«نم» با حمايت از فعاليتهاي صلحآميز هستهاي درحال بازيافتن جايگاه مطلوب بينالمللي است
جام جم آنلاين: وقتی که بلوک شرق و غرب جهان را به مثابه ویلای شخصی خود تقسیم کرده بودند، آرامآرام گروهی از رهبرانی که تعهد به نظام سرمایهداری و سوسیالیسم را برنمیتابیدند نشستهایی برپا کردند که بر اساس آن با صدای رسا عدمتعهد خود را به 2 بلوک شرق و غرب آن دوره تاریخی به جهانیان اعلام کنند.
در واقع عدمتعهد در اوج جنگ سرد و در فضای دوقطبی بین غرب و شرق با هدف وحدت میان کشورهایی که نه در اردوگاه کمونیسم و نه در اردوگاه سرمایهداری بودند، تشکیل شد. البته اين تشكل به خاطر وابستگيهاي پيدا و پنهان اكثر اعضا به قطبهاي قدرت آن زمان هيچگاه نتوانست آن گونه كه بايد و شايد و مطابق با آمال و آرزوهاي بعضي از بانيان خود در معادلات جهاني نقشآفرين باشد و يك نيروي سوم بالقوه در دنيا محسوب ميشد، با فروپاشی بلوک شرق و تغییر در ساختار نظام بینالملل تا مدتها این نیروی سوم در کما بود و نمیدانست با تعریف جدید از نظام بینالملل چگونه باید خود را بازتعریف کند ضمن آنکه برخی کشورهای عضو که خیلی هم متعهد به جنبش عدمتعهد نبودند، سعی میکردند در تعریف جدید هم جایگاه خود را ارتقا دهند و هم به گونهای دیدگاههای خود را با بلوکهای به پستورفته شرق و غرب و بازیگران جدید قدرتمند نظام بینالملل هماهنگ کنند. بسیاری از کارشناسان متخصص در روابط بینالملل معتقدند که ایران به عنوان یک بازیگر قدرتمند در جمع اعضای غیرمتعهدها پس از پیروزی انقلاب اسلامی توانست با نقشآفرینی مثبت خود در جامعه بینالملل فضای مساعدي برای اعضای گروه «نم» ایجاد کند و غیرمتعهدها که آرامآرام به کما میرفتند را بار دیگر باطرح پیشنهاد حمایت از کشورهای مستقل تا حدي احیا کند.
فعالیتهای صلحآمیز هستهای ایران
به زعم ناظران سیاسی؛ حمایتهای اعضای گروه «نم» یا همان کشورهای عضو غیرمتعهدها از جمهوری اسلامی ایران در مسائل بینالمللی بویژه حقوق هستهای ملت ایران یک روی سکهاش این است که این اقدامات حمایت از جمهوری اسلامی ایران است، اما اگر دقیقتر به روند رفتارهای سیاسی این گروه بنگریم متوجه میشویم که این حمایتها فضایی برای عرضاندام و قدرتنمایی آنها در برابر بازیگران قدرتمند نظام سرمایهداری ایجاد کرده است. به طوري كه ميتوان گفت در شرايط كنوني موضوع فعاليتهاي هستهاي صلحآميز ايران و مخالفتهاي غرب با آن و اين كشاكش و هماوردي بينالمللي، تنها صحنه و عرصه و دليل اظهار وجود جنبش در دنياي معاصر تلقي ميشود.
اقدام حمايتي جنبش غيرمتعهدها در قبال کشورمان و تلاش براي عدم محکوميت ايران در آژانس بينالمللي انرژي هستهاي که معمولا در جريان نشست شوراي حکام آژانس بينالمللي انرژي هستهاي صورت میگیرد یکی از مهمترین واکنشهای همیشگی این جنبش در طول سالهای اخیر بوده است.
اعضای کشورهاي غيرمتعهد همواره از ايران حمایت میکنند و این حمایت در همین گزارش اخیر سیاسی و ناصواب آقای آمانو مشهود بود که اعضای این جنبش از شوراي حکام آژانس خواستند به دور از فشارهاي سياسي به بررسي دقيق وضعيت هستهاي و تسليحاتي همه کشورهاي عضو بپردازند.
