عرفه روزى است که حق تعالى بندگان خويش را به عبادت و طاعت خود فرا خوانده و سفره هاي جُود و احسان خود را براى ايشان گسترانيده و شيطان در اين روز خوار و حقيرتر و رانده‎تر و خشمناک‎ترين اوقات را خواهد داشت.
روايت شده که حضرت امام زين العابدين (ع) در روز عرفه صداي سائلي را شنيد که از مردم تقاضاي کمک مي کرد.
امام به او فرمود:((ويحک! أغير‌الله تسأل فى هذا اليوم. إنه ليرجي لما فى بطون الحبالي فى هذا اليوم أن يکون سعيداً !)) واى بر تو آيا در اين روز از غير خدا تقاضا مى‎کنى؟ حال آن که در اين روز اميد مى‎رود که بچه‎ها در شکم هم از فضل خدا بي نصيب نمانند و سعيد شوند.
(وسائل الشيعه، ج 10، ص 28)
روز عرفه از روزهاي پرفضيلتي است که زمينه و بستر مناسب براي بهره‌مندي هرچه بهتر از برکات الهي آماده است، انجام برخي اعمال در اين زمان مشخص، موجب نزديکي سازنده تر به خالق هستي و کسب خيرات دنيوي و اخروي بيشتر است .
************** اعمال شب عرفه
شب نهم از شب‎هاي متبرک و شب مناجات با قاضى الحاجات است و توبه در آن شب مقبول و دعا در آن مستجاب است. عبادت در اين شب، اجر صد و هفتاد سال عبادت را دارد. براى شب عرفه چند عمل وارد شده است:
* [به نقل کفعمى ] تسبيحات عشر را که در اعمال روز عرفه آمده است را هزار مرتبه خوانده شود .
* زيارت امام حسين (ع)
به اين اميد كه توفيق اعمال شب عرفه را يافته باشيد، به اعمال روزعرفه مي‌پردازيم.
******************** فضايل روز عرفه
روز نهم ذيحجه روز عرفه و از اعياد عظيمه است اگرچه به اسم عيد ناميده نشده است .
امام صادق (ع):
هر چه ميخواهي براي خود دعا کن که آن روز(روز عرفه) روز دعا و درخواست است.
عرفه روزى است که حق تعالى بندگان خويش را به عبادت و طاعت خود فرا خوانده و سفره هاي جُود و احسان خود را براى ايشان گسترانيده و شيطان در اين روز خوار و حقيرتر و رانده‎تر و خشمناک‎ترين اوقات را خواهد داشت.
روايت شده که حضرت امام زين العابدين (ع) در روز عرفه صداي سائلي را شنيد که از مردم تقاضاي کمک مي کرد. امام به او فرمود: واى بر تو آيا در اين روز از غير خدا تقاضا مى‎کنى؟ حال آن که در اين روز اميد مى‎رود که بچه‎ها در شکم هم از فضل خدا بي نصيب نمانند و سعيد شوند.
********************** برخي اعمال روز عرفه
* غسل که مستحب است قبل از زوال انجام شود
* زيارت امام حسين (ع)
که از هزار حج و هزار عمره و هزار جهاد بالاتر است و احاديث، در کثرت فضيلت زيارت آن حضرت در اين روز متواتر است و اگر کسى توفيق يابد که در اين روز در تحت قُبّه مقدسه آن حضرت باشد ثوابش کمتر از کسى که در عرفات است نيست.
* بعد از نماز عصر پيش از آن که مشغول به خواندن دعاهاى عرفه شود در زير آسمان دو رکعت نماز بجا آورد و نزد حق تعالى به گناهان خود اعتراف و اقرار کند تا به ثواب عرفات رستگار شود و گناهانش آمرزيده گردد.
پس چون وقت زوال شد زير آسمان رَوَد و نماز ظهر و عصر را با رکوع و سجود نيکو به عمل آورد و چون فارغ شود دو رکعت نماز اقامه کند. در رکعت اول بعد از حمد، توحيد و در دوم بعد از حمد، قُل يا اَيُّهَا الْکافِروُنَ خوانده شود. و بعد از آن چهار رکعت نماز گزارد که در هر رکعت بعد از حمد، توحيد پنجاه مرتبه بخواند. که اين نماز، همان نماز حضرت اميرالمؤمنين (ع) است .
* شيخ کفعمى در مصباح فرموده مستحب است روزه روز عرفه براى کسى که ضعف پيدا نکند و مانع دعا خواندن او نشود.
* مستحب است غسل پيش از زوال و زيارت امام حسين (ع) در روز و شب عرفه .
