كارشناسان مي‌گويند سامانه سپر دفاعي موشكي ناتو در تركيه، مخل امنيت در خاورميانه است
سپري مزاحم‌ در روابط ايران و تركيه
جام جم آنلاين: استقرار سپر موشكي ناتو در خاك تركيه موضوعي است كه اخيرا واكنش‌هايي را در محافل سياسي، امنيتي و خبري موجب شده است.
اقدام آمريكا براي همراه كردن كشورهاي اروپايي در استقرار سپر موشكي موجب شد ناتو با پيروي از خواسته‌هاي پنتاگون، كشورهاي اروپاي شرقي ازجمله لهستان، بلغارستان و در نهايت براي حضور بيشتر در منطقه خاورميانه، تركيه را نيز در فهرست مراكز مورد نظر براي استقرار سيستم سپر موشكي در خاك خود قرار دهد.

اگرچه تركيه تنها كشور اسلامي است كه عضو ناتو به شمار مي‌رود، اما سياست‌هاي اسلامگرايان در اين كشور در چند سال اخير موجب شده بود روابطي تازه و بهتر ميان تهران و آنكارا برقرار شود. به گفته مقامات سياسي تركيه، اين كشور سياست «به صفر رساندن مشكلات با همسايگان» را دنبال مي‌كند و اميت يارديم، سفير تركيه در ايران گفته است كه در اين روند مهم‌ترين موضوع، روابط تركيه با ايران است. مقامات تركيه نيز بارها تاكيد كرده‌اند كه ايران را تهديدي براي كشور خود نمي‌دانند. با اين حال نكته اينجاست كه نصب سپر دفاعي ناتو در تركيه با چه هدفي صورت مي‌گيرد و حضور آن در تركيه براي ايران چه پيامدهايي را در بر خواهد داشت؟ و آيا حضور اين سيستم در منطقه بيشتر از آن كه تامين‌كننده امنيت باشد مخل امنيت آن نخواهد بود؟

موضع توجيهي تركيه در طرح سپر موشكي

اگرچه تركيه در اجلاس ليسبون شرايطي را براي پذيرش اين طرح اعلام كرد ازجمله اين كه اين طرح نبايد عليه همسايگان اين كشور به كار گرفته شود، اما سرانجام سلجوق اونال سخنگوي وزارت خارجه تركيه اعلام كرد تركيه در طرح سپر موشكي ناتو مشاركت خواهد كرد.

تركيه اعلام كرده است كه اين اقدام در راستاي عضويت تركيه در ناتو صورت مي‌گيرد و قدرت دفاعي تركيه را افزايش خواهد داد.بنا بر گزارش وال استريت ژورنال به نقل از مقامات نظامي آمريكا، اين كشور قصد دارد در سال جاري رادارهاي متعلق به طرح سپر موشكي را در تركيه مستقر كند.

با اين حال استقرار اين طرح در داخل و خارج از تركيه با انتقاداتي روبه‌رو بوده است. بسياري از مردم تركيه با استقرار اين طرح در كشورشان مخالف هستند به گونه‌اي كه حتي تظاهراتي نيز در اعتراض به اين طرح در تركيه شكل گرفت و نهادهاي غيردولتي مدني اين اقدام دولت تركيه را محكوم كردند.گروه‌هاي بسيار زيادي در تركيه بر اين باورند كه تركيه به عنوان كشوري اسلامي نبايد استقرار سپر موشكي در اين كشور را مي‌پذيرفت با اين حال دولت تركيه تلاش دارد با مانورهاي ديپلماتيك و نشان دادن واكنش تند عليه رژيم صهيونيستي از واكنش‌هاي محافل و كشورهاي اسلامي نسبت به پذيرش استقرار سپر موشكي ناتو در خاك تركيه جلوگيري كند.

