جام جم آنلاين: كتابهاي فارسي ترجمه شده در دنيا را ميتوان به چند بخش مجزا تقسيم كرد؛ شعرهاي كلاسيك، داستان، آثار دفاع مقدس و شعر امروز ايران.
شعر هميشهزنده فارسي
معمولا وقتي صحبت از ترجمه اشعار مولوي و خيام و... ميشود، نام افراد پيشاهنگي چون نيكلسون و فيتز جرالد به ذهن ميرسد. ولي روند ترجمه اشعار فارسي با اين افراد تمام نشده است.
ترجمه آثار مولانا هنوز هم عامل موفقيت براي مترجمان و شارحان ميشود. مثلا چندي پيش، 4 دفتر از مثنوي مولوي كه طي چند سال به همت رايزني فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در انتشارات شرقشناسي سنپطرزبورگ منتشر شده بود، از سوي انجمن ناشران كتاب روسيه عنوان «بهترين ترجمه سال2010 در بخش ادبيات كلاسيك» را از آن خود كرد. اين كتاب حتي در مدتي كوتاه به چاپ دوم رسيد.
رايزني فرهنگي ايران در روسيه، ترجمه ادبيات فارسي را در دستور كار خود قرار داده و يكي ديگر از برنامههاي آنها، تجديد چاپ ترجمه روسي گلستان سعدي همراه با تصحيح و تكميل آن است. البته همزمان با بيست و چهارمين نمايشگاه بينالمللي كتاب مسكو، ترجمه روسي از گلستان سعدي براساس ترجمه رستم علي اف، در مسكو چاپ و منتشر شده است. گلستان سعدي به زبانهاي مختلف دنيا ترجمه شده است. براي مثال اولاريوس نخستين كسي بود كه سال 1666 ميلادي گلستان سپس بوستان سعدي را به زبان آلماني ترجمه كرد. به گفته آن ماري شيمل، بهترين ترجمه از گلستان و بوستان سعدي به زبان آلماني را فردريش روكرت انجام داده است. ترجمه آثار سعدي تا امروز هم ادامه دارد.
بعضي نيز بهطور كلي دست به ترجمه ادبيات فارسي زدهاند. خاورشناساني مثل آرتور جان آربري تاكنون 50 غزل از ديوان حافظ، 200 غزل از ديوان شمس، فيه ما فيه مولانا، جاويد نامهاقبال لاهوري و... را به انگليسي ترجمه كردهاند.
نويسندگان معاصر ايران
ترجمه آثار نويسندگان معاصر را ميتوان به 2 دسته تقسيم كرد. داستان نويسان حدود دهه 40 و 50 كه ديگر در قيد حيات نيستند و داستاننويساني كه امروز ميتوانند از طريق دنياي مجازي و آژانسهاي ادبي، آثارشان را به ناشران خارجي معرفي كنند. درباره قديميترها بايد گفت كه آثار نويسندگاني چون صادق هدايت تاكنون به 25 زبان دنيا ترجمه شده است. ترجمه آثار داستاننويسان فارسي به آلماني بازار داغي دارد. براي مثال تعدادي از آثار علوي از جمله چشمهايش به زبان آلماني ترجمه شده و مورد توجه خوانندگان اروپايي قرار گرفته است. دكتر تورج رهنما سال 1983 مجموعه داستان «عنتري كه لوطياش مرده بود» از صادق چوبك و نمايشنامه «چوب به دستهاي ورزيل» از غلامحسين ساعدي را ترجمه و وارد بازار كتاب آلمان كرد. خانم دكتر زيگريد لطفي نيز ترجمه «جاي خالي سلوچ» و «كليدر» را از انتشارات سوئيسي «اونيونزفرلاگ» منتشر كرده كه در كشورهاي آلماني زبان با استقبال خوبي مواجه شده است.
«بوف كور» هدايت و «چشمهايش» علوي نيز با ترجمه هربرت ملتزيك در سال 1961 به آلماني ترجمه شدهاند. ردولف گلپكه نيز در مجموعه استادان داستان معاصر ايران آثاري از جمالزاده، هدايت، رسول پرويزي، بزرگ علوي و... را ترجمه كرده است.
