولمن و بن استيلر در نقش كارآگاه و معاوني ظاهر مي‌شوند كه خيلي شبيه هلمز و واتسن هستند و كارها و رفتارشان اين دو شخصيت تلويزيوني را به ياد مي‌آورد.
هنرمندان تلويزيون انگلستان سال قبل سري مجموعه شرلوك هلمز را با نام كوتاه «شرلوك» روي آنتن فرستادند كه منتقدان تلويزيوني از آن به عنوان يك اقتباس خوب به روز شده و درخشان ياد مي‌كنند. خالقان اصلي مجموعه همان كساني هستند كه مجموعه علمي ـ تخيلي پربيننده «دكتر هو» را توليد كردند. داستان مجموعه در لندن معاصر اتفاق مي‌افتد و بنديكت كامبرباچ و مارتين فريمن، هلمز و واتسن آن هستند. ايندو پس از بازگشت از افغانستان جنگ زده (و حضور در جبهه‌هاي آنجا) درگير معماهاي قتل و جنايت‌هاي پيچيده و مرموز شهر لندن مي‌شوند. اولين فصل مجموعه در سه اپيزود 90 دقيقه‌اي توليد شد.
تي وي گايد / مترجم: كيكاووس زياري