سريال «عامل ناشناخته» از توليدات كشور كانادا از شبكه 3 سيما در حال پخش است
خيالپردازي براساس واقعيات
جام جم آنلاين: مجموعه‌هاي علمي ـ تخيلي كه معمولا از آنها به عنوان مجموعه‌هاي فضايي ياد مي‌شود، طرفداران زيادي در بين عموم تماشاگران تلويزيوني در سراسر جهان دارند و به همين دليل است كه شبكه‌هاي مختلف تلويزيوني در كشورهاي جهان، توليد اين‌گونه مجموعه‌ها را در دستور كار خود قرار مي‌دهند.
مجموعه‌هاي تلويزيوني اين ژانر موفق و پربيننده معمولا مجموعه‌هايي با حال و هواي هيجان‌انگيز و ماجراجويانه هستند كه قصه‌هايي خيالي و غيرواقعي دارند. يكي از دلايل موفقيت بالاي اين مجموعه‌ها هم در همين نكته است كه قصه‌هايشان غيرواقعي است و بيننده آنها احتمال بسيار كمي مي‌دهد كه اين ماجراها در عالم واقعيت رخ بدهد. ‌از اين نظر، مجموعه كانادايي «عامل ناشناخته» كه از شبكه 3 سيما در حال پخش است، تفاوت‌هايي با ديگر مجموعه‌هاي ژانر علمي ـ تخيلي دارد.

براي مثال اگر قصه مجموعه‌هايي مثل «بشقاب پرنده»، «پيشتازان فضا»، «پرونده‌هاي مجهول» يا «فضا 1999» ـ كه از مجموعه‌هاي پرطرفدار علمي‌ ـ تخيلي چند دهه گذشته بوده‌اند ـ را مورد بحث و بررسي قرار دهيم، به اين نتيجه مي‌رسيم كه هيچ‌يك از داستان‌هايي كه در اپيزودهاي مختلف و متنوع آنها تعريف مي‌شود، در دنياي واقعي اتفاق نخواهد افتاد. تفاوت اصلي عامل ناشناخته با اين مجموعه‌ها و ديگر كارهاي مشابه در اين است كه قصه فيلمنامه اپيزودهاي مختلف آن ـ حتي اگر غيرواقعي و خيالي به نظر برسند ـ‌ بر پايه مستندات و رويدادهاي واقعي نوشته شده است.

عامل ناشناخته و پرونده‌هاي مجهول

عامل ناشناخته يك درام علمي ـ تخيلي است كه تلاش دارد تا متفاوت از بقيه كارهاي ژانر علمي ـ تخيلي به نظر برسد و كار تازه‌اي در رابطه با اين ژانر ارائه دهد. استقبال تماشاگران تلويزيوني از فصل اول مجموعه در سال 1996 به قدري زياد بود كه سازندگان و خالقان آن را واداشت تا 3 فصل ديگر آن را تا سال 2000 توليد كنند. موفقيت عامل ناشناخته باعث شد تا 88 اپيزود از آن توليد و روي آنتن تلويزيون برود.

با آن كه ابتداي كار توليد مجموعه فقط با 3 كارگردان و 5 فيلمنامه‌‌نويس قرارداد همكاري بسته شده بود، ولي دنباله‌دارشدن قصه مجموعه باعث جذب تعداد بيشتري كارگردان و فيلمنامه‌نويس به اين كار شد و حتي بازيگران و شخصيت‌هاي جديدي را به آن اضافه كرد. در كل 16 فيلمساز، كارگرداني 88 اپيزود مجموعه را انجام دادند كه جان پل با كارگرداني 18 اپيزود آن، مقام اول را در اين رابطه دارد. بيش از 18 فيلمنامه‌نويس هم كار نگارش فيلمنامه 4 فصل عامل ناشناخته را به عهده گرفتند.

زماني كه پخش عامل ناشناخته شروع شد، بسياري آن را با پرونده‌هاي مجهول مقايسه كردند و گفتند خالقان آن قصد دارند چيزي شبيه پرونده‌هاي مجهول ارائه دهند. پرونده‌هاي مجهول سال 1993 توليد شد و پخش فصل‌هاي مختلف تا سال 1999 ادامه پيدا كرد. قصه اين مجموعه در ارتباط با تحقيقات 2 مامور زبده پليس براي كسب اطلاعات محرمانه درباره فعاليت موجودات بيگانه فضايي روي كره زمين بود، اما سازندگان عامل ناشناخته هر نوع ارتباطي بين مجموعه‌شان با اين اثر موفق علمي ـ تخيلي را رد كردند و گفتند مجموعه آنها يك اثر مستقل با يك خط داستاني مستقل، متفاوت و ويژه است كه آن را نبايد با هيچ‌ مجموعه يا فيلم علمي ـ تخيلي ديگري مقايسه كرد.

