مصرف خوراكي آويشن داراي اثر خلط آور و ضد سرفه‌ي خوبي مي‌باشد. به همين دليل محصولات زياد به ويژه به صورت شربت از آن تهيه شده است.
آويشن گياهي است علفي، داراي شاخه‌هاي زياد و چوبي به ارتفاع تا 30 سانتي متر كه در نواحي كوهستاني در بين تخته سنگ و به ويژه در كشورهاي اروپايي مي‌رويد.
ساقه‌هاي آويشن پوشيده از كرك و برگ‌هاي كوچك زيادي است. برگ‌هاي آن كوچك، لوزي شكل، نوك تيز و به صورت متقابل، بر روي ساقه قرار دارند. اين برگ‌ها به رنگ خاكستري روشن و با بوي بسيار نافذ است و داراي دم برگ‌هاي كوچكي نيز مي‌باشد.
گل‌ها كوچك، گلي رنگ و يا سفيد و به صورت مجتمع در انتهاي ساقه قرار گرفته‌اند.
قسمت مورد استفاده‌ي گياه، گل و به ويژه برگ‌هاي آن است. اين گياه، به طور محدود و براي تهيه‌ي داروها، در ايران كشت مي‌گردد.
تاريخچه:
آويشن باغي نوع كشت شده آويشن وحشي (Thymus serpyllum) است. نام لاتين آويشن وحشي كه به عنوان «مادر آويشن» شناخته شده، شايد به دليل كاربرد سنتي آن براي درمان ناراحتي‌هاي دوران يائسگي از رشد مارگونه گياه گرفته شده است.
Pliny آن را به عنوان پادزهر نيش مار و سم جانوران دريايي و همچنين درمان سردرد توصيه مي‌كند.
روميان نيز آويشن را مي‌سوزاندند زيرا باور داشتند كه دود آن عقرب را دور مي‌كند.
منبع جغرافيايي:
اين گياه، بومي قسمت‌هاي مركزي و جنوب اروپا، بالكان و قفقاز است. در اروپاي مركزي، شرق آفريقا، هند، تركيه، مراكش و آمريكاي شمالي، در سطوح وسيع كشت مي‌گردد. صادرات آن، اكثر از كشورهاي اسپانيا، فرانسه، بلغارستان و مجارستان به ديگر نقاط جهان صورت مي‌گيرد.
تركيبات مهم:
مهم‌ترين تركيب گياه، اسانس آن است كه به ميزان 5/2- 1 درصد در برگ‌هاي آن وجود دارد. مهم‌ترين اجسام اسانس شامل تيمول و كارواكرول كه به ترتيب از 70 – 30 درصد اسانس و 30 – 15 درصد اسانس را تشكيل مي‌دهند.
كاربرد ديگر آويشن، مصرف آن به صورت پودر در بعضي ادويه‌جات و ترشي‌هاست، هم چنين به طور مستقيم و يا همراه با ديگر گياهان، به عنوان بو، مزه و ضد نفخ در صنايع غذايي مصرف زيادي دارد
تركيبات ديگر شامل لينالول، سيمن، تيمن و آلفا پي نن هستند. اين تركيبات و درصد آنها به شرايط محل كشت، زمان برداشت و ساير شرايط جغرافيايي، بستگي دارد.
اثرات مهم:
مصرف خوراكي آويشن داراي اثر خلط آور و ضد سرفه‌ي خوبي مي‌باشد. به همين دليل محصولات زياد به ويژه به صورت شربت از آن تهيه شده است. هم چنين در برونشيت، سياه‌سرفه و نزله‌ها، به خوبي مي‌توان از آن استفاده كرد.
خاصيت ضد ميكروب تيمول، بسيار قوي و حدود 25 بار از فنل در مورد تعدادي از ميكروب‌ها، بيشتر است.
هم چنين در بعضي محصولات موضعي، به عنوان ضد خارش، ضد ميكروب، مالشي قرمز كننده و محرك، محلول‌هاي حمام و محلول‌هاي غرغره براي كاهش تورم دهان و گلو، مصرف مي‌شود.
كاربرد ديگر آويشن، مصرف آن به صورت پودر در بعضي ادويه‌جات و ترشي‌هاست، هم چنين به طور مستقيم و يا همراه با ديگر گياهان، به عنوان بو، مزه و ضد نفخ در صنايع غذايي مصرف زيادي دارد.
در طب عوام، اكثراً به خاطر اثرات مسكن، ضد اسپاسم و ضد نفخ، از آن استفاده مي‌كنند.
