اگر كسي بخشهاي انديشه‏اش را به امامت عقل نظري و بخشهاي انگيزه و اراده خود را به امامت عقل عملي سامان بخشد، به گونه‏اي كه همه مجاري ادراكي و تحريكي او به محكمات فطري و ثمرات محكم قواي فطري به محكم‏ترين محكمات اقتدا كنند، هماهنگي حقيقي بين قواي دروني برقرار مي‏شود و اينجاست كه روشن مي‏شود چرا انساني كه به تنهايي در پيشگاه پروردگار جهانيان نماز اقامه مي‏كند، به زبان جمع مي‏گويد: ﴿اِيّاكَ نَعبُدُ واِيّاكَ نَستَعين﴾.(1)

اين آيه يعني هم حس، خيال و وهم من به امامت عقل نظري‏ام، مي‏گويند كه ﴿اِيّاكَ نَعبُدُ واِيّاكَ نَستَعين﴾ و هم شهوت و غضب و شهرت‏طلبي و همه گرايشها و خواهشهاي طبيعي‏ام به امامت عقل عملي‏ام، ﴿اِيّاكَ نَعبُدُ واِيّاكَ نَستَعين﴾ را مي‏خوانند و هم همه اين ائمّه دروني به امامت روح بلند انساني‏ام، ﴿اِيّاكَ نَعبُدُ واِيّاكَ نَستَعين﴾ را مي‏سرايند، پس متكلّم مع‏الغير «نعبد نستعين» معناي خاص خود را مي‏يابد.

اگر بر اثر تفسير انسان به انسان، قواي دروني وجود انسان هماهنگ شود، او با ساير مخلوقات نيز هماهنگ و همنوا خواهد شد و چنين انساني همان‏طور كه همه ﴿اَتَينا طائِعين﴾(2) مي‏گويند ، او هم ﴿اِيّاكَ نَعبُدُ واِيّاكَ نَستَعين﴾ بر زبان مي‏راند؛ آن‏گاه انسان با محيطزيست خود از راه صفا و وفا به سر مي‏برد.

وجود مبارك رسول خداصلي الله عليه و آله و سلم برابر كوه اُحد مي‏فرمايند: «هذا أحد جبل يحبّنا و نحبّه»(3)؛ يعني سلسله جبال، دوست ما هستند و ما هم دوست آنهاييم، چون كوه اُحد مثالي بيش نيست و اين سخن به آن كوه اختصاص ندارد. قهراً در پرتو چنين معرفتي، محيطزيست و زيست محيطي معني مي‏يابد و چنين انساني، نه دريا را آلوده مي‏كند و نه صحرا و كوه را از بين مي‏برد: ﴿ظَهَرَ الفَسادُ فِي البَرِّ والبَحرِ بِما كَسَبَت اَيدِي النّاسِ﴾(4)؛ يعني تبهكاران نه تنها خشكيها بلكه درياها را هم آلوده ساخته‏اند.

فرموده پيامبر گرامي اسلام‏صلي الله عليه و آله و سلم كه «يكي از دوستان ما كوه اُحد است»، يعني ما بايد از آن بهره‏هاي صحيح ببريم: از آن خاك مي‏گيريم و سنگ مي‏تراشيم و اگر معدني دارد، در اختيار ما قرار مي‏دهد. كدام كوه است كه در بذل معدن، امساك كند؟ درخت هم همين‏گونه است: سرِ همه ميوه‏ها به سمت باغبان است و دُم آنها به درخت وابسته است؛ يعني درخت هم ميوه‏هاي خود را تقديم مي‏كند و چيزي را پنهان نمي‏سازد. دريا و صحرا نيز چنين است.

اگر اين هماهنگي و همنوايي حاصل شود، فساد، نه دردريا و نه در صحرا پيدا مي‏شود و هرگز دانش هسته‏اي براي ساختن بمب اتم صرف نمي‏شود و جهان سوم به اين صورت در نمي‏آيد كه بيشتر انسانها زيرِ خط فقر زندگي كنند. نظام كاپيتال پديد نمي‏آيد و نظام فاسد سوسيال ظهور نمي‏كند. همه اين نابرابريها و ناهماهنگيها براثر آن است كه هوامداران، عقل را زنجير كرده‏اند و انسان را درست تفسير نكرده‏اند: «و كم مِن عقل أسير تحت هوي أمير».(5) اگر كسي خويشتن را درست تفسير كند و بشناسد، مانند «خليفة الله» با مهرباني با جامعه سخن مي‏گويد و نيز كوه را از دوستان خود مي‏خواند و هيچ‏گاه محيط زيست را آلوده نمي‏كند و مصداق آيه ﴿قالَت اِنَّ المُلوكَ اِذا دَخَلوا قَريَةً اَفسَدوها وجَعَلوا اَعِزَّةَ اَهلِها اَذِلَّةً﴾(6) نمي‏شود و آن‏گونه نمي‏گردد كه طبق بيان نوراني علي بن ابي طالب(عليه‌السلام)، به هر جا بنگريد، فقر غوغا كند.(7)

 

1.سوره فاتحه، آيه 5.

2.سوره فصّلت، آيه 11.

3.بحار الأنوار، ج21، ص248.

4.سوره روم، آيه 41.

5. نهج البلاغه، حكمت 211.

6.سوره نمل، آيه 34.

7.ر.ك: نهج البلاغه، خطبه 129.

 

تفسير انسان به انسان، ص384-387.