به ادعاي آنها عامل ناشناخته در نوع خود يك كار دست اول و اصيل (اورژينال)‌ بوده است كه مي‌تواند زمينه‌ساز توليد مجموعه‌ها و فيلم‌هايي در اين نوع كاري بشود. البته در سال‌هاي پس از پخش عامل ناشناخته چنين اتفاقي نيفتاد و هيچ كار علمي ـ تخيلي ديگري كه دنباله‌رو راه اين مجموعه باشد، توليد نشد.

خيال يا واقعيت

قصه مجموعه عامل ناشناخته به داستان‌هايي درباره اتفاقات علمي و در عين حال عجيب و غيرقابل باور (اما مستند و واقعي)‌ مي‌پردازد. دانشمندان يك سازمان ويژه فضايي هزاران رويداد غيرقابل توضيح و باورنكردني كه در گوشه و كنار دنيا رخ مي‌دهد را مورد تحقيق و بررسي قرار مي‌دهند. آنها براي اين كار از تكنيك‌ها و دستگاه‌هاي پيشرفته علمي بهره مي‌گيرند تا به يك نتيجه منطقي براي هر موضوع برسند. داستان‌هايي كه در اين مجموعه به نمايش درمي‌آيند به نظر باورنكردني و خيالي مي‌رسند، ولي تقريبا تمام آنها بر پايه مستندات ساخته شده‌اند. كل صحنه‌هاي اين مجموعه در حوالي تورنتو فيلمبرداري شد.

دان آكرويد (بازيگر سرشناس سينما و تلويزيون كه تماشاگران او را بيشتر به واسطه كارهاي كمدي‌اش مي‌شناسند)‌ به عنوان مجري و راوي در ابتدا و پايان هر اپيزود ظاهر و با تماشاگران صحبت مي‌كند. او با تاكيد روي محرمانه‌بودن فعاليت‌هاي سازمان، علمي ـ تخيلي و واقعي‌بودن حوادث داستان اپيزودهاي مجموعه توضيح مي‌دهد اين قصه‌ها الهام‌گرفته از اتفاقاتي است كه قبل از اين رخ داده و در تعريف تلويزيوني آنها دخل و تصرف زيادي صورت نگرفته است.

پيتر آكرويد، يكي از 3 خالق اصلي مجموعه هم همزمان با پخش اولين فصل آن از تماشاگران تلويزيوني خواست اين مجموعه و قصه‌هاي آن را جدي بگيرند و نگاهشان به اين مجموعه شبيه نگاهي نباشد كه به ديگر مجموعه‌هاي درام و خيالي علمي ـ تخيلي تلويزيوني دارند. به گفته او: «ممكن است در نگاه اول چنين به نظر برسد كه ما داريم قصه‌اي كاملا خيالي و غيرواقعي را تعريف مي‌كنيم، اما چنين نيست. فيلمنامه‌هاي مجموعه عامل ناشناخته فقط تلاش مي‌كنند وقايع و اتفاقاتي را كه در عالم واقعيت رخ داده‌اند، به شكلي درام و هنري در معرض ديد تماشاگران خود قرار دهد. طبيعي است كه براي جذاب‌كردن اين قصه‌هاي واقعي ما مجبور بوديم از ابزار بيان هنري استفاده كنيم و به قصه‌‌ها شاخ و برگ بدهيم يا چيزهايي را از آنان كوتاه كنيم. اما مواد اوليه و اصلي اين فيلمنامه‌ها، دقيقا همان حوادث و رويدادهايي هستند كه در دنياي واقعي اتفاق افتاده‌اند.» تلاش سازندگان مجموعه براي بيان يكسري موضوعات واقعي به زبان هنر باعث شد تا كميته علمي تحقيقات درباره موضوعات ناشناخته در سال 1997 جايزه ويژه خود را به دان آكرويد، مجري و راوي اين مجموعه اهدا كند.

هيجان با دوربين روي دست

فصل اول مجموعه به معرفي اعضاي اواس‌آي‌آر (كميته تحقيقات پيرامون موضوعات ناشناخته)‌ مي‌پردازد كه ليندسي دانر (با بازي نانسي آن ساكوويچ)،‌ پيتر آكسون (با بازي بارسلي هوپ)‌ و آنتون هندريكس (با بازي كالين فاكس)‌، افراد اصلي آن هستند. اين سه دانشمند، پروفسور و محقق همراه با افراد متخصص ديگري كه در هر اپيزود مجموعه به ياري آنها مي‌آيند، درباره يك پرونده ويژه تحقيق مي‌كنند. هر اپيزود مجموعه اختصاص به يك پرونده و قصه مستقل دارد و روش‌هايي كه براي كشف موضوعات از سوي شخصيت‌هاي اصلي قصه مورد استفاده قرار مي‌گيرد، با گذشت زمان و در فصل‌هاي بعدي تغيير مي‌كند.‌