برخی از صاحبنظران سیاسی معتقدند که یکی از مهمترین شاخصها و حتی شايد بتوان گفت تنها شاخص اثبات فرضيه تلاش جنبش عدمتعهد براي حرکت از حاشيه به متن معادلات بينالمللي حمايت از فعالیتهای صلحآمیز هستهای ایران است، اما نکته نهفته در این حمایتها آن است که اعضای «نم» که برخیشان پیگیر هستهایشدن هستند، نگرانند که شاید روزی قدرتهاي نظام سلطه و نهادهاي بينالمللي مانند آژانس سراغ آنها بیاید و مطالبات خارج از عرف و قانونی که امروز از ایران انتظار دارند فردا از تکتک اعضای غیرمتعهد بخواهند. بههمین دلیل بیش از 118 کشور عضو گروه «نم» محکم و قدرتمند از فعالیتهای صلحآمیز جمهوری اسلامی ایران حمایت میکنند.
نكته: «نم» متوجه شده براي صيانت از خود و در عين حال يكي از اعضاي جنبش بايد واردعمل شود. هيچ موضوعي مانند فعاليتهاي صلحآميز هستهاي ايران امروز باعث تشخص و هويت جنبش غيرمتعهدها در عرصه بينالملل نيست
نقوی حسینی، نماينده مجلس درباره دلایل حمایت جنبش عدمتعهد از فعالیتهای صلحآمیز هستهای ایران معتقد است که نقش کلیدی جمهوری اسلامیایران در احیای مجدد این جنبش مهمترین عامل این حمایت است. او اضافه میکند: «اگر جنبش عدمتعهد از ایران حمایت نکند عملا فلسفه وجودیاش زیرسوال میرود، چرا که مهمترین دلیل شکلگیری آنها مقابل 2 بلوک شرق و غرب و احیاي مجددشان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران حمایت از کشورهای مستقل در برابر استکبار بوده است.»
این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس می افزايد: «عدمتعهدیها میدانند که ممکن است در عرصههای سیاسی، اقتصادی، هستهای و... سرنوشت مشابهی پیدا کنند چرا که قدرتهای بزرگ نمیخواهند اجازه بدهند کشورهای مستقل روی پای خود بایستند، پس حمایت آنها از ایران در واقع حمایت از آینده سیاسی خودشان هم محسوب میشود.»
كاظم جلالي، سخنگوي كميسيون سياست خارجي و امنيت ملي نيز در اين باره ميگويد: دفاع عدمتعهد از فعاليتهاي هستهاي صلحآميز ايران نتيجه تعامل و ديپلماسي فعال در سالهاي گذشته با اين كشورهاست. در عين حال اعضاي «نم» متوجه شدهاند كه براي صيانت از خود و در عين حال يكي از اعضاي جنبش بايد وارد اين وادي شوند. جلالي تاثير اقدامات «نم» در اين باره را نسبي و البته مهم دانسته و يادآور ميشود: هيچ موضوعي مانند فعاليتهاي صلحآميز هستهاي ايران امروز باعث تشخص و هويت جنبش غيرمتعهدها در عرصه بينالملل نيست.
ایران و عدمتعهد
برخی کارشناسان متخصص در امور خاورمیانه در مقالاتی که اخیرا درباره ایران نوشتهاند معتقدند ایران به عنوان یک کنشگر مهم جنبش عدمتعهد میتواند نقش خوبی در تحقق و عملیاتیکردن ايده تحركبخشي به جنبش ايفا كند و در اين مسير موضوع هستهاي نقش ويژهاي پيدا كرده است.
همچنين در موضوعات ديگر در وضعیتی که مردمان عربزبان در منطقه خواستار تحول بنیادین در ساختار حکومتیشان هستند به نظر میرسد ایران میتواند از جنبش عدمتعهد به خوبی از طریق تدبیر دیپلماتیک و از جمله توسعه روابط با کشورهایی که در حال گذار به دموکراسی هستند، استفاده کند.
به هرحال سیاست مقاومت مدبرانه ایران در حال تبديل به سیاست و نسخهای واحد نزد اعضاي عدمتعهد است. بايد توجه داشت كه رياست جنبش عدمتعهد در آينده نزديك به ايران واگذار خواهد شد و اين موضوع اين انتظار را به وجود ميآورد كه انسجام و تحرك جنبش در عرصه جهاني به دليل رياست ايران بيش از پيش افزايش يابد؟ چرا كه در حال حاضر و حتي قبل از انتقال رياست، ايران و موضوع فعاليتهاي صلحآميز آن عملا به روح و موتور محرك و نيروي انسجامبخش جنبش تبديل شده است.
حسن محمدی / جامجم