يك محقق و پژوهشگر با بيان اين‌كه اثرگذاری كارهای فرهنگی با محوريت عقلانيت پايدار است، اظهار كرد: درك مناسب از زمان و مكان و مصون ماندن از نگاه سطحی، مؤلفه‌های عقلانيت در كارهای فرهنگی است كه بايد مدنظر قرار گيرد.

حجت‌الاسلام والمسلمين سيدمجيد افضلی، محقق و پژوهشگر علوم اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) با بيان اين‌كه اثرگذاری كارهای فرهنگی با محوريت عقلانيت پايدار است، اظهار كرد: هر پديده‌ای نياز به علل آن كار دارد تا اين پديده محقق شود، اگر علتش نباشد آن كار نيز محقق نمی‌شود. علت فاعلی كار آن افرادی هستند كه دست به‌كار می‌شوند و آن را انجام می‌دهند و جهت مادی و صوری‌ا‌ش فعلاً خارج از بحث ماست و بيشتر جهت علت غايی‌اش مدنظر است كه می‌خواهيم يك پديده فرهنگی محقق كنيم.

حجت‌الاسلام افضلی ادامه داد: پديده فرهنگی بايد غايت و هدفی داشته باشد و فاعل كار هم مهم است كه فاعل اين كار، با چه نيت و قصدی آن را انجام می‌دهد كه اين هم به همان علت غايی كه برای آن متصور می‌شود، برمی‌گردد. حال اولين چيزی كه بايد در كار فرهنگی مشخص كرد اين است كه اين كار فرهنگی، قرار است به كجا برسد و اين عمده كار است.

وی در بيان اهميت تعيين هدف در فعاليت‌های فرهنگی، عنوان كرد: اگر جهت كار مشخص نشود يا اين‌كه به كجا می‌خواهد برسد مشخص نباشد هر كار خوبی، چه از جهت ظاهری و چه از جهت صوری، قطعاً به نتيجه نمی‌رسد. هرچند كه اين كار را الآن كه از لحاظ ظاهری نگاه می‌كنيم خوب است. مثلاً اگر من بخواهم به سمت مشهد بروم اما جهتم به سمت شيراز باشد هر چقدر در اين مسير باسرعت بروم، هواپيما استفاده كنم و ماشين استفاده كنم، به سمت شيراز می‌روم و هيچ‌گاه به مشهد نمی‌رسم.

مدرس حوزه علميه با بيان اينكه اولين چيزی كه در كار فرهنگی نقش اساسی دارد و بايد مشخص كرد، جهتش است، تصريح كرد: اگر بخواهيم تشخيص جهت كار، به طور اساسی باشد، بايد عاقلانه باشد؛ چون نگاه سطحی كه فقط به همين جلوی چشم باشد و فضای الان را ببيند، كفايت نمی‌كند. برای تشخيص جهت بايد يك فضای بالاتر از اين فضای حاضر و فضای اطرافمان را نگاه كنيم و آن چيزی كه اين فضا را به ما نشان می‌دهد و باعث می‌شود كه اين فضا برايمان حاصل شود، عقل و عقلانيت است.

اين محقق و پژوهشگر علوم اسلامی بيان كرد: عقل و عقلانيت در پناه شرع و شريعت است و اين‌طور نيست كه عقل بی‌نياز از معصوم(ع) و روايات باشد و اين را هم می‌گويم كه چه طوری می‌شود آنها را باهمديگر جمع كرد. چيزی كه در بحث عقلانيت خيلی مهم است و اهميت دارد آن است كه عقلانيت اول، جهت را مشخص می‌كند و بعد، همين عقلانيت كه جهت را مشخص می‌كند، می‌گويد كه اين جهت را چه طوری بايد تنظيم كرد.