ساعاتي پس از اعلام پذيرش استقرار سيستم سپر دفاع موشكي ناتو در خاك تركيه، رسانه‌هاي تركيه از اتخاذ تدابير جديدي عليه اسرائيل خبر دادند و تصميم تركيه را براي كاهش مناسبات ديپلماتيك خود با رژيم صهيونيستي اعلام كردند. همچنين همزماني اين مساله با تعطيلات 9 روزه عيد فطر در اين كشور از شدت برخورد محافل اسلامي با صدور مجوز تركيه براي استقرار سپر موشكي تا حدودي كاست.

اما در بعد ديپلماتيك، تحليلگران، ايران و روسيه را در معرض تهديد‌هاي ناشي از اين سپر موشكي مي‌دانند.

به عقيده مقامات روسيه اين طرح، امنيت ملي روسيه را به خطر مي‌اندازد. بيشترين نگراني آنها به مرحله نهايي اين طرح باز مي‌گردد كه در آن مرحله سامانه دفاعي قادر به رهگيري موشك‌هاي قاره‌پيما با برد متوسط مي‌شود كه اين امر توان بازدارندگي روسيه را به خطر مي‌اندازد.

اگرچه ناتو اصرار بر رده‌بندي طرح سپر موشكي براساس 4 مرحله توسعه آمريكايي دارد، اما روس‌ها به اهداف اين رده‌بندي شك دارند و معتقدند چنانچه آمريكا در پايان چهارمين مرحله تكامل اين سيستم‌ها در سال 2020، دوباره مانند بوش پسر عمل كند و سپرهاي موشكي را در چك و لهستان مستقر سازد، آن گاه نيروهاي راهبردي بازدارنده هسته‌اي روسيه مورد تهديد قرار خواهند گرفت.

روس‌ها معتقدند سپرهاي موشكي آمريكايي مستقر در اين منطقه، نه‌تنها مي‌توانند موشك‌هاي راهبردي روسيه كه از خاك اين كشور به سمت شمال‌غرب پرتاب مي‌شوند را هدف بگيرند، بلكه قادر خواهند بود به اهداف زميني نيز حمله هسته‌اي كنند.دميتري راگوزين، نماينده روسيه در ناتو با اشاره به گفت‌وگوهايش در تركيه با اردوغان پيرامون نصب سپر دفاعي موشكي در اين باره گفت: اين اقدام تركيه گرچه تهديدي در لحظه براي منافع استراتژيك روسيه نيست، اما مرحله آغازين يك پروژه بزرگ است كه نگراني عميقي براي روسيه به همراه دارد.

وي همچنين در مصاحبه با خبرگزاري ريانووستي گسترش سپر موشكي آمريكا در مرز شمال غربي روسيه و سپس استقرار موشك‌هاي رهگير در لهستان تا سال 2020 را يك خطر واقعي براي روسيه ناميد. سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه نيز در گفت‌وگو با دانشجويان رشته روابط بين‌الملل مسكو عنوان كرده است: سامانه ضدموشكي آمريكايي‌ ـ ‌اروپايي براساس پارامترهايي ساخته مي‌شود كه در واشنگتن تعريف شده و ممكن است مواضع استراتژيك هسته‌اي روسيه را تا پايان دهه جاري به خطر بيندازد.

روسيه نگراني خود را از ايران پنهان نكرده و اخيرا بخش مطبوعات سفارت ايران در روسيه از سفر راگوزين، نماينده روسيه در ناتو به تهران خبر داده است. اين بخش تصريح كرده هدف از اين سفر رايزني در مورد سپر دفاعي موشكي و نيز برنامه‌هاي ناتو در آينده اعلام شده است.

از اين سو در ايران در ميان واكنش هاي مختلف علاءالدين بروجردي، رئيس كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي نيز يكي از مشكلات فعلي روسيه و آمريكا را استقرار سيستم‌هاي دفاع ضدموشكي ناتو دانست و گفت: از آنجا كه روسيه تنها كشور داراي توانمندي موشكي مقابله با آمريكاست، طبيعي است كه آرايش آفندي آمريكا نيز متوجه روسيه باشد، اين همان حرفي است كه چند سال پيش پوتين در اجلاس مونيخ مطرح كرد و واقعيتي است كه در ارتباط با حضور نظامي آمريكا در منطقه وجود دارد.

