جام جم آنلاين: عصر یك روز پاییزی از شهر شلوغ و دودآلود تهران به سمت لواسان می‌روم تا در یك خانه ویلایی در منطقه‌ای خلوت و خوش آب و هوا تا ثریا حركت كنم. «تا ثریا» سریالي به كارگرداني سیروس مقدم است كه بعد از مجموعه موفق و كمدی پایتخت در حال كارگردانی آن است.
خوشبختانه آنقدر برای تهيه گزارش به پشت صحنه‌های سریال‌های سیروس مقدم در مجموعه‌های قبلی رفته بودم كه بچه‌های تولید و گروه همكار او مرا می‌شناختند وبدون شك و تردید یا سوال و جواب‌هایی كه ازخبرنگار جماعت می‌پرسند به تهیه گزارشم مشغول شدم. وقتی مي رسم كه سیروس مقدم به همراه محسن طنابنده كه این بار به عنوان مشاور كارگردان با وی همكاری می‌كند پشت مانیتور نشسته‌اند و سكانسی را تصویربرداری می‌كنند كه «ثریا» شخصیت اصلی قصه به ناگهان خانه را ترك مي‌كند و لیندا كیانی كه نقش دختر ثریا را بازی می‌كند و هومن سیدی داماد این خانواده سراسیمه به دنبال او می‌گردند. صحنه‌ای كه بارها و بارها و هر بار به یك دلیل به برداشت چندم رسیده است. منتظر می‌نشینم تا تصویربرداری این پلان تمام شود.
خوشبختانه بعد از این قرار است تا عوامل، كار را تعطیل كنند و ناهار بخورند و این فرصتی برای من بود تا ابتدا به سراغ سیروس مقدم بروم و با او درباره این سریال گفت‌وگو كنم. تقریبا این پانزدهمین سریالی است كه سیروس مقدم در طول 17 سال یعنی از سال 73 تا كنون برای تلویزیون ساخته است و شاید كمتر سالی بوده درطی این سال‌ها كه مقدم سریالی برای تلویزیون نساخته باشد.
یك درام زنانه
مقدم می‌گوید: «قبلا با سعید فرهادی تجربه همكاری دریك تله‌فیلم را داشتم، اما این اولین سریالی است كه با نویسندگی او كار می‌كنم. خوشبختانه از معدود فیلمنامه‌هايی بود كه كامل نوشته شده بود و من با یك متن كامل روبه‌رو بودم، البته فیلمنامه احتیاج به بازنویسی داشت و این‌كه با شاخصه‌های سریال‌سازی در شبكه یك منطبق می‌شد. ضمن این‌كه من با تجربه‌ای كه در زیر هشت به دست آوردم و حساسیت‌هایی كه وجود داشت، در اين كار تلاش كردیم متن را مورد بازنگری و بازنویسی قرار دهیم.
از آنجا كه یكسال پیش این فیلمنامه به دست من رسید فرصت كافی داشتیم كه با دقت و حوصله این بازنویسی را انجام دهیم تا در زمان توليد مشكلي پيش نيايد بارها و بارها به همراه نویسنده متن را خواندیم و درباره فضاها و موقعیت‌های آن صحبت كردیم.»
بعد از سریال زیر هشت، مقدم به من گفته بود مطمئن باش كار بعدی من حتما یك كار مفرح خواهد بود و حالا بعد از پایتخت او به سراغ یك تراژدی دیگر رفته كه البته به گفته خودش مثل زیر هشت چندان تلخ و خشن نیست: «بعد از پایتخت هم پیش‌تولید و در نهایت تولید این مجموعه را شروع كردیم.
البته بعد از زیر هشت می‌توانستم این سریال را شروع كنم، ولی از آنجایی كه همیشه عادت دارم و معتقدم بعد از یك كار سنگین و تراژدی كه آن موقع زیر هشت بود یك فضا و قصه مفرح را تجربه كنم سراغ پایتخت رفتم و بعد از این تجربه اكنون به سراغ تا ثریا آمدم.»
مقدم خودش قصه را این‌گونه تعریف می‌كند: «تا ثریا یك قصه و تراژدی درباره سقوط یك زن است كه سال‌هاست شوهرش را از دست داده و برای فرزندانش هم پدر است و هم مادر. ثریا درآشپزخانه یك بیمارستان كار می‌كند و به‌سختی زندگی و اموراتش را می‌گذراند. زنی است كه سالم بوده و عزت نفس دارد.
همچنین زنی است كه اعتقادات و باورهای دینی محكمی دارد و بچه‌های خوبی هم تربیت كرده است، ولی فشارهای مالی و اقتصادی و دشواری‌هایی معیشت او را تحت فشار قرار می‌دهد.