سيدمجيد افضلی:
چيزی كه در بحث عقلانيت خيلی مهم است و اهميت دارد آن است كه عقلانيت اول، جهت را مشخص می‌كند و بعد، همين عقلانيت كه جهت را مشخص می‌كند، می‌گويد كه اين جهت را چه طوری بايد تنظيم كرد
وی افزود: مباحثی همچون اين كه جهت كار فرهنگی چيست و كار فرهنگی به كجا می‌خواهد برسد بايد در جايگاه خودش مطرح شود و ما الان از اين بحث می‌كنيم كه ابزار رسيدن به آن هدفی كه می‌خواهيم به آن برسيم و ابزار تشخيص آن هدف، چيزی جز عقل و عقلانيت نيست، كه اين حرف اول است.

حجت‌الاسلام افضلی ادامه داد: حرف دومی كه مطرح می‌كنيم اين است كه ما بايد جهت را مشخص كنيم اما نگاه و رويكرد ما به اين جهت بايد چگونه باشد، نگاهی كه محدود است و از آن به نگاه كوتاه‌مدت تعبير می‌شود و معيار آن مدت عمر است، يا نگاهی كه عقلانی است و محدود به من و مدت عمر من در آن كاری كه انجام می‌دهم، نيست.

اين محقق و پژوهشگر علوم اسلام در تبيين رويكرد عقلانی به كارهای فرهنگی، اظهار كرد: اگر نگاه و رويكرد، عاقلانه و عقلانی باشد، من حتی به عمر خودم اكتفا نمی‌كنم و اگر نمونه‌اش را بخواهيم در جريان كربلا و عاشورا می‌توانيم ببينيم كه در اين جريان امام حسين(ع) كارشان به‌حسب ظاهر با شهادت ختم شد و طبيعتاً اثر آن كاری را كه انجام دادند نديدند چون حضرت شهيد شدند، اما اين اثر از همان زمان كه امام(ع) شهيد شدند شروع شد.

مدرس حوزه علميه افزود: آن زمان هم كه امام(ع) شهيد شدند هنوز حرف‌ها و مشكلات باقی بود و تهديد‌ها و تهمت‌های فراوانی نسبت به آن حضرت و اهل بيت‌شان برجای بود؛ يعنی بعد از شهادت حضرت هم تا زمانی اين كار اثری نداشت اما بعد، اين اثر خودش را در حكومت يزيد نشان داد و تا الان می‌بينيم كه آن اثر ماندگار است، در حالی‌كه حضرت اين اثر را در دوران عمر شريفشان نديدند و به شهادت رسيدند اما اين اثر ادامه دارد و ماندگار است.

رويكرد عقلانی؛ راز ماندگاری عاشورا

وی با اشاره به رويكرد عقلانی در جريان عاشورا، تصريح كرد: ماندگاری اثر عاشورا تا به امروز بيانگر اين است كه نگاهی كه امام حسين(ع) به اين جريان داشتند نگاه محدود نبود بلكه نگاه حضرت به آن حركت كلی عالم بود و اين‌كه اين كار فرهنگی كه انجام می‌دهم در حركت كلی عالم به كجا می‌انجامد، آيا اين كار در مسير حركت كلی عالم هست يا نيست.

حجت‌الاسلام افضلی بيان كرد: طبيعتاً اين‌جا آن چيزی كه می‌تواند اين راه را پيش ببرد همان عقل است؛ چون عقل آن چيزی است كه از آن به «ما عبد به الرحمن و اكتسب به الجنان؛ عقل آن چيزی است كه به واسطه آن خداوند رحمان عبادت می‌شود و بهشت به دست می‌آيد» تعبير می‌شود؛ يعنی چيزی كه به واسطه آن خداوند رحمان تعبد می‌شود.

اين محقق و پژوهشگر علوم اسلامی با بيان اينكه مسير كلی عالم را هم كه نگاه می‌كنيم می‌بينيم مسيری است كه می‌خواهد به سمت تعبد برود، اظهار كرد: اين نكته مهمی است كه اولاً ما برای تشخيص اين كاری كه می‌خواهيم پيش برويم بايد هدفی داشته باشيم و آن هدف، عاقلانه باشد و ابزار تشخيص هدف هم عاقلانه باشد و دوم اين‌كه اين هدف هم محدود به من و عمر من نباشد كه نكته مهمی است.