با اين حال عبدالله گل رئيس‌جمهور تركيه پس از بازگشت از سفر خود به روسيه، در گفت‌وگو با خبرنگاران با اشاره به اين ‌كه با همتاي روس خود درباره استقرار رادارهاي هشداردهنده سپر دفاع موشكي ناتو در خاك تركيه گفت‌وگو كرده است، افزود كه استقرار اين رادارها در خاك تركيه عليه روسيه يا هيچ كشور خاصي نيست و تنها هدف سيستم دفاع ضدموشكي ناتو دفاع از حريم كشورهاي عضو اين پيمان امنيتي ـ دفاعي در برابر تهديدات خارجي است.

سخنگوي وزارت خارجه تركيه نيز در كنفرانس خبري خود با اشاره به اين كه هدف اين سيستم تنها دفاع از حريم كشورهاي عضو ناتو است تصريح كرد طرح سپر دفاع موشكي ناتو در خاك اين كشور عليه هيچ كشوري نيست.

ايران و نصب سپر موشكي

فاصله منطقه مالاتيا تركيه كه قرار است سپر موشكي در آن نصب شود تا مرز بازرگان ايران 540 كيلومتر وتا شهر تهران 1200 كيلومتراست. اگرچه عبدالله گل تاكيد كرده كه اين موشك‌ها ضدايران نيست، اما بسياري از كارشناسان بر اين باورند كه نصب اين سپر موشكي مقابله با توان موشكي ايران را در نظر دارد. وزراي دفاع ناتو هنگام تصويب اين طرح در اجلاس ليسبون يكي از دلايل استقرار اين سيستم دفاع ضد موشكي را تهديدات ناشي از موشك‌هاي دوربرد ايران اعلام كرده‌اند.در همين خصوص مركز پژوهش‌هاي مجلس با بيان اين‌كه سپر دفاع موشكي ناتو مي‌تواند تهديدي جدي عليه ايران تلقي شود، با انتشار گزارشي در اين باره اعلام كرد: يكي از تهديدات امنيتي كه ناتو براي خود در دهه آينده ترسيم كرده است، در حوزه سلاح‌هاي متعارف، موشك‌هاي بالستيك و در حوزه سلاح‌هاي نامتعارف اشاعه سلاح‌هاي هسته‌اي است، از اين‌رو با توجه به اتهامات غرب عليه ايران، برنامه موشكي كشورمان و فناوري هسته‌اي صلح‌آميز كشور مسلما در زمره تهديدات امنيتي آنها قرار مي‌گيرند. ناتو اساسا مانند سند NPR ايالات متحده (سند بررسي وضعيت هسته‌اي آمريكا)، اصل غني‌سازي توسط كشورها را تهديد و مساوي اشاعه سلاح‌هاي هسته‌‌اي دانسته و طبعا به مقابله با آن اقدام مي‌كند.از طرف ديگر، به‌ رغم مخالفت تركيه با دسترسي رژيم صهيونيستي به اطلاعات اين سامانه، هنوز هيچ قطعيتي در كار نبوده و ممكن است اطلاعات رصد موشكي، در اختيار اين رژيم قرار بگيرد و اين از جمله مسائلي است كه همچنان حل نشده باقي‌مانده و مي‌تواند تهديدي عليه امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران باشد.