نكته: عامل ناشناخته به داستان‌هايي درباره اتفاقات علمي و در عين حال عجيب و غيرقابل باور‌ مي‌پردازد. در اين مجموعه دانشمندان يك سازمان ويژه فضايي هزاران رويداد غيرقابل توضيح و باورنكردني كه در گوشه و كنار دنيا رخ مي‌دهد را مورد تحقيق و بررسي ‌قرار ‌مي‌دهند
جان بل كه اولين اپيزودهاي عامل ناشناخته را كارگرداني كرد و همكاري‌اش را در فصل‌هاي بعدي هم با اين مجموعه ادامه داد، درباره تفاوت‌هاي فصل‌هاي مختلف آن چنين مي‌گويد: «فصل اول لحن روايتي مستندگونه‌اي داشت و هدف از اين كار اين بود كه بيننده متوجه واقعي بودن رويدادها باشد. به همين دليل، شما مي‌بينيد كه برخي صحنه‌ها با دوربين روي دست فيلمبرداري شده‌اند كه وجه مشخصه تمام مستندهاي واقعي تلويزيوني است و با آدم‌هايي كه تجربه‌هاي مختلف علمي را پشت‌سر گذاشته‌اند به عنوان شاهد مصاحبه زنده مي‌شود. در فصل‌هاي بعدي مجموعه چند بازيگر و شخصيت تازه به جمع آدم‌هاي قبلي اضافه مي‌شوند و با ورود آنها، قصه وارد يك سري ماجراجويي جديد مي‌شود.

در فصل دوم روي قصه‌گويي مستقل و مجزا تاكيد بيشتري مي‌شود و بينندگان در هر اپيزود شاهد قصه‌اي درام هستند كه به صورت كامل تعريف و تمام مي‌شود. از اين نظر، اين فصل شبيه نمايش‌هاي درام يك ساعته است.»

پيتر آكرويد روي اين نكته تاكيد مي‌كند كه از فصل دوم به بعد كار شخصيت‌پردازي شخصيت‌هاي قصه به موازات داستان‌هايي كه تعريف مي‌كند، گسترش مي‌يابد و نوعي ارتباط مستقيم بين اين دو وجه برقرار مي‌شود. به گفته وي: «خوب مي‌دانستيم كه براي حفظ تماشاگران در فصل‌هاي بعدي مجموعه بايد از عناصر و امكاناتي استفاده كنيم تا بتوانيم همچنان تماشاگران را پاي صفحه تلويزيون نگه داريم. به همين دليل است كه قصه اپيزودهاي بعدي جنبه عجيب‌تر و پرقدرت‌تري پيدا مي‌كنند.

همين مساله باعث ورود ماجراها و اتفاقات تازه مثل بشقاب‌هاي پرنده و قدرت‌هاي ماوراءالطبيعه به قصه مي‌شود، اينها موضوعاتي هستند كه تماشاگران مجموعه‌هاي علمي ـ تخيلي دوست دارند درباره‌شان بشنوند و قصه‌هايشان را روي صفحه كوچك تلويزيون نگاه كنند.» پيتر آركاد برادر بزرگ‌تر دان آركاد است كه چند كار موفق تلويزيوني (مثل نمايش زنده يكشنبه‌شب)‌ را با همكاري وي توليد كرده است. وي همكاري با تلويزيون را از سال 1979 به عنوان بازيگر و تهيه‌كننده شروع كرد و همزمان در سينما هم فعاليت داشته است. تا به امروز عامل ناشناخته مهم‌ترين و طولاني‌ترين كار تلويزيوني او بوده است.

بازيگر معروف در نقش راوي

برخورد منتقدان تلويزيوني با عامل ناشناخته خوب و گرم بوده است. به گفته آنها تلويزيون از مدت‌ها قبل از نبود و كمبود مجموعه‌اي با اين حال و هوا رنج مي‌برد. آنها از شيوه قصه‌گويي مجموعه استقبال كردند و تركيب بازيگران و شخصيت‌هاي آن را خوب و منطقي ارزيابي كردند. آنها همچنين انتخاب يك مجري كه قصه هر اپيزود را توصيف مي‌كند، حركتي بسيار جذاب توصيف كردند.

