جام جم آنلاين: تحقيقات تازه پژوهشگران درخصوص تأثيرپذيري ما از شبكه اطلاعات مجازي به نتايج قابل توجهي اشاره ميكند كه از چشمانداز منفعل و ناكارآمد حافظه انسان آينده در سايه حضور فراگير و غالب فضاي مجازي حكايت دارد.
به باور محققان، انسان آينده از يادآوري و به خاطر سپردن واقعيتهاي مسلم و معلومات جهان خود عاجز خواهد بود؛ چرا كه عادت كرده است شبكه مجازي و دنياي اطلاعات اين وظيفه را به نحو بسته و موثرتري براي او انجام دهد. با اين وصف و در حالي كه اينترنت به دوست و همدم همه چيز دان ما بدل شده و در نقش مرجع مورد وثوق و دوست دانايي ظاهر ميشود كه همه جا و همه وقت قابل دسترسي است، بهگونهاي كه در وقت نياز از گنجينه اطلاعات و معلوماتش ميتوان هر طور كه بخواهيد بهرهمند شويد، بالطبع انتظار ركود ذهن و از رونق افتادن كتابخانه مرجع حافظه بشر عصر ديجيتال آنچنان هم بعيد نمينمايد.
البته اين انگاره كه اينترنت به يك جور ذهن كندويي و بسيار فعال يا به اصطلاح «حافظه بازار شام» بدل شده است يقينا امر تازهاي نيست، اما موضوع مهمتر اين است كه محققان هنوز در تكاپوي پي بردن و مشخص كردن چگونگي تأثيرات اين بازار مكاره اطلاعات بر ذهن و خاطره ما و نحوه كاركردهاي اطلاعاتي و ذهني مغز در سايه حضور سنگين و مستمر اين مرجع سهلالوصول و غني هستند.
تاثيرات دنياي مجازي بر ذهن انسان
فراگير شدن حضور و ارتباط فضاي مجازي در ميان مردم و بويژه جوانان و بروز برخي تأثيرات و رفتارها موجب به راه افتادن جريان مستمري از تحقيقات شده است كه تمركز عمده آنها معطوف به شناخت و بررسي تأثير امكانات ديجيتال و جستجوي آنلاين بر كاركردهاي مغزي و رفتاري انسان بوده است. نتايج به دست آمده از پژوهش تازهاي كه پيرو همين تلاشها در شماره اخير نشريه ساينس منتشر شده به دستاوردهاي جالبي اشاره ميكند كه ذكر آن خالي از لطف نيست.
آنچه محققان در جريان تحقيقات تازه خود و از نتايج آزمونهاي انساني آن دريافتهاند حكايت از آن دارد كه پديده اينترنت چگونگي و ميزان يادآوري و به خاطر سپاري انسان نسبت به حقايق مسلم و امورات بديهي جهان را تغيير داده است. يافتههاي اين تحقيق نشان ميدهد شبكه مجازي اطلاعات به يك جور درايو سخت خارجي براي اطلاعات واقعي و دادههاي مبتني بر واقعيت بدل شده است.
به طوري كه در جريان زندگي روزمره به جاي بخاطر آوردن جزئيات خاصي نظير نام يا تاريخ آخرين مأموريت شاتل فضايي يا نويسنده فلان رمان نامدار و خاطرهانگيز، كاري كه عملا خواهيم كرد به ياد آوردن نام وبسايتي خواهد بود كه با مراجعه به آن ميتوان اطلاعاتي از اين دست را در آن جستجو و ملاحظه كنيم. تازه اگر وجود موتورهاي جستجو، احساس نيازي براي به خاطر سپردن نام همان وبسايتها را نيز در ما باقي بگذارد.
پژوهشگران روانشناس دانشگاه كلمبيا كه اين تحقيق را با توجه به نقش و تأثير اطلاعات دنياي مجازي بر دنياي ذهني و كاركردهاي حافظهاي ما صورت دادهاند به موضوع جالبي اشاره ميكنند و معتقدند رجوع و انتخاب ما نسبت به اطلاعات مجازي و ميزان بهرهمندي از اين منبع با آنچه عملا در حال حاضر از ما سر ميزند واقعا فرق ميكند.
واقعيت اين است كه بسياري از منابع اينترنتي يا همان وب سايتهاي مورد اعتماد ما صرفا نسخههاي آنلايني از مراجع و مآخذ چاپ شده ـ مثل نقشهها و لغت نامهها ـ هستند كه به طور معمول براي مراجعه و مشورت گيري ما مورد استفاده واقع ميشوند و در حقيقت رجوع ما به اين منابع انتخابي هدفدار يا اختصاصي است؛ اما قضيه اينترنت فرق ميكند چرا كه ديگر صحبت از يك سايت مرجع و رايزني هدفدار نيست و اصولا اينترنت امري شايعتر و عموميتر است و مردم نسبت به نحوه استفاده از آن براي مقاصدي از اين دست اطلاع و دسترسي بيشتري دارند.