مدرس حوزه علميه در بيان يكی از آسيب‌های كارهای فرهنگی، عنوان كرد: چيزی كه الان در كارهای فرهنگی فراوان ديده می‌شود و حتی در افراد و گروه‌های مذهبی (آن‌ها كه به ظاهر حركت مذهبی انجام می‌دهند)، نيز ديده می‌شود اين است ‌كه به اثر كوتاه مدت و اثر حال نگاه می‌كنند كه كاری كه انجام می‌دهيم اثرش الان حاصل می‌شود يا نمی‌شود.

وی افزود: اگر بخواهيم در مسير حركت امام حسين(ع) حركت كنيم، در مسير آن كار فرهنگی كه مطابق با نظام كلی عالم است حركت كنيم، ما نيز بايد كاری كنيم كه مطابق با نظام كلی عالم باشد. در اين صورت من غُصه‌ نمی‌خورم كه الان اين كاری كه انجام دادم نتيجه نداد؛ چون وقتی اين كار را شروع كردم و با نگاه عاقلانه و عقلانی هم جلو رفتم، می‌دانم كه اين كار در مسير كلی نظام عالم تأثير خودش را می‌گذارد.

سيدمجيد افضلی:
عقل آن چيزی است كه از آن به «ما عبد به الرحمن و اكتسب به الجنان؛ عقل آن چيزی است كه به واسطه آن خداوند رحمان عبادت می‌شود و بهشت به دست می‌آيد» تعبير می‌شود؛ يعنی چيزی كه به واسطه آن خداوند رحمان تعبد می‌شود
وی با اشاره به اهميت درك مناسب از زمان و مكان، بيان كرد: اين موضوع خيلی مهم است كه فضای اطرافمان را خوب بشناسيم و بدانيم چه چيزی برای اين فضا مناسب است، اما در عين حال بايد نگاه كرد كه اين چيزی كه الان با اين فضا مناسب است در كجای حركت كلی عالم قرار می‌گيرد؛ در مسير عبوديت و تعبد است يا در مسير شيطانی است. اين هم نكته‌ مهمی بود كه در بحث هدف‌شناسی می‌توان مطرح كرد.

حجت‌الاسلام افضلی بيان كرد: از جهت صورت و شكل، وقتی به تعبيرات روايات و آيات مراجعه می‌كنيم می‌بينيم كه روی جهات احساسی خيلی تاكيد شده است. در كارهای فرهنگی واژه‌هايی چون محبت، دوستی و امثال اين‌ها بسيار مطرح شده است اما آن حرفی كه در بحث هدف و غايت گفتيم در اين‌جا گره‌گشای مسئله است كه هر چيزی كه ما را طبق آن مسير حركت كلی عالم ـ كه به سمت تعبد و عبوديت است ـ پيش ببرد آن كار عاقلانه و عقلانی است، گاهی گريه و گاهی محبت است.

اين محقق و پژوهشگر علوم اسلامی اظهار كرد: يك موقع انسان كاری را انجام می‌دهد كه به حسب ظاهر، ديگران نيز همان كار را انجام می‌دهند مثلاً در مراسم عزاداری در حال سينه‌زدن است كه اين شكل و صورت عمل با آن هدف و غايت در نظر گرفته می‌شود كه اگر با آن مطابقت داشت و در مسير هدف بود، فايده دارد و اين صورت عقلانی و عاقلانه است.

وی در پايان سخنان خود عنوان كرد: اگر صورت و شكل عمل در جهت هدف و غايت نباشد و نيز خود صورت هم خصوصيات عقلی نداشته باشد، به اين معنا كه با ظاهر شرع و عقل مطابقت نداشته باشد، چطور می‌خواهد در جهت عقلانيت باشد؟ خلاصه مطالب گفته شده اين می‌شود كه اگر كاری بخواهد عاقلانه پيش برود بايد هم فاعلش در اين كار عاقلانه تصميم بگيرد و هم فعلی كه انجام می‌دهد، فعل عاقلانه باشد.