جام جم آنلاين: به محض اين‌كه يك لقمه غذا برمي‌دارد و به دهان مي‌گذارد، احساس خفگي مي‌كند. اين حس تا حدي او را آزار مي‌دهد كه خوردن يك لقمه بي‌دردسر يا نوشيدن كمي آب بدون ناراحتي، بزرگ‌ترين آرزوي زندگي‌اش مي‌شود.

البته درك اين حس براي ما كه چنين مشكلي نداريم و لقمه‌هاي غذا را پشت سر هم در دهان مي‌گذاريم و مي‌خوريم، مشكل و حتي غيرقابل تصور است. اما دشواري بلع مشكلي جدي است كه نياز به درمان و رسيدگي به موقع دارد.

تا زماني كه فرآيند بلع با مشكل روبه‌رو نشود كسي به موضوع فرو دادن غذا توجه نمي‌كند و فقط وقتي به آن دقت مي‌كنيم كه اختلالي در خوردن و بلع ايجاد شود.

دكتر ستار جعفري، فوق‌تخصص بيماري‌هاي گوارش و كبد در گفت‌وگو با «جام‌جم» با اشاره به اين‌كه فرآيند بلع از دهان شروع مي‌شود و تا تحويل غذا به معده ادامه دارد، توضيح مي‌دهد: هرگونه احساس انسداد يا گير كردن غذاهاي جامد يا حتي مايعات در مسير دهان تا معده را دشواري بلع يا ديسفاژي مي‌نامند.

وي به عضلاني بودن مسير ميان دهان تا معده اشاره مي‌كند و مي‌گويد: اين مسير يك لوله خالي معمولي نيست و ساختماني عضلاني دارد. بنابراين اختلال حركتي در اين مسير هم مي‌تواند موجب بروز دشواري بلع شود.

اگر فردي با اين مشكل روبه‌رو شد، بايد هر چه سريع‌تر به پزشك مراجعه كند. پزشك نيز براساس شرح حال بيمار مي‌تواند علت را تشخيص دهد و براي بهبود وضعيت اقدام كند.

دكتر جعفري در اين‌باره مي‌افزايد: وقتي فردي با نشانه‌هاي دشواري بلع به پزشك مراجعه مي‌كند، ممكن است بتازگي با اين شرايط روبه‌رو شده يا اين‌كه دشواري بلع مزمن داشته باشد. گاهي هم بيماري پيش‌رونده است كه در اين وضعيت بيمار كم‌كم با مصرف مواد غذايي مايع هم دچار مشكل مي‌شود.

وي با اشاره به اين نكته كه به طور معمول افراد نبايد در زندگي عادي دشواري بلع را تجربه كنند، يادآور مي‌شود: اگر مسير بلع، طبيعي و سلامت باشد هيچ وقت چنين شرايطي ايجاد نمي‌شود. اما دشواري بلع، بخصوص در سنين بالا ممكن است به علل مختلفي بروز كند.

دشواري بلع بيماري نيست

دكتر جعفري با بيان اين‌كه دشواري بلع يك بيماري نيست، توضيح مي‌دهد: دشواري بلع خودش بيماري نيست بلكه نشانه‌اي از يك بيماري به حساب مي‌آيد. بيماري‌هاي زمينه‌اي و مشكلات زيادي وجود دارد كه مي‌تواند سبب ايجاد چنين وضعيتي شود.

به گفته اين پزشك متخصص، اولين‌ كاري كه بايد براي تشخيص بيماري زمينه‌اي انجام شود، گرفتن شرح حال بيمار است. وي مي‌افزايد: برخي از افراد از دوران كودكي با دشواري بلع روبه‌رو هستند. در اين شرايط معمولا وجود مشكلي مادرزادي در مري يا مشكلات مادرزادي عصبي علت اصلي ايجاد اين وضعيت است.

با اين‌كه تصور مي‌شود خوردن مايعات يكي از ساده‌ترين كارهاست و ما از كنايه «مثل آب خوردن» به معني كاري سهل و آسان در محاوره‌هاي روزمره استفاده مي‌كنيم، اما گروهي از افراد هنگام خوردن مايعات هم مشكل بلع دارند. دكتر جعفري در اين‌باره مي‌گويد: برخي از افراد فقط هنگام خوردن غذاهاي جامد دچار اين حالت مي‌شوند. براي برخي هم چندان تفاوتي ندارد و هنگام مصرف مايعات هم با اين مشكل روبه‌رو هستند. گروهي هم ابتدا تنها با مواد غذايي جامد مشكل دارند ولي با پيشرفت بيماري، بلع مايعات هم برايشان دردسرساز مي‌شود.

