رباتهاي جراح، پرستار و بيماران رباتيك بزودي خدمات بيمارستاني را متحول خواهند كرد
دانش رباتيك در خدمت پزشكي
جام جم آنلاين: رباتیك علمی است كه آینده بشر را متحول خواهد ساخت، اما امروزه نیز آنقدرها از ما دور نیست. رباتها وارد زندگی ما شدهاند و به شكلی نامحسوس تقریبا در تمامیامور روزانه ما حضور دارند.
خدمات رباتها ديگر محدود به كارخانهها و پژوهشكدههای پیشرفته نبوده و میتوان آنها را در همه جا مشاهده كرد. یكی از عجیبترین مكانها برای دیدن یك ربات میتواند محیط یك بیمارستان باشد، اما خدمات رباتها در علم پزشكی سالهاست كه آغاز شده است.
در حوزه مهندسی پزشكی، رباتهایی اختراع شدهاند تا با تكیه بر دقت، خستگیناپذیری و خطای اندك آنها آینده سالمتری به سیاره زمین اهدا گردد.
علم رباتیك به كمك جراحان، پزشكان، پرستاران و از همه مهمتر بیماران شتافته است. رباتهای پزشكی امروزه علاوه بر درمان در پیشگیری از بیماریها نیز به كار میآیند.
اولین بار سال 1364 هجری خورشیدی بود كه پای ربات مكانیكی به اتاق عمل باز شد.
در این سال از رباتی به نام پوما برای نمونهبرداری در یك عمل جراحی اعصاب كمك گرفته شد. این ربات دارای یك بازوی مكانیكی ساده بود و به هیچ وجه پیچیدگی رباتهای جراح امروزی را نداشت.
هنگامیكه واژه ربات را میشنویم به یاد آدمآهنیهای دوران كودكی خود میافتیم در حالی كه امروزه رباتها از مواد قابل انعطافتری ساخته میشوند.
اگر بخواهیم رباتی را وارد بدن كرده تا بتواند از داخل بدن انسان عكسبرداری نماید، وضعیت فیزیولوژیكی بدن را مشخص كند، دارویی را تزریق نماید یا حتی بخواهد جراحی انجام دهد باید انعطافپذیری آن بالا باشد تا بتواند در بدن مانور داده و براحتی عملیات مورد نظر را انجام دهد. اندازه این میكرورباتها باید به حدی كوچك و ظریف باشد كه با كمترین بریدگی وارد بدن شود و حتی برخی مواقع بتواند در داخل شریانهای خونی حركت كرده و لختهها را پاكسازی كند.
به عنوان مثالی دیگر میتوان به پزشكان ایتالیایی اشاره كرد كه برای نخستین بار در جهان موفق شدند عمل پیوند كلیه را توسط یك ربات انجام دهند.
این عمل جراحی در حالی انجام شد كه پزشكان و جراحان ناظر عملیات توسط ربات جراح بودند تا در صورت بروز هر مشكل كوچكی، ادامه جراحی را خود در دست گیرند.
حضور اشكال مختلف ربات ها در پزشكي
تا به امروز رباتهای فراوانی در اشكال گوناگون برای خدمت در عرصه پزشكی ساخته و به كار گرفته شدهاند كه از آن میان میتوان به رباتهای جراح، رباتهای بیمار، رباتهای پرستار و امداد، بیو و نانورباتیك، رباتهای داروساز و داروفروش، رباتپذیرش، رباتدرمانی و خیلی موارد دیگر اشاره كرد.
خانم مهندس سپیده تبریك، استاد آزمایشگاه الكترونیك دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین معتقد است كه رباتهای بیمار، آینده دانشكدههای پزشكی را دگرگون خواهند كرد.
او در ادامه و در تعریف ربات بیمار اضافه میكند: «این رباتها جهت تمرین و آموزش برای دانشجویان و پزشكان جوان طراحی شدهاند.
