استاد سخن، سعدي شيرازي مانند ديگر گويندگان و نويسندگان پارسي گوي به طرق گوناگون از قرآن و حديث بهره برده است.
استاد سخن، سعدي شيرازي مانند ديگر گويندگان و نويسندگان پارسي گوي به طرق گوناگون از قرآن و حديث بهره برده است. گاه از بخشي از آيه يا حديث گاه به معني و مفهوم آنها و گاه با تلميح و اشاره به يک واژه ، به آن دو گوهر آسماني، سخن خود را گرانقدر ساخته است.
آنان که با زبان قلم سر و کار دارند " به ويژه فرهنگيان و دانشگاهيان دانش اندوخته در رشته زبان، ادبيات فارسي، بر اين باورند که قرآن و حديث از صدها سال پيش تا کنون چنان در تاروپود نظم ، نثر فارسي در آميخته اند که " جمع آوري و تبويب و تدوين آنها، چنانکه بايد و شايد ، جز از مردم عهده فرهنگستاني مجهز بر نيايد. مهمتر از تأثير ظاهري، تأثير معنوي است که آن را هيچ معياري و مقياسي نيست. به راستي کلام بي همتاي رب العالمين و احاديث گهربار معصومان (ع) از صدر اسلام تا به امروز به اندازه اي در پندار و گفتار، کردار و اخلاق ايرانيان حق جوي حق پرست اثر گذارده و آنان را در يافتن، گزينش تنها دين پذيرفتني نزد خدا "ان الذين عندالله الاسلام هدايت نموده است که حساب و اجرش، تنها نزد عالم الغيب است و بس استاد سخن، سعدي شيرازي مانند ديگر گويندگان و نويسندگان پارسي گوي به طرق گوناگون از قرآن و حديث بهره برده است. گاه از بخشي از آيه يا حديث گاه به معني و مفهوم آنها و گاه با تلميح و اشاره به يک واژه ، به آن دو گوهر آسماني، سخن خود را گرانقدر ساخته است.
نمونه هايي چند از گفتار شيخ که برخوردار از قرآن و حديث مي باشند:
1) اين شاعر شهير شيرازي، در سرودن سه بيت زير که شهرت جهاني دارند به آيه 13 سوره حجرات و دو حديث نبوي نظر داشته است:
بني آدم اعضاي يکديگرند
که درآفرينش زيک گوهرند
چو عضوي به درد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار
تو کز محنت ديگران بي غمي
نشايدکه نامت نهندآدمي
يا ايها الناس انا جعلناکم من ذکر، انثي و جعلنا کم شعوباً و قبائل لتعارفوا ان اکرمکم عندالله اتقيکم...، هان اي مردم هر آينه شما را از يک مرد و زن آفريديم، شما را به صورت ملتها، طايفه ها در آورديم تا يکديگر را بشناسيد. همانا گرامي ترين شما نزد خدا با تقواترين شماست نخستين حديث: "مثل المؤمنين في توادهم و تراحمهم و تعاطفهم مثل الجسد اذا اشتکي منه عضو تداعي له سائرالجسد بالسّهر والحمي .
مؤمنان در دوستيشان ، رحمشان ، مهرورزيشان به . يکديگر همانند يک پيکر عمل مي کنند، هنگامي که اندامي از آن به درد آيد، ديگر اندامها در بي خوابي، تب با او هم ناله اند .حديث : "من اصبح ، لايهتم بأمور المسلمين فليس منهم " هر که را بامداد فراز آيد و در انديشه کارهاي مسلمانان نباشد، از آنان نيست .
2)
کوه و دريا و درختان همه در تسبيحند
نه همه مستمعي فهم کنند اين اسرار
اشاره دارد به : "تسبح له السموات السبع والارض و من فيهن و ان من شي الا يسبح بحمده و لکن لاتفقهون تسبيحهم...، مي ستايند خدا را آسمانهاي هفتگانه و زمين، هرکس درآنهاست و چيزي نيست مگرآنکه ذکر و حمد خدا گويد و ليکن شما ستايش آنها را در نمي يابيد.
3)
چو دوزخ که سيرش کنند ازو قيد
دگر بانک دارد که هل من مزيد
عنايت به آيه 29 از سوره ق: يوم نقول لجهنم هل امتلأت و تقول هل من مزيد: روزي که به دوزخ گوييم آيا پر شدي؟و او مي گويد: آيا باز هم هست؟
4)
يارب به لطف خويش گناهان ما بپوش
روزي که رازها افتد از پرده برملا 7
اشاره به آيه 9 از سوره الطارق: يوم تبلي السرائر: روزي که رازها، آشکار گردانيده شوند.
5)
با بدان بد باش و با نيکان نکو
جاي گل گل باش و جاي خار خار
اشاره به آيه 29 از سوره الفتح: محمد رسول الله والذين معه اشداء علي الکفار رحماء بيناهم... " محمد فرستاده خدا و کساني که با اويند به کافران سختگير و به خودشان مهربانند ".
6)
نکاهد آنچه نبشتست عمر، نفزايد
پس اين چه فايده گفتن که تا به حشر بپاي 9
اشاره به آيه 33 از سوره اعراف که: فاذا جاء اجلهم لايستاخرون ساعة و لا يستقدمون و زماني که مرگشان فرا رسد نه ساعتي دير آيد نه زود "
7)
چندين هزار سکه پيغمبري زده
اول به نام آدم و آخر به مصطفي
الهامش از جليل، پيامش ز جبرئيل
رايش نه از طبيعت و نطقش نه از هوي10
مصراع دوم از بيت دوم نظر به آيه 3 از سوره نجم دارد: "و ما ينطق عن الهوي: پيامبر به خواهش دل سخني نمي گويد ".
8)
کس را چه زور و زهره که، وصف علي کند
جبار در مناقب او گفته هل اتي 11
**** پي نوشت :
1-سوره آل عمران، آيه 17
2- سعدي، چاپ فرو غي، ص 25
3- احاديث مثنوي، به اهتمام استاد فرو زانفر، ص 137
4- اصول کافي، جلد سوم، ص 239
5- کليات سعدي، قصائد، ص26.
6- بوستان سعدي به تصحيح غللامحسين يوسفي، ص 146،
7- قصائد، ص 3
8- همان، ص 33
9- همان، ص 65
10- همان، ص 3.
11- همان، ص 3.
نويسنده: دکتر علي مرزبان راد
منبع:گلستان قرآن.شماره146