وي با اشاره به اين‌كه چگونگي روند دشواري بلع، در تشخيص نهايي به پزشك كمك مي‌كند، مي‌گويد: فردي كه به دليل اين مشكل دچار كاهش وزن يا كم‌خوني شده است احساس مي‌كند شرايط هر روز بدتر از قبل مي‌شود به طوري كه مصرف مايعات هم برايش دشوار است، بايد بسرعت به پزشك متخصص مراجعه و به طور جدي بررسي‌هاي لازم را انجام دهد.

به گفته اين پزشك متخصص معمولا زماني كه دشواري بلع به طور مداوم پيشرفت كند، نشان‌دهنده وجود مشكلي فزاينده و روبه رشد است. بنابراين اين نشانه‌ها گاهي حتي مي‌تواند علامت خطري براي وجود تومور در حال رشد باشد.

مري با شرايط هماهنگ مي‌شود

وقتي غذا مي‌خوريم، مري خودش را با شرايط و نوع خوراك هماهنگ مي‌كند تا غذا راحت‌تر به معده برسد و فرآيند بلع تكميل شود. دكتر جعفري با اشاره به اين نكته كه در شرايط عادي مري مي‌تواند تا حدود 4 سانتي‌متر گشاد شود تا لقمه غذا براحتي پايين برود، مي‌گويد: وقتي قطر مري به كمتر از 5/2 سانتي‌متر برسد، هنگام مصرف جامدات با مشكل روبه‌رو مي‌شويم. زماني هم كه به كمتر از 3‌‌/‌‌1 سانتي‌متر برسد، مايعات هم به سختي از آن رد مي‌شود. وي با تاكيد بر اين نكته كه اين قانون براي همه افراد صادق نيست، خاطرنشان مي‌كند: همان‌طور كه گفته شد، مسير بلع عضلاني است و زماني كه عضله‌ با مشكلي درگير باشد، بيمار در مصرف جامدات و مايعات با دشواري روبه‌روست؛ ولي اگر علت دشواري بلع، انسداد داخل لوله باشد ـ مثلا تومور يا زخمي كه ورم كرده است ـ فرد ابتدا فقط نسبت به جامدات حساسيت نشان مي‌دهد و بتدريج وقتي تومور بزرگ مي‌شود، مايعات هم بسختي فرومي‌رود. بنابراين شرح حال بيمار مهم‌ترين عامل براي تشخيص درست علت است.

به گفته دكتر جعفري در مواردي كه مشكل به داخل لوله مري مربوط است، بررسي‌ها بايد با آندوسكوپي انجام شود.

دشواري بلع و مشكلات تغذيه

همان‌طور كه مشخص است دشواري بلع مي‌تواند منجر به مشكلاتي جدي مانند كاهش وزن و سوتغذيه شود. دكتر جعفري با تاكيد بر اين نكته كه ابتدا بايد علت دشواري بلع تشخيص داده و درمان شود، مي‌گويد: در صورت درمان علت اصلي، سوتغذيه ناشي از اين مشكل هم برطرف مي‌شود؛ به‌عنوان مثال فردي كه سكته مغزي كرده است ممكن است به مدت 2 تا 3 هفته نتواند چيزي بخورد يا غذا در گلويش بپرد.

در مواردي كه دشواري بلع موقت است، مي‌توان با استفاده از يك لوله كه از بيني رد شده و وارد معده مي‌شود، مدتي به فرد غذاي مايع رساند، اما هميشه نمي‌توان از اين روش استفاده كرد.به گفته وي تنها راه‌حل براي برطرف كردن سوءتغذيه و كاهش وزن، تشخيص و درمان علت اصلي است.

دكتر جعفري با اشاره به اين نكته كه سرطان مري يكي از سرطان‌هاي شايع است، توصيه مي‌كند: هر فردي كه دچار دشواري بلع مي‌شود، بايد به‌موقع پيگيري و بررسي‌هاي لازم را انجام دهد تا ثابت شود دشواري بلع به علت مشكل خاص و بدي ايجاد نشده است؛ چرا كه بيماري‌هاي مختلفي مي‌تواند باعث شود فرد دشواري بلع را تجربه كند، اما همه اين دلايل بدخيم و ترسناك نيست.

نيلوفر اسعدي‌بيگي ‌‌
‌گروه سلامت