این رباتها میتوانند عكسالعملهایی كه یك بیمار واقعی در شرایط مشابه ممكن است انجام دهد را شبیهسازی كنند. به عنوان مثال میتوان به یك ربات بیمار اشاره كرد كه در كشور ژاپن برای آموزش دندان پزشكان طراحی شده است این ربات در مقابل درمانی كه دندانپزشك انجام میدهد واكنشهایی از خود نشان میدهد به عنوان مثال ممكن است ربات احساس خفگی كرده یا عطسه یا سرفه كند، زبانش را حركت دهد و حتی دچار درد در فك شود و دانشجو باید خود را با تمامی این شرایط انطباق دهد. زبان و دستهای ربات از 2 درجه آزادی حركت برخوردارند از اینرو ربات میتواند با آغاز به كار دانشجو، ناآرامیاي كه معمولا در بیماران دیده میشود را شبیهسازی كند.»
استفاده از ربات در جراحی مزایای فراوانی دارد كه از آنجمله میتوان به مواردی همچون دقت بالا و سرعت زیاد كه بالطبع آن بیمار درد كمتری تحمل میكند و بهبود سریعتر حاصل میشود- اشاره كرد. در كنار آن میتوان از صرفهجویی در وقت، خونریزی و عفونت كمتر نیز نام برد. اما از دیگر سو جراحی به كمك علم رباتیك تكنولوژی جدیدی است كه هنوز توسط بیماران به رسمیت شناخته نشده و هراس زیادی برای سپردن جان خود یا عزیزانشان به دست یك آدمآهنی وجود دارد.
به همین خاطر بیماران معمولا ترجیح میدهند جراحی به طور مستقیم توسط پزشك انجام شود. گرانقیمت بودن رباتها نیز یكی دیگر از معایب این فناوری نوین به حساب میآید.
اما یكی دیگر از كاربردهای جذاب رباتها، موضوع جراحی رباتیك از راه دور است كه اولین بار توسط سازمانهای فضایی دنیا و به منظور امدادرسانی فوری به فضانوردانی كه دور از سیاره مادریشان در حال كشف فضا هستند، مورد بررسی و آزمون قرار گرفتند.
نكته: استفاده از ربات در جراحی مزایای فراوانی دارد كه از آنجمله میتوان به مواردی همچون دقت بالا و سرعت زیاد اشاره كرد كه در نتيجه آن بیمار درد كمتری تحمل میكند و بهبودی سریعتر حاصل میشود
خانم تبریك در این زمینه به امكانات ناكافی درمانی در بسیاری از مناطق محروم اشاره میكند كه باعث میشود تا پزشكان متخصص رغبتی به حضور دائمی در آنجا نداشته باشند، اما رباتها برای حضور در یك منطقه تنها به برق و تجهیزات مخابراتی احتیاج دارند و توقع دیگری در كار نیست.
بنابراین با پیشرفت فناوری جراحی از راه دور میتوان امیدوار بود كه بیماران ساكن مناطق محروم بتوانند خدمات جراحی پیشرفته مورد نیاز خود را در دورافتادهترین روستاها و در خانههای بهداشت، زیر تیغ جراحی یك ربات متصل به ماهواره به دست آورند.
ربات كه توسط تیمی از پزشكان جراح مستقر در شهرهای بزرگ هدایت میشود، حكم دستان توانمند جراحان را خواهد داشت و با نظارت بهیاران و پزشكان عمومی مستقر در خانههای بهداشت خدمات بینظیری به بیماران روستایی ارائه خواهند داد.
سپیده تبریك در ادامه به پیشرفت هر روزه دانش رباتیك و كوچكتر و دقیقتر شدن پزشكهای رباتیك اشاره میكند و میافزاید امروزه برای تزریق دارو، عكسبرداری از احشاي داخلی بدن و نمونهبرداری از بافتها از رباتهایی استفاده میشود كه اندازه آنها بسیار كوچك و در حد یك یا چندسلول هستند كه به آنها نانوربات میگویند.
زیست سازگاری نانورباتها از اهمیت بسیاری برخوردار است به عبارتی اگر نانورباتی وارد بدن میشود باید از موادی تشكیل شده باشد كه به اعضای داخلی بدن آسیبی نرساند، واكنش شیمیایی با محیط اطراف خود نداشته و در دمای بدن قادر به انجام فعالیت باشد.
محیط بدن مرطوب است، بنابراین رباتها باید از موادی ساخته شوند كه كاملا با محیط بدن انطباق داشته باشند.