حافظههاي الكترونيكي
براي آزمايش صحت و سقم اين فرضيه، محققان فهرستي از اطلاعات واقعي را كه احتمال ميرفت شركت كنندگان از آنها بي اطلاع باشند در اختيار داوطلبان آزمون قرار دادند. مثلا موردي نظير اين كه شاتل فضايي كلمبيا در خلال مرحله بازگشت به زمين خود بر فراز تگزاس در فوريه 2003 از هم متلاشي شد از جمله موارد آزمون به شمار ميرفت. طي آزمون از داوطلبان خواسته ميشد دادههاي ارائه شده را از طريق رايانهاي تايپ كنند.
نكته: هر چند تأثير اينترنت برحافظه و كاركردهاي مغزي ممكن است در جوانان قويتر باشد اما تصور ميشود همه افراد با روندي پر شتاب با اين فناوري رابطه نزديك پيدا كنند و تازهواردان ديجيتال به هر ترتيب چارهاي جز رساندن خود به اين قافله شتابان دنياي مجازي ندارند
شركت كنندگان در حين تايپ هر يك از موارد، پيغامي را روي صفحه رايانه دريافت ميكردند كه اطلاع ميداد مورد مربوطه در يكي از پوشههاي پنجگانه با نام متفاوتي ذخيره شده است. زماني كه امتحان به پايان رسيد، بيشتر داوطلبان آزمون قادر به يادآوردي جزئيات مربوط به اطلاعات تايپ شده نبودند و 30 درصد افراد نيز نام پوشهاي كه اطلاعات در آن ذخيره شده بود را به خاطر ميآوردند.
به اعتقاد پژوهشگراني كه در مورد حافظه بشري تحقيق ميكنند، نتايج حاصل از اين تحقيق با نتايج مطالعات قبلي همخواني كاملي داشته و نشان ميدهند افراد سرنخهاي متني و محتوايي را به خاطر ميسپارند كه ميتواند آنها را در يادآوردي و چگونگي دسترسي مجدد به اطلاعات مورد نظر كمك كند.
اما نتيجه جالب توجه ديگري كه در جريان آزمون حاصل شد به رويكرد افراد براي توسل به رايانه در قبال تهديد پاك شدن اطلاعات برميگردد. به بيان ديگر تنها زماني كه شركتكنندگان پيغامي مبني بر احتمال پاك شدن محتواي تايپ شده را دريافت ميكردند، عملكردشان درخصوص آزمونهاي حافظه بهبود مييافت. به اعتقاد محققان، عقيده مطرحي كه ميگويد افراد براي ذخيره كردن اطلاعات به رايانه و اينترنت اعتماد و اطمينان ميكنند و در واقع مسووليت به ياد سپاري را به اين حافظههاي الكترونيكي ميسپارند با اين آزمون تاييد شد.
يادداشتبرداري به شيوه ديجيتال
روانپزشكان دانشگاه كاليفرنيا كه تحقيقاتي در خصوص نحوه تأثير جستجوي آنلاين برفعاليت مغز داشتهاند نيز به نكته جالبي اشاره كرده و اين واقعيت را كه اينترنت و رايانهها تا اين حد وظايف حافظه بشر را به عهده گرفتهاند بيش از پيش آشكار ميكنند.
اين پژوهشگران اتكا و رجوع افراد به حافظههاي كندويي يا همان ذهنهاي مجازي فعال را به سابقه زيستي آنها پيوند ميزنند و معتقدند به لحاظ تاريخي نيز افراد به حافظههاي فعال فيزيكي پيرامونشان كه از ذهن و حافظه دوستان و اعضاي خانواده و يادداشتهاي كاغذي تشكيل شده تكيه ميكنند تا آنها را در به ياد سپاري و يادآوري جزئيات خاص كمك كند.
اين رويداد پديدهاي اجتماعي است كه روانشناسان تحت عنوان «حافظه يكسره فعال» از آن نام ميبرند و محققان نيز با توجه به نتايج تحقيقات اخير بر اين باورند كه در حال حاضر اينترنت در شرف به دست گرفتن نقش اين حافظه پر تحرك جمعي است و به دوست فوقالعاده همه چيز داني بدل ميشود كه هميشه ميتوان به آن دسترسي داشت. جالب اينجاست كه براساس نتايج اين پژوهش انتظار ميرود بستر آينده بدون دسترسي به ابزارهاي جستجوي آنلاين قادر به بررسي مناسب و اصطلاحا سبك و سنگين كردن پرسشهاي واقعيت محور نباشد. در اين ميان و با توجه به نتايج به دست آمده از اين تحقيقات، موضوع سن و موقعيت تحصيلي شركتكنندگان كه همگي جزو دانشجويان كالج بودند نيز قابل توجه است چرا كه چنين افرادي با بهرهمندي و استفاده از اينترنت به عنوان يك منبع بزرگ شدهاند.
البته محققان هنوز ترديد دارند كه چنين نتايجي با شركتكنندگان بزرگسال هم حاصل شود. به اعتقاد آنها هر چند تأثير اينترنت برحافظه و كاركردهاي مغزي ممكن است در جوانان قويتر باشد، اما در عين حال تصور ميشود همه افراد با روندي پر شتاب با اين فناوري رابطه نزديك پيدا كنند و از اين واقعيت نيز نبايد غافل شد كه تازهواردان ديجيتال به هر ترتيب چارهاي جز رساندن خود به اين قافله شتابان دنياي مجازي ندارند.
منبع: Sceince - Discovery
مهريار ميرنيا / جامجم