در نسل اول هواپيماها امكان ارتباط با زمين يا هواپيماهاي ديگر وجود نداشت
ميتوني صداي منو بشنوي؟
جام جم آنلاين: صنعت هوانوردي بسياري از پيشرفتهاي امروزي خود را مرهون سرمايهگذاري كلان ارتشهاست. هواپيما اصولا به سفارش و سرمايهگذاري نيروهاي نظامي پا به عرصه وجود گذاشت و تلاش براي اغناي نيازهاي جنگافروزانه يا دفاعي دولتها بود كه ساختار صنعت هوانوردي را با توسعههاي همهجانبه و پيشرفتهاي حيرتآور يكصد سال گذشته آن صنعت روبهرو كرده است.
ساختار نيروهاي نظامي براساس فرمان فرمانده و پاسخ و اجراي نيروها بنا نهاده شده است. اما اگر فرمانها به گوش نيروها نرسد، چگونه ميتوان از آنها انتظار پاسخ داشت؟
اين دقيقا همان مسالهاي بود كه از بدو ورود هواپيما به ارتش پديدار شد؛ چراكه در نسل اول هواپيماهاي جنگي، امكان ارتباط بين هواپيماي فرمانده و ساير هواپيماها و از سوي ديگر شايد مهمترين عامل يعني امكان ارتباط با زمين وجود نداشت.
از اينرو توسعه سامانه ارتباط راديويي به منظور حل اين مشكل امري لازم و ضروري مينمود. طبيعي است كه ارتباط صوتي در صنعت هوانوردي پيرو پيشرفتهاي فناوري مخابراتي در زمين روي دادند.
بنابراين دور از ذهن نيست كه تصور كنيم، اولين ارتباطات راديويي در صنعت هوانوردي نيز سيگنالهاي يك پيام تلگرافي بوده است. استفاده از تلگراف هوابرد بعدها و زماني كه ديگر مكالمه راديويي به يك فناوري شناخته شده تبديل شده بود، نيز براي امنيت بيشتر و حفاظت از لو رفتن فرامين نظامي و دستورالعملهاي سري، مخصوصا در زمانه جنگ جهاني دوم رواج داشت. متاسفانه تاريخچه توسعه ارتباطات راديويي در صنعت هوايي واضح و روشن نوشته نشده است. افراد و شركتهاي زيادي ادعا دارند كه توانستهاند براي اولين بار امكان ارتباط راديويي با زمين يا هواپيماي در حال پرواز ديگري را فراهم آورند، اما هيچكدام مستندات قابل دفاعي براي اثبات ادعاي خود در دست ندارند.
اما براساس مقالهاي كه در يكي از نشريات روزانه آمريكايي در سال 1289 خورشيدي، يعني حدود يكصد سال پيش منتشر شده است، به نام 2 نفر برميخوريم كه گويا اولين كساني بودند كه سيگنال راديويي از هواپيما به زمين فرستادند و گيرنده زميني قادر به تشخيص دادههاي ارسالي از نويز فراوان موتور هواپيما شده است.
براساس اين مقاله، سروان هورتون و سرهنگ كالوير از اعضاي نيروي هوايي ارتش فدرال آمريكا در سال 1289 خورشيدي توانستند در يك مانور هوايي كه در نيويورك انجام ميشد، سيگنال راديويي را از هواپيما به زمين ارسال كنند. فرستنده هوايي اين سيگنال توسط سروان هورتون و گيرنده زميني آن توسط سرهنگ كالوير مورد استفاده قرار گرفته بود. همچنين براساس مطالب منتشر شده توسط همين نشريه، سرهنگ كالوير، بعدها و در سال 1294 خورشيدي به منظور توسعه تكنولوژي ارتباطات راديويي به مركز نظامي سنديهگو منتقل شد تا پايههاي سيستم سري ارتباطات راديويي نيروي هوايي ارتش آمريكا را بنا نهد. تلاشهاي سرهنگ كالوير يك سال بعد به نتيجه رسيد و اولين سيگنال راديويي بين 2 هواپيماي در حال پرواز منتقل شد و به اين ترتيب براي اولين بار دو خلبان توانستند در حالي كه پرنده آهنين خود را در آسمان آبي هدايت ميكردند، باهم تبادل اطلاعات كنند.
كمتر از 5 ماه بعد نيز ارتباط صوتي بين هواپيما و مركز زميني امكانپذير گشت. حالا ارتش آمريكا به سامانهاي مجهز شده بود كه به طراحان ماموريت نيروي هوايي آن اجازه ميداد علاوه بركنترل بهتر ماموريتهاي هوايي، در صورت لزوم تغييرات اساسي در برنامه ماموريت به وجود آورده يا حتي آن را در آخرين لحظات لغو كنند.