غسان بن جدو روزنامه‌نگار برجسته جهان عرب نيز با اشاره به اين‌كه نصب اين سامانه در تركيه براي رويارويي با ايران است، در اين باره گفته است: چنانچه ناتو بخواهد اقدام نظامي عليه سوريه بكند مي‌داند كه ايران در اين زمينه ساكت نخواهد نشست. بنابراين نصب سامانه رادار هشدار سريع در خاك تركيه پيامي براي ايران است كه در صورت حمله ناتو به سوريه در اين ماجرا دخالت نكند.اما به دنبال پذيرش نصب سپر موشكي آمريكا در تركيه، رئيس‌جمهور ايران در ديدار با نمايندگان رسانه‌هاي كويت در اين باره گفت: تركيه جزو برادران و دوستان صميمي ماست اما بالاخره وقتي دشمنان در آنجا سپر موشكي نصب مي‌كنند و اذعان مي‌دارند كه اين كار اقدامي عليه ايران است بالاخره بايد مراقب بود.

علي اكبر صالحي وزير خارجه كشورمان نيز در كنفرانس خبري مشترك با «ادوارد نعلبنديان» وزير امور خارجه ارمنستان با بيان اين‌كه استقرار سامانه راداري در تركيه باعث نگراني ايران و بسياري از كشورهاي همجوار شده، گفت: ‌اميدواريم تركيه توجيه لازم را در اين زمينه داشته باشد. ما ضرورتي براي ايجاد چنين سامانه‌اي در شرايط فعلي كه منطقه شاهد تحولات و حوادث گوناگون است، نمي‌بينيم.

سرادر احمد وحيدي وزير دفاع نيز در واكنش به اين خبر در حاشيه مراسم چهلم شهيد رضايي‌نژاد تاكيد كرد: ما حضور آمريكايي‌ها و غربي‌ها در كشورهاي اسلامي را همواره يك عنصر مزاحم، مخل امنيت و آسيب‌‌زا بر كشورهاي اسلامي مي‌دانيم.همچنين رامين مهمانپرست سخنگوي وزارت امور خارجه با اشاره به اين‌كه سامانه موشكي ناتو هيچ كمكي به ثبات منطقه و امنيت تركيه نمي‌كند گفت: ايران، هرگونه اقدامي را كه منجر به نظامي شدن فضاي بين‌المللي و در نتيجه ايجاد رقابت‌هاي تسليحاتي در سطح جهان و منطقه شود، به زيان جامعه جهاني و امنيت بين‌المللي دانسته و تقبيح مي‌كند.وي تاكيد كرد: سابقه موضوع نشان مي‌دهد كه سامانه سپر دفاع موشكي ناتو تداوم همان پروژه مشكوك آمريكايي است كه مدت‌هاست در اروپاي شرقي مورد پيگيري بوده و واشنگتن با عملياتي كردن آن در پوشش ناتو و دادن آدرس غلط براي توجيه استقرار آن در منطقه، همان سياستي را دنبال مي‌كند كه در طول جنگ سرد تعقيب مي‌شد و سعي مي‌كند از اين طريق، با تداوم سياست‌هاي استكباري، عوامل امنيتي منطقه را در مسير دلخواه غرب تغيير دهد.

اميرسرتيپ فرزاد اسماعيلي فرمانده قرارگاه پدافند هوايي خاتم‌الانبياء(ص) ارتش جمهوري اسلامي ايران نيز با اشاره به اين‌كه استقرار سپر موشكي ناتو در كشورهاي منطقه تامين‌كننده امنيت براي اين كشورها نيست گفت: تركيه به دليل آن كه در پيمان دفاعي با كشورهاي روسيه يا آمريكا شركت دارد به طور طبيعي بايد با اجراي اين طرح در كشورش موافقت كند. وي در عين حال خاطر نشان كرد: اين پيمان‌ها مانند پيمان سنتو از قبل وجود داشته، امروز نيز وجود دارد و بعدها هم وجود خواهد داشت، اما استقرار سپر موشكي فصل‌الخطاب دفاع نيست. بسياري امكانات و تجهيزات نوين امروز كشورهاي مختلف نمي‌تواند جلوي تمامي تهديدها را بگيرد و صرف اين كه چنين سيستمي در تركيه يا روسيه بر ضد موشك‌هاي قاره پيما استقرار يابد، نمي‌تواند به طور 100 درصد جلوي همه تهاجم‌ها را بگيرد.