در ميان نويسندگان معاصر، هوشنگ مرادي كرماني از لحاظ ترجمه آثارش با استقبال خوبي مواجه شده است. «قصههاي مجيد» و داستان «مثل ماه شب چهارده» او را ماسيل باسچي به زبان تركي استانبولي ترجمه كرده و در كشور تركيه عرضه شده است. كريستينا پورنيا نيز چند داستان از «قصههاي مجيد» و «پلوخورش» را به زبان ايتاليايي ترجمه كرده است. كتاب «خمره» مراديكرماني با مقدمههايي از رضا كرمي و گوچو بوشاكا، نويسنده كودكان و نوجوانان آلباني، به همت انتشارات سعدي شيرازي به زبان آلبانيايي ترجمه شده است. البته «خمره» پيش از اين به زبانهاي آلماني، هلندي، اسپانيايي، تركي استانبولي، فرانسوي و انگليسي نيز ترجمه شده بود.مدتي است كه آثار مصطفي مستور هم مانند رمان «استخوان خوك و دستهاي جذامي» به زبان ايتاليايي به دست بيانكا مارياي فيليپيني ترجمه و به همت انتشارات پونته 33 منتشر شده است.اين نكته اهميت زيادي دارد كه آثار ترجمه شده در كشور مقصد، چه جايگاهي ميتوانند پيدا كنند. مثلا بعضي كتابهاي انتشارات شباويز جزو كتب درسي چين است. يا داستان «ستاره كوچك» اثر محمدرضا يوسفي امسال در كتاب درسي ادبيات كلاس پنجم دبستان كشور ارمنستان در كنار داستانهاي بزرگان ادبيات جهان مانند پوشكين، لسينگ و آندرسن گنجانده شده است. مترجم اين كتاب گئورك آساطوريان، مترجم و روزنامه نگار ارمني ايراني تبار است. اين براي نخستين بار است كه اثر يك نويسنده معاصر ايراني به كتاب درسي دانشآموزان ارمنستان راه مييابد.
آثار دفاع مقدس
انتشارات سوره مهر نه تنها در چاپ كتابهاي ادبيات مقاومت و انقلاب اسلامي تلاش كرده بلكه تعدادي از آثارش را به ديگر زبانها ترجمه كرده است. پال اسپراكمن از مترجمان آمريكايي است كه چند كتاب از انتشارات حوزه هنري را به انگليسي ترجمه كرده است. در اين ميان، ميتوان به جلد اول رمان «اسماعيل» از اميرحسين فردي،«سفر به گراي 270 درجه» از احمد دهقان، و «دا» مجموعه خاطرات سيده زهرا حسيني اشاره كرد. البته رمان اسماعيل با ترجمه الكساندرآندروشكين به روسي نيز ترجمه شده است.
نكته: در ميان نويسندگان معاصر، هوشنگ مرادي كرماني از لحاظ ترجمه آثارش با استقبال خوبي مواجه شده است. «قصههاي مجيد» ، داستان «مثل ماه شب چهارده»، «پلوخورش» و « خمره » تا به امروز به زبان هاي تركي استانبولي ، ايتاليايي ، آلماني ، هلندي، اسپانيايي ، فرانسه و انگليسي ترجمه شده است
«قصههاي سبلان» نيز مجموعه داستاني در 3 جلد است با نامهاي «كوه مرا صدا زد» و «بر لبه پرتگاه» به قلم محمدرضا بايرامي تاكنون به زبانهاي آلماني (توسط خانم يوتا هيمل رايش)، عربي و انگليسي ترجمه شده است. ترجمه انگليسي اين اثر به دست محمدرضا قانونپرور در انتشارات مزدا در آمريكا به چاپ رسيده است. اين رمان، داستان پسر نوجواني است كه مجبور است پيش از وقت بزرگ شود. او به خاطر مرگ ناگهاني پدرش، مسووليت خانواده را به عهده ميگيرد.
رضا اميرخاني هم از نويسندگان جواني است كه آثارش نهتنها در ايران با استقبال مواجه شده بلكه به ديگر زبانها نيز ترجمه شده است. «ارميا»، نخستين رمان او، داستان جوان رزمندهاي است كه بعد از پايان جنگ تحميلي به زندگي شهري برگشته و به نوعي زندگي دوران بعد از جنگ را روايت ميكند. اكنون ارميا به زبان اردو و تركي استانبولي ترجمه شده است. رمان «منِ او» نيز به زبان عربي و روسي ترجمه شده است.