او به عنوان مثال به رباتی اشاره میكند كه اندازه آن تنها یك میلیمتر است و در رگهای خونی شنا میكند و هر جا سلولهای سرطانی پیدا كند، با استفاده از بازوهای رباتیك خود به دیواره رگ وصل میشود تا پزشكان بتوانند از طریق ردیابی مغناطیسی محل وقوع تودههای سرطانی را براحتی شناسایی كنند.
در ادامه آنها میتوانند با ارسال فرامین رادیویی از ربات بخواهند تا سلولهای سرطانی را محاصره كرده و از بین ببرد. ساخت این میكروربات مهاجم در مرحله تحقیق و نمونهسازی اولیه قرار دارد.
كمك به معلولان و كمتوانان حركتی
یكی از دغدغههای دنیای پزشكی در این روزها كمك به معلولان و كمتوانان حركتی است تا بتوانند با تكیه برتوانمندیهای باقیمانده خود به روال عادی زندگی بازگردند.
استاد آزمایشگاه الكترونیك دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین به ساخت رباتهای پرستار اشاره میكند كه امروزه در برخی بیمارستانها به كار گرفته شدهاند.
این رباتها میتوانند نیازهای اولیه بیماران را فراهم كنند. ريبا، ربات پرستار ژاپني ميتواند يك فرد 60 كيلويي را حمل و جابهجا كند. این ربات پرستار كه شبيه يك بچهخرس سفيد است، امروزه در برخی بيمارستانهاي دانشگاهی ژاپن به كار گرفته شده است.
اين ربات پرستار به پزشكان و پرستاران واقعي در جابهجايي بيماران از روي صندلي چرخدار به تخت و برعكس كمك ميكند. او در ادامه با اشاره به تحقیقات گستردهای كه در همین رابطه در ایران صورت گرفته است، به نمونهای اشاره میكند كه ربات ایرانی برای كمك به نوع خاصی از بیماران ضایعه نخاعی و تسهیل عمل برخاستن، ایستادن و راه رفتن آنها ساخته شده است.
هدف از تولید رباتهای پرستار تنها رفع نیازهای اولیه نیست، بلكه این تكنولوژی در جهت كمك به پرستاران، پزشكان و صد البته بیماران طراحی شده است.
در غیاب پزشكان، این رباتها در اتاق بیماران حضور دارند و فرد میتواند به كمك ربات با پزشك خود ارتباط برقرار كند. معاینات لازم و كنترل تزریق یا گرفتن دارو توسط ربات انجام میشود، در صورت لزوم اطلاعات پزشكی را در اختیار بیمار قرار میدهد و حتی با بیمار همدردی میكند تا او را از نظر روحی پشتیبانی كند. برخی از این رباتها به عنوان پرستار افراد سالمند انجام وظیفه میكنند كه كارهایی از جمله غذا دادن و دارو دادن به بیمار را انجام میدهند و هنگام نشت آب یا گاز در منزل با تعمیركاران یا مقامات مسوول ارتباط برقرار میكنند.
این رباتها همچنین میتوانند آواز بخوانند یا حتی با اربابان سالمند خود شطرنج بازی كنند!
با توجه به پیشرفتهای روزافزون علم پزشكی و هوشمند شدن سامانههای رباتیك به نظر میرسد كه بشر هنوز در ابتدای مسیر بهرهبرداری از این پزشكان بیمزد و مواجب است. قابلیتهای پزشكی رباتیك به بیحد و مرزی دانش الكترونیك و دنیای مجازی است.
اتصال رباتهای پزشك به شبكه جهانی اینترنت و آگاه شدن از آخرین دستاوردهای دنیای تحقیقات پزشكی، توانایی كار كردن در 24 ساعت شبانهروز، دسترسی به خدمات پزشكی در دورافتادهترین مناطق مسكونی، دقت و سرعت فوقالعاده، توانایی فیزیكی بالا در جابهجایی بیماران سنگین و خیلی موارد دیگر باعث میشود كه به این نتیجه برسیم كه بشر چارهای جز این ندارد تا دنیای خدمات پزشكی خود را به دستان سرد و بیروح رباتها بسپارد.
آریا صبوری / جام جم