ساختمان موزه مراغه و بناي يادبود روي مزار اوحدي مراغه اي شاعر قرن هفتم و هشتم هجري قمري بين سالهاي 53 تا 57 بوسيله انجمن آثار ملي اجرا شده است. اين محل در سال 1363 مقارن با تشكيل سازمان ميراث فرهنگي كشور به موزه مقدماتي مراغه تبديل و با آثار عرضه شده از دوره‌هاي مختلف تاريخي براي بازديد عموم داير گرديد. موزه مراغه در سال 75 در جهت هدفمندي آثار خود و بلحاظ اهميت نقشي كه اين شهر در دوره ايلخاني داشته، به عنوان موزه تخصصي ايلخاني فعاليت خود را آغاز نمود.
مراغه عليرغم استواري استمرار تمدن از دوران پيش از اسلام تا دوران مختلف اسلامي، در دوره ايلخاني از موقعيت برجسته‌اي برخوردار شد و بعلت انتخاب اين شهر به عنوان اولين پايتخت ايلخانان، مركز ثقل اين سلسله محسوب گرديده و عصردوباره سازندگي ايران پس از يك دوره طولاني قتل، غارت و ويراني مغولان از آن آغاز مي‌شود.
موزه مراغه به منظور معرفي اين دوره خاص از تاريخ كشورمان كه گستره آن از هرات تا فرات بوده‌است، با هدف جديد تشكيل و در فهرست موزه‌هاي رسمي كشور جاي گرفت و با تمركز و انتقال صدها اثر برجسته و گردآوري مجموعه‌اي نسبتا كامل از آثار مختلف ايلخاني شامل انواع سفال، كاشي، سكه، فلز، شيشه و كتابت، اين موزه به عنوان منبع مطالعاتي و پژوهشي در اختيار محققان و بازديدكنندگان قرار گرفت.
مجموعه سفال
هنر سفالگري دوره ايلخاني را مي‌توان عصر طلايي سفالگري دوره اسلامي ناميد. سفالگري اين دوره كه پس از دوره طولاني فترت ناشي از انهدام مراكز مهم سفالگري و فرار هنرمندان سفالگر از يورش‌هاي مغولان دوباره نضج مي‌گرفت، توام با تغييرات مهمي در نوع ساخت، تزيينات و لعاب سفالينه‌ها در مراكز جديد سفالگري بوده است.
از خصوصيات بارز اين دوره، تنوع ساخت سفال با تكنيك‌هاي مختلف سفالگري و تنوع تزيينات سفالينه‌‌هاست. موزه مراغه از انواع تكنيك‌هاي رايج و تزيينات متفاوت سفالگري اين دوره نمونه‌هاي ارزشمند و منحصربفردي را در اختيار دارد. سفالينه‌هايي با تزيينات زير لعاب شفاف در زمينه شيري و فيروزه‌اي، سفالينه‌هايي با تزيينات روي لعاب يا مينايي، سفالينه‌هاي زرين‌فام و لاجورد و همچنين كاشي‌هاي هشت‌پر و نقش برجسته با لعاب‌هاي فيروزه‌اي و زرين‌فام از آن جمله‌اند. تزيينات اين سفالينه‌ها متنوع و شامل انواع نقوش هندسي، نقوش گياهي از برگ‌هاي متراكم اسليمي و طوماري، نقوش حيواني مثل غزال دونده، ماهي، اردك و پرندگان، نقوش انساني از مجالس رقص، نوازندگي، شكار و كتيبه‌هايي از اشعار فارسي، ضرب‌المثل‌ها، دعاهاي معروف و نقوش تركيبي بوده است كه در هر يك از مراكز سفالگري به ترتيبي خاص اجرا مي‌گرديد.
در سفالينه‌هاي ايلخاني علاوه بر آرايش منقوش، تزئيناتي در فرم سفالينه‌ها نيز وجود داشته است كه آثار مشبك دوجداره و مشبك پوشيده با لعاب شفاف، سفالهايي با نقوش كنده، برجسته و نقش‌هاي قالبي از آن جمله‌اند. از مراكز مهم سفالگري دوره ايلخاني، شهرهاي معروف ري، كاشان، جرجان، سلطان‌آباد و تخت سليمان بوده و نمونه‌هاي بارزي از آنها در موزه مراغه وجود دارد. علاوه بر آن به علت كشف قطعاتي از كاشي‌هاي زرين‌فام و نقش برجسته از رصدخانه خواجه‌نصير و ويژگي‌هاي منحصربفرد آنها، برابر نظر محققان، مراغه نيز از مراكز سفالگري دوره ايلخاني بوده است.
مجموعه سكه
سكه‌هاي موزه مراغه از كامل‌ترين مجموعه مسكوكات ايلخاني كشورمان بوده و تقريبا از همه ايلخانان ايران، سكه‌هاي ارزشمندي را در خود جاي داده است. پول رايج ايلخانان بلحاظ كاربرد اقتصادي و معاملات تجاري و رسمي، بصورت پشتوانه تك فلزي و نقره بود. سكه‌هاي طلا براي مقاصد ويژه ايام عيد و جشنها ضرب مي‌شد و سكه‌هاي مسي(فلوس) براي معاملات روزمره رواج داشت.
تنوع نقوش سكه‌ها در دوره ايلخاني معرف فرهنگ و تمدن آن عصر بوده و نقوش و مظاهر آئيني اديان و فرقه‌هاي مختلف ضرب شده بر روي آنها، گوياي تساهل مذهبي مغولان مي‌باشند. همچنين بر سكه‌هاي ايلخاني متوني از آيات قراني، لااله‌الاالله، محمد رسول‌الله، نام خلفاي راشدين و در دوره‌اي كوتاه متن علي‌ولي‌الله و نام دوازده امام بخط كوفي و نسخ نقش شده است. نام و القاب ايلخانان معمولا بخط اويغوري با خطوط عربي سكه‌ها تركيب شده‌اند
برابر اخبار مندرج در كتب مورخان 87 مركز ضرب سكه در دوره ايلخانان وجود داشته و مراغه، تبريز و سلطانيه از مراكز مهم ضرابخانه‌هاي حكومتي بودند.
بخش شيشه
هنر شيشه‌گري در دوره ايلخاني بعلت فرار شيشه‌گران به كشورهاي مصر و سوريه از رونق افتاد. شيشه‌هاي موزه مراغه از نمونه‌هاي نادر آن عصر است كه داراي تزيينات مختلف شيشه‌گري شامل دميده‌آزاد، دميده در قالب، تراش و افزوده بر روي بطري، قنديل و صراحي مي‌باشند كه از نقاط مختلف كشورمان بدست آمده است. شيشه ماده‌اي تركيبي از سيليس به صورت شن و ماسه، قليا بصورت سديم و پتاسيم براي گدازآوري، آهك براي استحكام بخشي، اكسيد سرب براي شفافيت و بي‌رنگي است.
بخش فلز
در بخش فلز موزه مراغه نمونه‌هاي ارزشمندي از هنر فلزكاري دوره ايلخاني شامل انواع ظروف فلزي، پيه‌سوزهاي مفرغي و شمعدان‌هاي برنزي وجود دارد كه به روشهاي ريخته‌گري، قلمزني و طلاكوبي ساخته شده‌اند. در تزيينات اين آثار استواري و استحكام با پاي قوي حيوانات و صعود و روشنايي با شكل پرندگان نشان داده شده است.
همچنين در اين موزه شمشيري است كه متعلق به كري خان بن بهادرخان، حاكم داغستان بوده و حاوي تزيينات طلاكوبي بر روي عاج و مفرغ مي‌باشد
