اصطلاح "جت لَگ" براي اين عارضه از زماني باب شد كه مسافرت با هواپيماهاي تندرو فراگير شد.
كساني كه به سفرهاي خارجي رفتهاند، حتماً تجربه كردهاند كه تفاوت زماني مبدأ و مقصد تا مدتي باعث سردرگمي، بهم خوردن ساعت فيزيولوژيكي بدن و خواب و خوراك ميشود. به اين پديده، سردرگمي زماني يا «jet lag» گفته ميشود.
نامگذاري «جتلگ» از وقتي باب شد كه مسافرت با هواپيماهاي جت، فراگير شد. جتها، سريع بودند و مسافت زيادي را در زمان كوتاهي طي ميكردند و مسافران «سردرگم» بهجا ميگذاشتند!
اين وضعيت به علت مجموعهاي از شرايط رخ ميدهد. از قبيل تغيير مسير سفر، تغيير در زمان، دگرگوني در نيروي مغناطيسي، تغيير در آب و هوا و عبور سريع از چندين محدوده زماني. سن و سال هم ممكن است يك فاكتور تأثيرگذار در شدت «جتلگ» باشد. در افراد جوان، جتلگ شديدتر از افراد سالمند است. همچنين اين وضعيت در زنان، محتملتر است تا مردان، شايد به اين علت كه استروژن، مستعدكننده شرايط «جتلگ» است.
علت «جتلگ» آن است كه در ابتداي حركت، ريتم بدن، خصوصيات نقطه عزيمت را حفظ ميكند. با اين حال، محيط جديد، اعمال فشار كرده و تأثير جديدي بر روي سيكل بدن ميگذارد. اصليترين فاكتور، زمان طلوع خورشيد و آغاز تاريكي است. بدن سعي ميكند خود را با اين وضعيت جديد تطبيق دهد اما مركز تنظيم حرارت بدن اين عمل را به كندي انجام ميدهد و به علت كندي اين روند، زمان تطبيق، تقريباً يك روز به ازاي عبور از هر محدوده زماني، طول خواهد كشيد. به اين ترتيب ممكن است شما تا چند روز مشكلاتي در خوابيدن داشته باشيد اما بايد بدانيد فعاليتها و ارتباطات اجتماعيتان در طي روز، به تسريع روند تطابق كمك خواهد كرد. با اين حال، ممكن است اين علائم تا دو، سه روز بعد از زمان فرود هواپيما، نسبت به همان روز ورود به مقصد، شديدتر شود.
علائم «جتلگ»
علائم «جتلگ» ميتواند در افراد مختلف، متفاوت باشد اما علائم آن به طور كلي به شرح زير است:
كمآبي و فقدان اشتها، سردرد و مشكلات سينوسي،خستگي، عدم آگاهي به زمان و مكان (گيجي)، حالت تهوع و ناراحتي در معده، بيخوابي يا الگوي خواب مختل شده، افسردگي خفيف، افت قند خون، سرفههاي خشك، خارش گوش و...
با «جتلگ» چه كنيم؟
يكي از روشها اين است كه شب قبل از پرواز خوب بخوابيد. در هواپيما نيز بخوابيد. فيلم ديدن و بازي كردن و نگران وقت بودن را كنار بگذاريد و باز هم هر چقدر كه ميتوانيد بخوابيد! به مقصد كه رسيديد، ساعت مبدأتان را به كل فراموش كنيد و سعي كنيد فقط با ساعت جديد، خودتان را تطبيق دهيد. نور طبيعي به طور خودكار باعث ميشود سلولهاي بدن به شناختي از محيط و تغييرات محيطي برسند و راحتتر عمل تطبيق صورت گيرد. بنابراين در فضاي آزاد قدم بزنيد.
اگر قرار است صبح به مقصد برسيد، مثلاً 7 صبح، سعي كنيد روز خوبي را در مقصدتان شروع كنيد. صبحانه را كه حتماً در هواپيما خوردهايد، پس به گشتوگذار برويد و از هواي تازه و نور آفتاب لذت ببريد. البته خسته هستيد و تا بعد از ظهر هم ممكن است خستهتر شويد ولي خودتان را سرگرم كنيد كه نخوابيد. شب، بعد از شام به رختخواب برويد. مطمئن باشيد آنقدر خسته هستيد كه تمام شب را راحت بخوابيد و صبح روز بعد را، بي «جتلگ» و عاديتر شروع كنيد.
لازم است فعاليتهاي مهم خود را در زماني انجام دهيد كه بيشترين انرژي را در طول روز داريد. بعد از پرواز به طرف شرق، بيشترين انرژي هنگام عصر ديده ميشود و بعداز پرواز به طرف غرب، بيشترين انرژي هنگام صبح مشاهده ميشود.