************************ تسبيحات حضرت رسول (ص) در روز عرفه:
سُبْحانَ الَّذى فِى السَّمآءِ عَرْشُهُ سُبْحانَ الَّذى فِى الاَْرْضِ حُکْمُهُ
منزه است خدايى که در آسمان است عرش او منزه است خدايى که در زمين است فرمان و حکمش
سُبْحانَ الَّذى فِى الْقُبوُرِ قَضآؤُهُ سُبْحانَ الَّذى فِى الْبَحْرِ سَبيلُهُ
منزه است خدايى که در گورها قضا و فرمانش جارى است منزه است خدايى که در دريا راه دارد
سُبْحانَ الَّذى فِى النّارِ سُلْطانُهُ سُبْحانَ الَّذى فِى الْجَنَّةِ رَحْمَتُهُ
منزه است خدايى که در آتش دوزخ سلطنتش موجود است منزه است خدايى که در بهشت رحمت او است
سُبْحانَ الَّذى فِى الْقِيمَةِ عَدْلُهُ سُبْحانَ الَّذى رَفَعَ السَّمآءَ سُبْحانَ
منزه است خدايى که در قيامت عدل و دادش برپا است منزه است خدايى که آسمان را بالا برد منزه است خدايى
الَّذى بَسَطَ الاْرْضَ سُبْحانَ الَّذى لا مَلْجَاَ وَلا مَنْجا مِنْهُ اِلاّ اِلَيْهِ پس
که زمين را گسترد منزه است خدايى که ملجا و پناهى از او نيست جز بسوى خودش
بگو سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ وَلا اِلهَ اِلا اللّهُ وَاللّهُ اَکْبَرُ صد مرتبه و بخوان
منزه است خدا و حمد از آن خدا است و معبودى جز خدا نيست و خدا بزرگتر از توصيف است .
************** ذکر صلوات از حضرت صادق (ع):
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ يا مَنْ هُوَ اَقْرَبُ اِلَىَّ مِنْ حَبْلِ الْوَريدِ يا
خدايا از تو خواهم اى کسى که او نزديکتر است به من از رگ گردن اى
مَنْ يَحوُلُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ يا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الاَْعْلى وَبِالاُْفُقِ
که حائل شود ميان انسان و دلش اى که او در ديدگاه اعلى است و در افق
الْمُبينِ يا مَنْ هُوَ الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى يا مَنْ لَيْسَ کَمِثْلِهِ
آشکارى است اى که او بخشاينده است و بر عرش استيلا دارد اى که نيست مانندش
شَىْءٌ وَ هُوَ السَّميعُ الْبَصيرُ اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ محمد
چيزى و او شنوا و بينا است از تو خواهم که درود فرستى بر محمد و آل محمد .
** و بخواه حاجت خود را که برآورده خواهد شد انشاءالله تعالى پس بخوان اين صَلَوات را که از حضرت صادق (ع) منقول است که هر که بخواهد مسرور کند محمد و آل محمد را در صَلَوات بر ايشان بگويد:
اَللّهُمَّ يا اَجْوَدَ مَنْ اَعْطى وَ يا خَيْرَ
خدايا اى بخشنده ترين عطابخشان و اى بهترين
مَنْ سُئِلَ وَيا اَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ فِى
درخواست شدگان و اى مهربانترين کسى که از او مهربانى جويند خدايا درود فرست بر محمد و آلش در
الاَْوَّلينَ وَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ فِى الاَّْخِرينَ وَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ
زمره پيشينيان و درود فرست بر محمد و آلش در زمره پسينيان و درود فرست بر محمد
و َآلِهِ فِى الْمَلاَءِ الاَْعْلى وَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ فِى الْمُرْسَلينَ
و آلش در ساکنين عالم بالا و درود فرست بر محمد و آلش در زمره مرسلين
اَللّهُمَّ اَعْطِ مُحَمَّداً وَآلَهُ الْوَسيلَةَ وَالْفَضيلَةَ وَالشَّرَفَ وَالرِّفْعَةَ
خدايا عطا کن به محمد و آلش مقام وسيله و فضيلت و شرف و رفعت
وَالدَّرَجَةَ الْکَبيرَةَ اَللّهُمَّ اِنّى آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ
و درجه بلند خدايا من ايمان آوردم به محمد صلى الله عليه و آله
وَلَمْ اَرَهُ فَلا تَحْرِمْنى فِى الْقِيمَةِ رُؤْيَتَهُ وَارْزُقْنى صُحْبَتَهُ وَ تَوَفَّنى
با اينکه او را نديده ام پس در روز قيامت از ديدارش محرومم مفرما و مصاحبت و همنشينى او را روزيم فرما
عَلى مِلَّتِهِ وَاسْقِنى مِنْ حَوْضِهِ مَشْرَباً رَوِيّاً سآئِغاً هَنَّيئاً لا اَظْمَاءُ
و بر کيش او بميرانم و بنوشانم از حوض او (حوض کوثر) نوشاندنى سيراب و جانبخش و گوارا که
بَعْدَهُ اَبَداً اِنَّکَ عَلى کُلِّشَىْءٍ قَديرٌ اَللّهُمَّ اِنّى آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى
پس از آن هرگز تشنه نشوم که براستى تو بر هرچيز توانايى خدايا من ايمان آورده ام به محمد صلى
اللّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَلَمْ اَرَهُ فَعَرَِّفْنى فِى الْجِنانِ وَجْهَهُ اَللّهُمَّ بَلِّغْ مُحَمَّداً
الله عليه وآله و او را نديده ام پس در بهشت رويش را به من نشان ده خدايا برسان به محمد
صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ مِنّى تَحِيَّةً کَثيرَةً وَ سَلاماً .