يكي از چالشهاي ارتباطات راديويي در هواپيما، عدم اتصال به زمين است! براساس دانش و فناوري ساخت دستگاههاي توليدكننده امواج راديويي، مدار فرستنده راديويي وقتي بسته ميشود كه انرژي ارسال شده از آنتن توسط سيم اتصال به زمين به مدار راديو بازگردد. به همين جهت جدا بودن مدار راديوي هواپيما از زمين، مانعي فيزيكي براي ارتباطات راديويي در صنعت هوايي محسوب ميشد.
نكته: تاريخچه توسعه ارتباطات راديويي در صنعت هوايي واضح و روشن نوشته نشده است. افراد و شركتهاي زيادي ادعا دارند كه توانستهاند براي اولين بار امكان ارتباط راديويي از هواپيماي در حال پرواز را فراهم آورند
اما اين مساله نيز نتوانست براي مدت زيادي مانع پيشرفت صنعت نوپاي هوانوردي در اوايل قرن بيستم شود؛ چراكه پائولبك كه يكي از ستوانهاي خوشفكر ارتش آمريكا بود، توانست از جرم فلزي بدنه هواپيما به عنوان منبع مجازي اتصال به زمين استفاده كند و مدار راديويي را در هوا ببندد! به اين ترتيب، اين مشكل نيز بسادگي حل شد.
اولين آنتن راديويي هوايي، حدود 30 متر طول و كمتر از 50 گرم وزن داشت. اين آنتن از سيمهاي به هم بافته شده آلياژ فسفر ـ برنز ساخته شده بود. اطلاع دقيقي در دست نيست كه سيستم ارتباط راديويي هوايي، بين چند هواپيماي در حال پرواز يا بين چند هواپيما و مركز كنترل زميني به صورت دوطرفه، براي اولين بار توسط چه كسي ساخته شده، اما برخي بر اين عقيدهاند كه افتخار اين اختراع متعلق به بك است.
دليل اين مدعا هم تصويري باقيمانده از اوست كه نشان ميدهد بك در يك هواپيماي رايت مدل B نشسته و جعبهاي بزرگ در دست دارد كه روي آن با حروف بزرگ نوشته شده: مجموعه ارتباط تلگرافي هواپيما مدل A-4 ساخت شركت وسترن وايرلس اكويپمنت (تجهيزات بيسيم وسترن).
خوشبختانه يا متاسفانه ساير كساني كه همزمان با بك يا حتي پيش از او روي سيستم ارتباط راديويي هوايي كار ميكردهاند، چنين تصويري كه محصول خود را در دست گرفته باشند و روي آن با حروف بزرگ نام محصول را نوشته باشند، از خود به يادگار نگذاشتهاند!
ارل انيس، نويسنده مقالهاي كه در سال 1290 خورشيدي در ژورنال الكتريسيته، توان و گاز منتشر شده، ادعا كرده، اولين ارسال سيگنال از هوا به زمين را انجام داده است البته او با ظرافت خاصي بر ارسال سيگنال تاكيد كرده، چراكه نويز ناشي از موتورها، دريافت سيگنال از زمين را ناممكن ميساختهاند. با استناد به همين مقاله برخي نام ارل انيس را به عنوان نخستين فرستنده سيگنال راديويي از هوا به زمين ياد ميكنند.
از طرف ديگر عدهاي بر اين عقيده استوارند كه محقق كانادايي به نام جيمز مككوردي، كه گفته ميشود حدود يك سال قبل از ارل انيس موفق به ارسال و دريافت سيگنال از روي هواپيما شد، عنوان اولين نفر را در اين حوزه به خود اختصاص ميدهد؛ البته انيس ادعا داشته است كه او حدود 2 ماه زودتر از مككوردي اين آزمايش را به انجام رسانده است. امروزه هيچ يك از اين افراد پيشرو براي ما شناخته شده نيستند، چراكه كار آنها در حد اختراع خود راديو بزرگ نبوده است. ولي بايد اذعان داشت تلاش آنها منجر به توسعه سيستمهاي راديويي براي يكي از مهمترين كاربردهايش يعني استفاده در صنعت هوانوردي و پس از آن سفرهاي فضايي شد. حالا ديگر تنها فرماندهان جنگي و خلبانان مهاجم نيستند كه از ارتباطات راديويي به منظور كنترل يك ماموريت جنگي استفاده ميكنند بلكه خلبانان و مسوولان كنترل ترافيك هوايي چندين دهه است كه از سيگنالهاي صوتي راديويي براي برقراري پروازهايي امن بهره ميبرند. امروزه بعد از گذشت حدود يكصد سال از ارسال اولين سيگنالهاي مخابراتي از هوا كه حامل پيامهاي صوتي بودند، محققان درصدد ارسال پيامهاي ديجيتال از طريق اين امواج هستند. اين پيامها روي صفحات مخصوص نمايش داده ميشود تا در صورت از دست رفتن ارتباط صوتي، خلبان بتواند اطلاعات مهم پرواز و فرامين مراكز كنترل زميني از جمله نقشه پرواز را از روي صفحهاي ديجيتالي بخواند.
امير توكليكاشي / جامجم