كتاب «اي كاش گل سرخ نبود» نوشته منيژه آرمين نيز به زبان اردو ترجمه شده است.
«خاطرات عزتشاهي» كاري از دفتر ادبيات انقلاب اسلامي با تدويني از محسن كاظمي در بيروت منتشر شدهاست. مجموعه «خاطرات عزتشاهي» داستان مبارزي است كه توانست در جريان رويارويي قهرآميز با رژيم شاه از زير ضربات مهلك ساواك و شكنجههاي روحي دوران بازجويي و زندان زنده بماند و خود را به پيروزي انقلاب اسلامي برساند.
درخشش شاعران معاصر
آثار شاعران معاصر ايران به زبانهاي زيادي ترجمه شدهاست اما هنوز پاسخگوي اشتياق ديگر شاعران براي آشنايي با وضعيت شعر امروز ايران نيست.
مثلا شعرهاي احمد شاملو هم در كتابهايي مستقل ترجمه شده اند و هم اشعاري از او را در كتابهاي شاعران منتخب ترجمه كردهاند. مثلا كتاب «ابراهيم در آتش» او را شوكو ياناگا به ژاپني ترجمه كرده است. جاويد مقدس صدقياني نيز منتخبي از اشعار او را به تركي استانبولي ترجمه كرده است. ادوارد حقورديان نيز 135 شعر شاملو را با نام هواي تازه به زبان ارمني ترجمه كرده است.
شعرهاي سهراب سپهري به زبانهاي بسياري از جمله انگليسي، عربي، تركي استانبولي، لهستاني و فرانسه ترجمه شده است. شهرت شعر سپهري در ايتاليا به واسطه ترجمههاي ريكاردوزيپولي است. اشعار او را خانم خانيس كلارا به زبان اسپانيايي و كورت شارف به آلماني ترجمه كردهاند.
اشعار فروغ فرخزاد به طور رسمي از سال 1968 تاكنون به بيش از 15 زبان ترجمه شده است. گزيده شعرهايي از چهار مجموعه شعر فروغ، به زبانهاي انگليسي، آلماني، عربي، تركي، چيني، سوئدي، اسپانيايي، فرانسوي، روسي، كرهاي، استراليايي، كردي، ايتاليايي، ليتوانيايي، آلبانيايي و دانماركي ترجمه و منتشر شده است. تاكنون بيش از ۲۰ مجموعه شعر از فروغ، به زبان انگليسي در آمريكا منتشر شده است. محمدالامين، شاعر جوان متولد بغداد و ساكن هلند، گزيدهاي از اشعار فروغ را به زبان عربي ترجمه كرده است. در تركيه و تاجيكستان زنان شاعر و روشنفكر از شعرهاي فروغ استقبال زيادي كردهاند.
صمد بهرنگي از نخستين كساني بوده كه به ترجمه شعر معاصر ايران توجه كرده است. او سال ۱۳۴۲ شعرهايي از شاعران معاصر فارسي را به زبان مادري خود، آذري ترجمه كرده بود، شعرهايي از احمد شاملو، نيما يوشيج، فروغ فرخزاد، مهدي اخوان ثالث و م.آزاد.
سال ۱۳۸۳، آن ماري شيمل مجموعهاي از شعرهاي شاعران زن مسلمان را در كتابي به نام «كتابي بهنام شادي» در آلمان منتشر كرد. در اين مجموعه، آثار 15 نفر از شاعران زن معاصر ايران از جمله سيمين بهبهاني، فروغ فرخزاد، پرويناعتصامي و طاهره صفارزاده ترجمه شده است.
مو هونگيان، استاد انستيتوي زبانهاي خارجي آكادمي چين، در كتابي دو جلدي به بررسي شعر معاصر ايران پرداخته است. او در جلد اول كتابش با نام «تولدي ديگر؛ ققنوس» شعر معاصر ايران را بررسي كرده و در جلد دوم نمونههايي از اشعار اين شاعران را آورده است. براي مثال 31 قطعه از شعر فروغ را نيز ترجمه كرده است.
در ميان اين همه ترجمه، مهم ترين نكته اين است كه مترجمان مفهوم شعر فارسي را بدرستي درك كرده باشند. مسلما بهترين راه براي رسيدن به اين هدف، آن است كه مترجمان خارجي با فارسيزبانان و مترجمان ايراني در ارتباط مستقيم باشند.
حورا نژادصداقت / جامجم