نمايندگان در مجلس شوراي اسلامي نيز واكنش‌هاي مختلفي به اين امر داشته‌اند. علاءالدين بروجردي رئيس كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس، راهبرد تامين امنيت توسط كشورهاي منطقه را بهترين راهبرد براي كشورهاي اسلامي دانست و در رابطه با نصب رادار سيستم‌هاي دفاع ضدموشكي ناتو در تركيه، گفت: تجربه حضور آمريكايي‌ها در منطقه بويژه در سال‌هاي اخير نشان داده است كه آنها با حضورشان در هر كشوري نه‌تنها كمكي به امنيت آن كشور نمي‌كنند بلكه امنيت منطقه را مورد تهديد قرار داده‌اند.محمد دهقاني عضو هيات رئيسه مجلس هم با اشاره به اين‌كه راه‌اندازي سپر موشكي ناتو در خاك تركيه به ضرر خود اين كشور و مردم منطقه است در اين باره گفت: همه ما مي‌دانيم كه متأسفانه ناتو تحت تأثير مستقيم آمريكا و نظام سلطه است و وقتي تركيه اجازه مي‌دهد اين نيروي نظامي در خاك اين كشور، قدرت اين چنيني پيدا كند و سپر موشكي نصب و راه‌اندازي كند اين مساله قطعاً به ضرر كل منطقه و جريان اسلامي در خاورميانه است.

در نهايت بسياري از كارشناسان بر اين باورند كه اگرچه نمي‌توان از موضوع تهديد سپر دفاع موشكي ناتو غافل شد، اما وجود نيروهاي نظامي آمريكا در 2 كشور همسايه ايران يعني عراق و افغانستان از يك سو و ايجاد پايگاه‌هاي نظامي اين كشور در كشورهاي همسايه ايران تهديدي بوده كه همواره براي ايران وجود داشته و اين امر خبر تازه‌اي نيست. آمريكا در خاورميانه موضوعي حل نشده با ملتي انقلابي و صبور دارد كه با اين نوع حضورها و تهديدهاي آمريكا در طول 30 سال پس از انقلاب اسلامي آشناست.

در اين خصوص ايستادگي ملي و در عين حال تقويت همكاري‌هاي دو و چندجانبه منطقه‌اي در ابعاد مختلف با همسايگان و خصوصا روابط عميق فرهنگي و سياسي با ملت‌ها و دولت‌هاي منطقه همچون عراق و افغانستان و حتي تركيه كه ناتو در آنجا حضور داشته يا بهانه لازم را براي حضور دارد و موجب شده ، ايران امنيت خود را درحد مطلوبي تامين كند.

روشن است استفاده از ديپلماسي رسمي و رسانه‌‌اي و عمومي در راستاي برجسته ‌كردن اهداف واقعي ناتو از حضور در اين مناطق مي‌تواند در اين راه ياريگر ايران و كشورهاي منطقه باشد.

