استقلال تاجیکستان در 1991 میلادی
با فروپاشى شوروى، استقلال تاجيكستان در 9 سپتامبر 1991م تحقق يافت و نهضت مردم كه بر بنيانى عقيدتى استوار بود منجر به روى كار آمدن اپوزيسون متشكل از حزب هاى نهضت اسلامى، دموكرات، سازمان رستاخيز و بدخشان گرديد و 30% كابينه در بدو استقلال از اين احزاب بودند. نظام حكومتى آن مصالحه ملى و رئيس جمهورى كفيل وحدت ملى نام دارد. حزب نهضت اسلامى كه همزمان با انقلاب اسلامى ايران در اين كشور بوجود آمده يكى از قوى ترين گروههاى سياسى به شمار مى رود.
جمهورى تاجيكستان با 143100 كيلومتر مربع در شمال افغانستان و شرق ازبكستان قرار دارد. از شمال با قرقيزستان و از شرق با ايالت تركستان شرقى (سين كيانگ) چين، مرز مشترك دارد، در سال 1979م 3806000 نفر سكنه داشت اما هم اكنون 5300000 نفر سكنه دارد يكى از قديمى ترين تمدن هاى آسياى مركزى در اين منطقه وجود دارد كه تاجيك ها وارث آن هستند. در حدود 86% مردم تاجيكستان پيرو دين مبين اسلام مى باشند. علاوه بر تاجيك ها، اقوام روسى و اروپائى در آن سكونت دارند. اين كشور از قرون گذشته و حتى قبل از ميلاد بخشى از خاك ايران بوده و پيوندهاى فرهنگى و ملى بين اين دو كشور وجود دارد. در قرن سيزدهم مورد تاخت و تاز مغولها قرار گرفت و در سال 9873م روسها آن را به تصرف خود درآوردند و 4 سال پس از انقلاب 1917م يعنى درسال 1921م ارتش كمونيستى شهر دوشنبه را تصاحب نمود و اين سرزمين در 16 اكتبر 1929م (24 مهر 1308ش) تحت عنوان: «جمهورى سوسياليستى استالين آباد» به مجموعه جمهوريهاى تحت نظر كرملين پيوست كه تا سال 1961م اين نظام سياسى را حفظ نمود و از آن پس نام خود را به تاجيكستان نغيير داد. اين كشور تا سال 1991م، بيش از 60 سال با نظام كمونيستى و تحت تعليمات الحادى اداره مى شد. برخلاف سركوبى مذهب، توسط كمونيسم در تظاهرات و تحصن ها و تحولات اخير، مذهب به صورت قوه محركه تجديد حيات فرهنگ تاجيكستان و تغييرات سياسى اين كشور درآمده است. تظاهرات هفت هفته اى در اين كشور براى سرنگونى رحمان نبى اف از اعضاى حزب كمونيست شوروى سابق از نمونه هاى بارز تلاش مسلمانان براى بازگشت به اعتقادات دينى است. تجلى اعتراض مذكور به صورت برگزارى نمازهاى جماعت در مساجد و اماكن عمومى است. معترضين در چادرهايى كه در برابر كاخ رياست جمهورى در ناحيه اى بنام «ميدان شهدا» برپا كرده بودند با مراسم دعا، قرائت قرآن و سخنرانى مردم را تحت تاثير احساسات مذهبى و هيجانى اسلامى قرار مى دادند. به نحوى كه تحت تاثير اين برنامه ها، زنان به پوشيانيدن اندام و رعايت حجاب اسلامى ترغيب شدند. مراسم نماز جماعت كه همه روزه يك بار در اين ميدان بر پا مى شد به 5 بار در روز افزايش يافت. اين در حالى است كه در گذشته حتى در منازل نمى توانستند عبادت انجام دهند و مراسم سوگوارى حضرت اباعبدالله(ع) و دستجات عزادارى در زير زمين ها برگزار مى شد و در ورودى اين زير زمين ها، كشيك مى گذاشتند تا در صورت آمدن ماموران امنيتى، متفرق شوند. آگاهى از انقلاب اسلامى هم در دوران كمونيستى از طريق رسانه هاى استكبارى و خبرگزاريهاى وابسته به ابرقدرتها بود كه تصوير منفى و مشوشى از ايران در ذهن مردم مى ساختند و حتى امريكا درمنطقه آشوب زده كولاب، از طريق اشرار عليه انقلاب اسلامى تبليغ مى نمود. با اين حال مردم تاجيك مى گويند: بدون گندم آرى ولى بدون ايران هرگز، تاجيكستان در واقع پاره جدا افتاده از ايران و به عبارتى ايران كوچك است.
با فروپاشى شوروى، استقلال تاجيكستان در 9 سپتامبر 1991م تحقق يافت و نهضت مردم كه بر بنيانى عقيدتى استوار بود منجر به روى كار آمدن اپوزيسون متشكل از حزب هاى نهضت اسلامى، دموكرات، سازمان رستاخيز و بدخشان گرديد و 30% كابينه در بدو استقلال از اين احزاب بودند. نظام حكومتى آن مصالحه ملى و رئيس جمهورى كفيل وحدت ملى نام دارد. حزب نهضت اسلامى كه همزمان با انقلاب اسلامى ايران در اين كشور بوجود آمده يكى از قوى ترين گروههاى سياسى به شمار مى رود. سازمان آرياناى بزرگ بين تحصيل كرده ها و حتى افراد عادى، طرفداران فراوانى دارد كه آرمان آن ايجاد دولت واحدى در سرزمين هاى فارسى زبان است. خطباء مساجد تحت سرپرستى اداره تامينات (رهبر مذهبى مسلمانان) فعاليت مى كنند در سالهاى اخير 1500 مسجد در نقاط مختلف تاجيكستان تاسيس شده كه 150 واحد آن مسجد جامع است.