دخترش در آستانه ازدواج قرارداشته و به جهیزیه نیاز دارد، پسرش هم دانشگاه قبول شده و برای تامین شهریه دانشگاه به پول احتیاج دارد. خودش هم به دلیل انجام كارهای سنگین دچار دیسك كمر شده و پزشكان به او توصیه كردند كه از انجام كارهای سخت پرهیز كند. مجموعه این فشارهای اقتصادی موجب می‌شود تا ثریا خانه‌ای را كه از شوهرش به او ارث رسیده را بفروشد و پولش را به یك كاری بزند. تراژدی قصه از زمانی شروع می‌شود كه ناخواسته مال حرام وارد زندگی این زن می‌شود و مثل یك موریانه شروع می‌كند به خوردن و نابود كردن زندگی او.»
اگر به كل سریال‌هایی كه سیروس مقدم در این سال‌ها ساخته توجه كنیم ردپای مسائل و ارزش‌های اخلاقی را تقریبا در همه آثار او می‌ببینيم. شخصیت‌های قصه او همواره به واسطه برخی اتفاقات تلخ در یك موقعیت و تصمیم‌گیری اخلاقی قرار می‌گیرند و مقدم معتقد است این واقعیتی است كه برای همه انسان‌ها رخ می‌دهد. «به نظرمن اتفاقات بد در كمین هر انسانی هست و فرقی نمی‌كند كه شما چه موقعیت و منزلت اجتماعی داشته باشید و باورها و اعتقاداتان تا چه حدی باشد. در واقع همه آدم‌ها در معرض لغزش و گناه و سقوط قرار دارند.
ثریا در این قصه در معرض امتحانات سختی قرار می‌گیرد و متوجه می‌شود كه گناه حتی كوچك هم باشد اگر رشد كند و از آن جلوگیری نشود شاخ و برگ‌های تنومندی پیدا می‌كند و انسان را در سراشیبی سقوط قرار می‌دهد. مفاهیم و موقعیت‌های اخلاقی مساله است كه همه انسان‌ها در هر موقعیت و مقامی در زندگی با آن مواجه هستند و شرایط زندگی در جامعه امروز با مشكلات و مسائل خاص خودش این اتفاق را همه‌گیر كرده، لذا دغدغه‌های اخلاقی من در سریال‌هایم به دور از واقعیت‌های زندگی و رفتار انسان‌ها نیست. مثلا همین دارا یا ندار بودن و پول و بی پولی و این‌كه چگونه آدمی‌به یك موقعیت خوب مادی برسد و وسوسه‌ها و دغدغه‌هایی كه به همین واسطه ایجاد می‌شود یك تجربه روزمره است كه قابلیت‌های دراماتیكی متعددی دارد و می‌توان در قصه‌های مختلف بخشی از این واقعیت‌ها را به تصویر كشید. وجه تراژدی این قصه‌ها نیز در زمانی اتفاق می‌افتد كه آدمی بر سر دوراهی خیر و شر قرار می‌گیرد و این‌كه باید راه آسان اما باطل را برگزیند یا راه حق، اما دشوار را انتخاب كند. ثریا دچار یك ازدواج ناخواسته می‌شود و در این مسیر با آدم‌هایی روبه‌رو می‌شود كه اختلافات و تفاوت‌های طبقاتی و فرهنگی زیادی با او دارند و پايش به جاهایی كشیده می‌شود كه با شخصیت و موقعیت او غریب و نامربوط است.»
تلخ نه به اندازه زير هشت
از آنجا كه سریال‌های مقدم پر از اتفاق و حادثه است، تولید سریال‌های او نیز به تعدد و تنوع لوكیشن نیاز دارد. وی در این باره می‌گوید: «در این سریال هم با تعدد و پراكندگی لوكیشن مواجه هستیم كه این بالطبع فرآیند تولید را با دشواری‌های بیشتری مواجه می‌كند.
من هم اعتقادی به دكورسازی و پلاتو ندارم و تلاش می‌كنم تا قصه را در موقعیت و مكان‌های واقعی خود نشان دهم، لذا به درون جامعه و مردم رفتیم و قصه خود را از درون جامعه به تصویر كشیدیم. امامزاده قاسم، باقرآباد، زندان زنان، لواسان و... از جمله مكان‌هایی هستند كه برخی موقعیت‌های داستان در آن تصویربرداری شده است.»