صلى الله عليه و آله از جانب من تحيتى بسيار و سلامى .
* دعاي ام داود خوانده شود .
* دعاي امام حسين (ع) در روز عرفه خوانده شود.
* در آخر روز عرفه اين دعا خوانده شود :
يا رَبِّ اِنَّ ذُنُوبى لا تَضُرُّکَ وَاِنَّ مَغْفِرَتَکَ لى لا تَنْقُصُکَ فَاَعْطِنى ما لا
پروردگارا همانا گناهان من زيانى به تو نزند و محققاً آمرزش تو از من نقصانى به تو نرساند پس عطا کن به من
يَنْقُصُکَ وَاغْفِرْ لى ما لايَضُرُّکَ و ايضا بخوان : اَللّهُمَّ لا تَحْرِمْنى خَيْرَ ما
آنچه را نقصانت نرساند و بيامرز برايم آنچه را زيانت نزند خدايا محرومم مکن از آن خيرى که
عِنْدَکَ لِشَرِّ ما عِنْدى فَاِنْ اَنْتَ لَمْ تَرْحَمْنى بِتَعَبى وَ نَصَبى فَلا
نزد تو است بخاطر آن شرى که در پيش من است اگر تو به رنج و خستگيم رحم نمى کنى پس
تَحْرِمْنى اَجْرَ الْمُصابِ عَلى مُصيبَتِهِ
محرومم مدار از پاداش مصيبت ديده اى بر مصيبتش .
* دعاي مشلول خوانده شود.
*************************** اعمال شب و روز عيد قربان
شب دهم ذيحجه از شب‎هاي مبارک است. و جزء چهار شبي است که احياء و شب زنده داري در آنها مستحب است.
در شب عيد قربان، درهاي آسمان باز است. براي اين شب اعمالي ذکر شده است:
1- زيارت امام حسين عليه السلام .
2- خواندن دعاي "يا دائِمَ الْفَضْلِ عَليَ الْبَرِيَّةِ" که در شب جمعه هم وارد شده است.
روز دهم ذيحجه، روز عيد قربان است و بسيار روز شريفي است و اعمال آن چند چيز است:
1- غسل . که در اين روز سنّت مؤکد است و بعضي از علماء واجب دانسته‎اند.
2- اقامه نماز عيد قربان، به همان نحو که در عيد فطر ذکر شده است. اما در اين روز مستحب است که بعد از نماز، با گوشت قرباني افطار شود.
3- خواندن دعاهائي که وارد شده پيش از نماز عيد و بعد از آن و در اقبال ذکر شده و شايد بهترين دعاهاي اين روز، دعاي چهل و هشتم صحيفه سجاديه باشد که اوّل آن "اَللّهُمَّ هذا يَوْمٌ مُبارَکٌ" است.
4- خواندن دعاي چهل و ششم صحيفه سجاديه که اينگونه آغاز مي‎شود: "يا مَنْ يَرْحَمُ مَنْ لا يَرْحَمُهُ الْعِبادُ".
5- خواندن دعاي ندبه .
6- قرباني کردن؛ که سنّت مؤکّد است .
7- خواندن تکبيرات براي کسي که در منا باشد بعد از پانزده نماز که اولش نماز ظهر روز عيد است و آخرش نماز صبح روز سيزدهم است. و کساني که در ساير شهرها هستند نيز بعد از ده نماز از ظهر روز عيد تا صبح دوازدهم اين تکبيرات را بگويند. تکبيرات بنا بر روايت صحيح در اصول کافي از اين قرار است:
اللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ لا اِلهَ اِلا اللهُ وَاللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ ولِلّه الْحَمْدُ اللّهُ َکْبَرُ
خدا بزرگتر از توصيف است، معبودي جز خدا نيست و خدا بزرگتر است، و ستايش خاص خدا است
اعَلي ما هَدانا اَللّهُ اَکْبَرُ عَلي ما رَزَقَنا مِنْ بَهيمَةِ الاْنْعامِ
خدا بزرگتر است بر آنچه ما را راهنمائي کرد خدا بزرگتر است بر آنچه روزي ما کرد از چهارپايان انعام (شتر و گاو و گوسفند)
وَالْحَمْدُلِلّهِ عَلي ما اَبْلانا.
و ستايش خاص خدا است براي آنکه آزمود ما را .
و مستحب است که به مقداري که توانايي است اين تکبيرات بعد از نمازها تکرار شود.
منبع: مفاتيح الجنان

گردآوري و تنظيم: رضا صابري خورزوقي