يكى از مشكلات مهم سياسى اين جمهورى تازه استقلال يافته اين است كه گرايش دينى گرچه بين عده اى از مردم نيرومند است اما چندان فراگير نمى باشد زيرا در مدت چند دهه سلطه كمونيستى، آموزش علوم دينى به طور رسمى در آن متوقف بوده و طالبان قادر نبوده اند براى تحصيل علوم اسلامى به كشورهاى مسلمان مسافرت كنند و به تكميل معلومات مذهبى بپردازند.
گرايش ملى گرايان هم قدرت آن را ندارد كه به تنهايى حكومت كند و متاسفانه گرايش كمونيستى هنوز قوى ترين گرايش سياسى اين سرزمين مى باشد. از سوى ديگر عده كثيرى از روسها، مشاغل كليدى صنعتى و فنى را در دست دارند. حضور ارتش سرخ با نامى جديد نيز موقعيت طرفداران كمونيسم را تقويت مى كند اما آرمان كمونيسم در جهان بى اعتبار شده و رسوايى فروپاشيدن آن در شوروى و اروپاى شرقى اجازه نمى دهد كه اين افراد جان بگيرند و در راس نظام سياسى قرار گيرند.
تشنج هاى سياسى و چالشهاى اقتصادى، اين گرايش را شدت بخشيده و به اين كشور اجازه نمى دهد نظام سياسى پايدارى را جانشين رژيم فرو ريخته قبلى كند. امريكا و رژيم صهيونيستى اسرائيل تا كنون تلاشهاى فرهنگى - سياسى فراوانى براى اعمال نفوذ در اين جمهورى بعمل آورده اند اما مقاومت اسلامى مردم اجازه نداده است كه اين تلاشهاى مذبوحانه به ثمر برسد.
يكى از مسائل مهم در هويت فرهنگى تاجيكستات، زبان فارسى است كه در رژيم گذشته كوشش بر اين بوده تا تاجيك ها اين زبان را كه موجب قرابت تاريخى، فرهنگى و ادبى با ايران مى شد فراموش كنند. لذا روسها آموزش خط فارسى را متوقف نمودند و با اين كار آنان را از خواندن نشريات و آثارى كه به زبان فارسى انتشار مى يافت محروم كردند و با ايجاد ديوار آهنين ارتباط آنان را با فرهنگ ايرانيان قطع نمودند و خط سيريليك را رواج دارند و با نفوذ مهاجرين روسى در مراكز علمى، فرهنگى، فنى و ادارى زبان روسى در اين كشور حضور بيشترى يافت زيرا مشاغل مهم و تخصصى و علمى در دست افرادى بود كه فارسى نمى دانستند. با اين وجود، مردم با حالتى از شور و هيجان به زبان مادرى خود )فارسى) سخن مى گويند و اولين جشنهاى سالگرد استقلال خود را با پرده بردارى از پيكره فردوسى آغاز كردند و جالب اينكه مجسمه لنين را برداشته و اين پيكره را بجايش نهادند و با شور و التهاب خاصى با هم زمزمه مى كردند:
«بسى رنج بردم در اين سال سى عجم زنده كردم بدين پارسى »
دولت نيز اعلام كرد كه خط فارسى را به عنوان خط رسمى مكاتبات خود انتخاب مى نمايد. اكثريت مردم تاجيكستان باسوادند و اغلباهل كتاب و روزنامه و مجله هستند. كتاب طرز آموزش خط و زبان فارسى در طول يك سال 3 بار چاپ شد. سالانه بين 700 تا 800 جلد كتاب در اين كشور انتشار مى يابد كه غالب آنها در موضوعات علوم انسانى است و هم اكنون روزنامه هاى پيوند و سامان به زبان فارسى چاپ مى شود. در اين كشور 126 مجله و روزنامه وجود دارد كه 3 تاى آن مربوط به بخش خصوصى و بقيه در انحصار دولت است. 13 عنوان آن ها سراسرى، 10 عنوان هم به صورت هفته نامه مى باشد. بالاترين تيراژ آن به نشريات «جمهوريت »، «راز و نياز با مردم » و روزنامه خصوصى «چراغ روز» اختصاص دارد كه تيراژ آنها به 70000 نسخه بالغ مى گردد.
مركز حكومت تاجيكستان شهر دوشنبه است و اين كشور در حال حاضر داراى 18 شهر و 49 اقامتگاه مى باشد.
رودخانه هاى فراوان آن در توليد انرژى برق آبى اهميت ويژه اى دارند. ذخائر غنى آهن، سرب، روى، مس، قلع، جيوه و اورانيوم در سرزمين مذكور بدست مى آيد. همچنين نفت و گاز طبيعى از جمله ثروت هاى خداداى مردم اين سامان است. تاجيكستان از توليدكنندگان عمده كتان در آسياى مركزى است و صنايع شيميائى، قالى بافى، جوراب بافى، پوشاك، نساجى و مواد غذايى در آن استقرار داشته و از شهرت خوبى برخورداند.
در رژيم گذشته، از اين امكانانت بالقوه (ذخائر معدنى) به آن صورت بهره بردارى نشد و اكنون تاجيكستان مى خواهد بخود متكى شود دچار كمبودهاى شديد و تورم طاقت فرسا شده است و حتى بسيارى از وسايل حمل و نقل به علت كمبود سوخت متوقف شده اند و مشكل گرانى و بحرانهاى سياسى، اجتماعى، ممكن است ثبات اين كشور را به مخاطره بيفكند.
ايران ضمن فعاليت هاى فرهنگى مى تواند تاجيكستان را در استخراج منابع معدنى و توسعه صنعتى و بهبود اوضاع اقتصادى مساعدت كند.