به مقدم می‌گویم در تراژدی زیرهشت، تلخی و خشونت قصه به حدی بود كه با اعتراض برخی مردم و مخاطبان روبه‌رو شد. ظاهرا وی از آن تجربه درس گرفته و می‌گوید: «تا ثریا درواقع درام زنانه است و البته تلخی و خشونت زیرهشت را ندارد. تجربه‌ای كه من در زیر هشت به دست آوردم، این بود كه ما می‌توانیم واقعیت اجتماعی را به تصویر بكشیم بدون این‌كه بيننده را آزار دهیم و بدون این‌كه درجه و میزان تلخی آن را پررنگ كنیم. به همین دلیل در این سریال با فضاها و شخصیت‌های مفرحی هم روبه‌رو می‌شویم كه تلخی قصه را تلطیف می‌كنند.
در واقع تلخی قصه از درون خود داستان و مناسبات آن بیرون می‌آید و از بیرون در پررنگ كردن و برجسته شدن آن اقدامی صورت نمی‌گیرد. در واقع این قصه دارای وجوه مستندگونه است و لحنی واقعگرایانه دارد.»
هومن سيدي: حضور من در این سریال به این دلیل بود كه با یك متن خوب روبه‌رو بودم و آدم، در موقعیت‌هاي مختلف خودشان را گم یا پیدا می‌كنند یا تصمیم درست و اشتباهی می‌گیرند
نرگس، ریحانه، رستگاران و اینك تا ثریا سریال‌هایی هستند كه مقدم با محوریت شخصیت یك زن، آنها را روایت می‌كند. او همواره در قصه‌های خود به مسائل و موقعیت زنان در جامعه توجه داشته است. خودش معتقد است: «به هرحال وضعیت زنان در جامعه ما نسبت با مردان شكننده‌تر است، فارغ از این‌كه برخی تبعیض‌های جنسیتی هم درباره آنان وجود دارد و این نگاه مردسالارانه موجب می‌شود تا زنان چنان‌كه شایسته است، نتوانند به حق و حقوق خود در زندگی دست پیدا كنند. به همین دلیل هر وقت در سریال‌های ما شخصیت محوری و قهرمان قصه زنان بودند، تاثیرات اجتماعی بیشتری بر مخاطبان و جامعه داشته است.
نمی‌خواهم شعار بدهم، اما همیشه یك احساس مسوولیت و دغدغه‌ای نسبت به زنان بویژه زنان بیوه یا آنهايي كه به هر شكلی سرپرستی خانواده خود را به‌عهده مي‌گيرند، در سریال‌هایم دارم كه در اینجا نیز اساسا شخصیت اصلی قصه، یك چنین زنی است. به نظر من، هرجا كه مدیریت به دست زنان افتاده، نظم و انضباط بیشتری حاكم بوده و من خودم در ساخت مجموعه‌های تلویزیونی با حضور الهام غفوری به عنوان تهیه‌كننده، این مساله را عملا
تجربه كردم.»
بازيگراني براي نقش‌هاي متفاوت
حسین مهری، یكی از بازيگران سريال «تا ثريا»ست كه او را برای اولین بار در نقش عباس پسر آتیلا پسیانی در زیر هشت دیده بودیم. او در پایتخت هم حضور كوتاهی داشت و اینك در سریال تا ثریا سومین همكاری خود را با سیروس مقدم تجربه می‌كند. حسین مهری نقش مسعود، داماد اول ثریا را بازی می‌كند كه یكسری اتفاقات و ناهنجاری‌های قصه را به دوش می‌كشد و برخی مشكلات را برای این خانواده به وجود می‌آورد.
مهری می‌گوید: «به نظر من، این نقش بیش از نقش عباس در زیر هشت مورد توجه مردم قرار می‌گیرد و نقش پرتنش‌تر و چالش برانگیزتری است. مسعود پسری است كه ظاهرش خیلی برایش مهم است و خیلی به سر و وضعش می‌رسد و در واقع یك نگاه مادیگرایانه به زندگی و آدم‌های اطرافش دارد و به طور كلی انسان خوشگذرانی است. گرچه مسعود خیلی نگاه سطحی به زندگی دارد و آدم عمیقی نیست، اما انسان سالمی است در عین این‌كه همیشه به منافع خود فكر می‌كند.»
الناز حبیبی بازیگری است كه نقش همسر مهری در این سریال را بازی می‌كند. البته حجم حضور او در این سریال، بیش از مجموعه‌های قبلی است و در واقع یكی ازشخصیت‌های اصلی قصه را بازی می‌كند.
مدت‌ها بود كه آزیتا حاجیان را كمتر در سینما و تلویزیون دیده بودیم، اما اینك او در اين سريال، بازیگر نقش اصلی قصه یعنی ثریاست. آخرین سریالی كه در آن حضور داشت، سریال «دوران مشروطه» محمدرضا ورزی بود كه نقش «مهد علیا» را بازی كرده بود.