مهم‌ترين اثرات گزارش شده آويشن باغي:
سقط كننده جنين، آلرژي زا، ضد درد، ضد آلرژي، ضد آلزايمر، ضد آرتريت، ضد ميكروب، ضد سلوليت، ضد باكتري، ضد سرطان، ضد ادم، ضد التهاب، ضد موتاژن، ضد اكسيدان، ضد تب، ضد عفوني كننده، ضد اسپاسم، ضد قارچ، ضد كرم، ضد احتقان، ضد سرفه، ضد نفخ، ضد زخم داخلي، ضد كرم آسكاريس، قابض، بازكننده و برونش ها، آنتاگونيست كلسيم، معرق، خلط آور، كاهش دهنده‌ي چربي خون، كاهش دهنده‌ي پرفشاري خون، محرك سيستم ايمني بدن، حشره كش، كاهش دهنده‌ي ترشحات بزاقي، مسكن و محرك.
طريقه و ميزان مصرف:
تهيه چاي:
بر روي 2 گرم از پودر برگ آويشن، يك ليوان آب جوش ريخته و پس از 15- 10 دقيقه صاف كرده و مي‌نوشيم.
داروهايي گياهي تهيه شده از آويشن، اكثراً به شكل مايع و شربت مي‌باشند كه با استفاده از راهنماي همراه دارو، بايد مصرف شود. هم چنين به صورت تي‌بگ‌هاي مختلف، كه اكثراً حاوي 2 گرم پودر و يا خرد شده‌ي برگ آويشن است، در دسترس قرار مي‌گيرد.
خواص ديگر آن، شامل خاصيت ادرار آور، ضد عفوني كننده‌ي مجاري ادرار و ضد كرم است.
عوارض جانبي
تاكنون در مورد عارضه‌ي جانبي ناشي از مصرف مقادير خوراكي آويشن يا فرآورده‌هاي وابسته، گزارشي داده نشده است؛ ولي ممكن است در موارد معدودي، دردهاي شكمي را ايجاد نمايد و يا باعث گرفتگي موقتي گردد.
نكته‌ي ديگر آن كه استفاده‌ي داخلي از تيمول با وجود كوليت، نارسايي قلبي و در زمان حاملگي، توصيه نمي‌گردد.
مقدار مصرف عادي آن براي افراد بالاي يك سال، 6- 3 گرم برگ خشك، در يك نوبت و روزي 3- 1 مرتبه تكرار اين مقدار مي‌باشد.
افراد كم‌تر از يك سال، 1- 5/0 گرم از گياه يا معادل آن از فراورده‌هاي آويشن را روزي چند مرتبه مي‌توانند مصرف كنند.
هم چنين، ميزان مصر تنتور آن، 40 قطره تا سه بار در روز از اين مقدار براي بزرگ‌سالان و تا يك ششم اين مقدار، براي افراد زير يك سال، مناسب است.
مصرف شربت‌هاي مختلف، بر حسب دستور كارخانه‌ي سازنده مي‌باشد.
افزون بر اين، دم كرده‌ي 5 گرم درصد ميلي ليتر آب، به عنوان غرغره يا دهان‌شويه و يا مصارف موضعي، توصيه شده است.
مصرف در حاملگي و شيردهي:
گرچه ممكن است مصرف در اين دوران، خطراتي در بر نداشته باشد ولي چون مطالعات در اين مورد كامل نشده است، لذا بهتر است مصرف با نسخه‌ي پزشك صورت گيرد.
نكات قابل توجه:
1- گياهاني با نام آويشن پهن، آويشن باريك و آويشن شيرازي كه در عطاري‌ها و يا بازار ايران وجود دارد، گياهاني متفاوت از آويشن بوده ولي به علت شباهت در بعضي تركيبات و يا شباهت ظاهري، بدين نام‌ها ناميده شده‌اند. راجع به اين آويشن‌ها، توضيحات لازم ارائه شده است.
2- گونه‌ي ديگري از آويشن با نام علمي Thymus zygis كه شباهت بسيار نزديكي از نظر ظاهري و تركيبات، با گونه‌ي اصلي دارد، در بعضي نقاط دنيا به جاي آويشن اصلي (Thymus valgaris) مصرف مي‌شود. گونه‌ي مذكور در ايران رويش ندارد.
3- به بعضي از گونه‌هاي گياه Thymus در ايران آويشن اطلاق مي‌شود. اين گياه در مناطق زيادي از ايران در شمال، غرب و مركز از جمله مازندران، گيلان، آذربايجان، زنجان، كردستان، اطراف تهران و اطراف قزوين مي‌رويد.
4- آويشني كه در اكثر كتب گياهان دارويي دنيا به عنوان استاندارد و گونه اصلي دارويي نوشته شده است Thymus vulgaris مي‌باشد كه به طور محدود در ايران كشت مي‌گردد و اكثر گياهاني كه تحت نام آويشن در بازارهاي ايران عرضه مي‌شوند، از نظر جنس و گونه متفاوت مي‌باشند ولي در اثرات دارويي مشابهت دارند.