جالب اينجاست كه در ابتداي كار توليد مجموعه اصلا قرار نبود چيزي به عنوان مجري يا راوي وجود داشته باشد و پيشنهاد چنين چيزي را خود دان آكرويد به عوامل مجموعه داد. او مي‌گويد: «زماني كه قرار شد عامل ناشناخته به صورت جدي وارد مرحله توليد شود، برادرم پيتر به من پيشنهاد كرد يكي از نقش‌هاي اصلي آن را به عهده بگيرم. وقتي فيلمنامه چند اپيزود را خواندم با او تماس گرفتم و گفتم من به درد چنين نقشي نمي‌خورم و تماشاگران از من توقع ديگري دارند. همان زمان به عنوان شوخي به او گفتم: خيلي جالب مي‌شود به عنوان راوي در ابتدا و پايان هر قسمت جلوي دوربين ظاهر شوم و رو به‌ دوربين با تماشاگران حرف بزنم و درباره قصه‌اي كه قرار است در اين اپيزود به نمايش درآيد توضيحاتي بدهم. فكر نمي‌كردم اين ايده كارساز شود و مورد قبول قرار گيرد. ولي اين اتفاق افتاد. از پيتر پرسيدم: وقتي تماشاگران مرا در مقام راوي ببينند چه خواهند گفت؟ آنها خيال نخواهند كرد با يك كار كمدي روبه‌رو هستند؟ ولي پيتر كه يك حرفه‌اي تلويزيوني است نظر مرا رد كرد و گفت تماشاگران پس از يكي دو هفته كاملا مرا به عنوان يك راوي جدي قبول خواهند كرد. وقتي مجموعه روي آنتن رفت، متوجه شدم تماشاگران خيلي زود اين موضوع را هضم و قبول كردند».

دان‌ آكرويد فعاليت بازيگري را از سال 1974 با حضور در كارهاي تلويزيوني شروع كرد. او پس از موفقيت در اين رسانه و ورود به دنياي سينما، همكاري‌اش با تلويزيون را قطع نكرد و در تمام اين سال‌ها به صورت موازي در هر دو رشته سينما و تلويزيون فعال بوده است. وي كه خود را آماده بازي در قسمت سوم فيلم سينمايي موفق «شكار‌كنندگان ارواح» مي‌كند، هم‌اكنون مجموعه تلويزيوني «دوروتي شهر از» را روي آنتن تلويزيون دارد.

پيشنهاد حضور جان بل به عنوان كارگردان اصلي مجموعه عامل ناشناخته را نيز وي به عوامل توليد آن داد. با آن كه اين دو تا قبل از اين در هيچ كار تلويزيوني با يكديگر همكاري نكرده بودند، ولي آكرويد دوستدار كارهايي بود كه اين فيلمساز ساخته است. جان بل اولين مجموعه تلويزيوني خود را سال 1982 كارگرداني كرد و تا به حال با بيش از 25 مجموعه تلويزيوني به عنوان كارگردان اصلي همكاري داشته است.

تهيه‌كننده ريسك‌پذير

كريستوفر چاكون تهيه‌كننده مجموعه و يكي از خالقان اصلي آن حضور همكاران خوب و حرفه‌‌اي در توليد عامل ناشناخته حال و هواي بديع آن را عامل اصلي موفقيت آن مي‌داند و اضافه مي‌كند: «تازگي و متفاوت بودن قصه و لحن مجموعه، برگ برنده اصلي ما در زمان توليد آن بود. خوشحال بودم كه روي مجموعه‌اي كار مي‌كردم كه مشابه آن تا آن زمان در هيچ شبكه تلويزيوني توليد و پخش نشده بود. اين اولين بار بود كه قصه‌هايي واقعي در رابطه با مسائل علمي ـ تخيلي به تصوير كشيده مي‌شد و تا قبل از آن سابقه نداشت كه يك بازيگر در مقام راوي در ابتدا و پايان هر اپيزود ظاهر شده و با تماشاگران صحبت كند. برخي از دوستان و همكارانم مرا از انجام چنين كاري منع كردند.

آنها گفتند اين كار به معني يك شكست كامل خواهد بود. ولي شما مجبوريد براي نوآوري‌هايتان ريسك كرده و خطرات بزرگي را به جان بخريد. علت پرسروصدا شدن كارهاي بزرگ هم به خاطر همين ريسكي است كه در زمان توليدشان صورت مي‌گيرد. نوع برخورد و استقبال تماشاگران و منتقدان نشان داد كه كار درست را انجام داده‌ام.»

به نوشته رسانه‌‌هاي گروهي كانادايي، قرار بود مجموعه تلويزيوني عامل ناشناخته با برخي تغييرات (و از جمله حذف راوي از ابتدا و پايان قصه)‌ به صورت يك فيلم سينمايي تهيه و توليد شود، اما به دلايلي كه هيچ وقت مشخص نشد،‌ اين اتفاق رخ نداد. بحث توليد نسخه سينمايي و عدم ساخت آن، خيلي شبيه يكي از قصه‌هاي اپيزودهاي همين مجموعه بود و در هاله‌اي از ابهام باقي‌ماند!

تي‌وي‌گايد / مترجم: كيكاووس زياري