سپر دفاعي موشكي چيست؟

در دهه 1950 و در طول دوران جنگ سرد، آمريكا برنامه‌اي براي استقرار سيستم‌هاي انهدام موشك‌هاي اتحاد جماهير شوروي و چين در نظر داشت كه اساس و بنيان طرح سپر موشكي به شمار مي‌رفت. اين برنامه در دهه 1980 جرقه طرح دفاع استراتژيك كه همان طرح معروف جنگ ستارگان بود را در ذهن مقامات آمريكايي ايجاد كرد و رونالد ريگان رئيس‌جمهور وقت آمريكا طرحي گسترده را ارائه داد كه براساس آن اين كشور از حملات موشك‌هايي با كلاهك اتمي در امان بماند. اين برنامه در سال‌هاي بعد از زمامداري ريگان به طور جدي دنبال نشد و آمريكا با تحويل اين طرح به ناتو (سازمان پيمان آتلانتيك شمالي) شرايط را به گونه‌اي فراهم كرد كه اعضاي اين سازمان بدون تحميل هزينه بر آمريكا، مجبور به استقرار اين سامانه‌ها در خاك كشورهايشان شوند، اما در سال 2002 با روي كار آمدن جورج واكر بوش يا همان بوش پدر به عنوان رئيس‌جمهوري آمريكا، واشنگتن اعلام كرد برنامه سپر دفاع موشكي را با جديت دنبال مي‌كند. در همين زمان بود كه كشورهاي انگليس و دانمارك خواهان مشاركت در اين طرح شدند و بوش اعلام كرد رادارهاي مربوط به اين طرح در بخش‌هايي از اين دو كشور مستقر شده‌اند. اما با گذشت زمان و فروپاشي شوروي، اين طرح كه براي مقابله با موشك‌هاي روسيه، چين و حتي كره شمالي در جريان بود از مسير خود منحرف شد و جورج بوش تصميم گرفت كه اين سامانه را بدون مشاركت همه كشورهاي اروپايي و صرفاً با مشاركت لهستان و جمهوري چك بنا كند.

با روي كار آمدن باراك اوباما تغييراتي در اين طرح و استقرار اين سامانه در لهستان و جمهوري چك ايجاد شد. در چارچوب سياست‌هاي اوباما، اين طرح در سال 2009 تحويل ناتو شد و مقرر گرديد يك سپر موشكي اروپايي در چارچوب آن ايجاد شود البته جنوب اروپا و تركيه براي اين منظور در نظر گرفته شد.

سرانجام پس از كش و قوس‌هاي فراوان، در نشست عالي ناتو كه در 19 نوامبر سال گذشته در ليسبون پرتغال برگزار شد و راهبرد اين سازمان را تا سال 2020 تعيين مي‌كرد تصميم به استقرار سامانه راداري سپر موشكي در تركيه اتخاذ شد.در حال حاضر با مشاركت تركيه در اين طرح برنامه‌ريزي‌هاي مربوط به آن آغاز شده است و براساس اين تصميم رادارهايي كه از سوي آمريكا براي اجراي طرح سپر موشكي در اختيار ناتو قرار گرفته در تركيه مستقر خواهد شد.اساس طرح سپر دفاع موشكي، طرح رديابي موشك‌هاي پرتاب‌ شده با استفاده از يك سيستم كامل راداري‌ است. اين سيستم دفاعي پس از رديابي و شناسايي موشك‌هاي پرتاب ‌شده، آنها را پيش از اصابت به هدف منهدم مي‌كند.

طرح جديد سپر موشكي شامل 4 مرحله است كه مرحله اول آن با اعزام ناو موشك‌انداز مونتري به سواحل اروپايي تا پايان سال 2011 عملي مي‌شود، در عين حال در اين مرحله موشك‌هاي رهگير SM-3 Block IA و ايستگاه راداري زميني متحرك AN/TPY-2 نيز در جنوب اروپا مستقر خواهند شد.

در ‌آخرين مرحله كه قرار است تا پايان سال 2020 به وقوع بپيوندد، سامانه‌هاي دفاعي ضدموشكي SM-3 Block IA در اروپا مستقر مي‌شود كه قادرند نه‌فقط موشك‌هايي با برد متوسط، بلكه موشك‌هاي قاره‌پيماي MBR با برد 5 هزار و 500 كيلومتر را نيز رهگيري كنند.به گفته وزارت خارجه تركيه راداري كه قرار است در منطقه جنوب شرقي تركيه مستقر شود، در استان مالاتيا در نزديكي يك پايگاه نظامي در منطقه «كورجيك» قرار مي‌گيرد. اين رادار همچنين با كشتي‌هاي نيروي دريايي آمريكا مستقر در درياي مديترانه كه مجهز به سامانه‌هاي دفاع موشكي هستند، در ارتباط خواهد بود.

كتايون مافي / گروه سياسي