حاجیان درباره شخصیت ثریا و نقش خود در این مجموعه می‌گوید: «این قصه به دلیل این‌كه زن محور است و زندگی زنی از قشر محروم و رنج كشیده را به تصوير مي‌كشد. من هم همواره به ایفای نقش چنین موقعیت و زن‌هايي علاقه‌مند بوده و هستم.
در سریال تا ثریا برای من این امكان به وجود آمد تا بازی در این نقش را تجربه كنم. به هر حال موقعیت و شرایط و شخصیت ثریا در این سریال برای من جذابیت‌های زیادی دارد و الان هم از قبول این نقش بسیار راضی هستم. البته شبیه به این نقش را تقریبا در سریال «سفر سبز» تجربه كرده بودم، ولی در آنجا فقط با یك زن كارگر مواجه بودیم، اما در اینجا ثریا شخصیتی است كه در مقام مادرانه بسیاری از رنج‌های مادرانه را هم تجربه می‌كند. ضمن این‌كه جنبه‌های اجتماعی این نقش و یك شهروند آبرومند بودن در این مجموعه خیلی پررنگ‌تر از نقش مشابه من در سفر سبز است.»
از او درباره آشنایی با شخصیت‌هايی مثل ثریا می‌پرسم، وي می‌گوید: «من با این طبقه ناآشنا نیستم و فارغ از ضرورت‌های نقش و مسائل حرفه‌ای سینما، همواره به این قشر و مسائل آنها می‌اندیشم و یكی از دغدغه‌های من توجه به اين طيف از جامعه است، به همین دلیل خوشحالم كه دراین سریال فرصت بازی كردن و در واقع تجربه ملموس‌تر این قشر برای من فراهم شده است.»
این اولین تجربه همكاری آزیتا حاجیان با سیروس مقدم است. او آرامش و نظمی را كه در گروه تولید او وجود دارد، مهم‌ترین امتیاز و لذت خود از این مجموعه می‌داند.
هومن سیدی درباره نقشش در سريال «تا ثريا» می‌گوید: «من ترجیح می‌دهم كه درباره نقشم در این سریال حرف نزنم، چون احساس می‌كنم ممكن است كدهايی درباره این شخصيت بدهم كه تصوری از اين نقش و شخصیت در ذهن خوانندگان اين گزارش شكل بگیرد كه چندان با واقعیت آن هنگام تماشای سریال منطبق نباشد. فقط این را بگویم كه نقش من دراین مجموعه به تنهایی نقش عجیب و غریبی نیست و پستی و بلندی خاصی ندارد، البته شخصیت‌های دیگر هم همین ویژگی را دارند و این متن است كه دارد همه چیز را پیش می‌برد. اتفاقا حضور من در این سریال به این دلیل بود كه با یك متن خوب روبه‌رو بودم و آدم‌ها در موقعیت‌هاي مختلف خودشان را گم یا پیدا می‌كنند یا تصمیم درست و اشتباهی می‌گیرند. در واقع این شخصیت‌ها نیستند كه به‌تنهایی تصمیم می‌گیرند، بلكه آنها تحت تاثیر موقعیت‌هایی كه در داستان خلق می‌شود، رفتار می‌كنند. ضمن این‌كه همه شخصیت‌ها و اتفاقات حول محور ثریا اتفاق می‌افتد.»
سخن پایانی
تجربه یك دهه اخیر نشان داده است كه سیروس مقدم به‌رغم تجربه گرایی كه در ساخت مجموعه‌های تلویزیونی دارد بخوبی با مدیوم تلویزیون آشناست و رگ خواب مخاطب را بدرستی می‌شناسد. شاهد این مدعا نیز پرمخاطب بودن مجموعه‌هایي است كه او تاكنون كارگردانی كرده است. چه این كار ماورایی و تراژدی بوده چه طنز و كمدی. از شمایل و قصه تا ثریا هم برمی‌آید كه این سریال بتواند نظر مردم را جلب كند و سریال پرمخاطبی شود.
حضور بازیگرانی مثل آزیتا حاجیان و همایون ارشادی را هم نباید در این اتفاق دست‌كم گرفت. سیروس مقدم بعد از نرگس و نسرین، ریحانه و شایسته اینك با ثریا یك درام زنانه دیگر را روایت می‌كند كه تا مرز تراژدی پیش می‌رود. باید منتظر بود و دید سرنوشت ثریا چگونه رقم می‌خورد و سیروس مقدم این بار قرار است چگونه ما را با قصه خود همراه سازد.
سیدرضا صائمی / جام‌جم