مطابق آيه شريفه يازدهم سوره «حديد» انسان هنگام دادن وام اسلامي بايد به اين نكته توجه كند كه اولاً كم و زياد مال مؤمن به دست خداوند است و ثانياً حضرتش در قرآن وعده داده كه اين پول را چندين برابر به او باز خواهد گرداند.

ماه مبارك رمضان، ماه نزول قرآن و به فرموده اهل بيت‌(ع) بهار آن است. اگر چه تلاوت آيات قرآن و حتي نگاه كردن به صفحات قرآن كريم نيز داراي اجر و پاداش الهي است؛ اما تدبّر در آيات قرآن دستور اكيد خود قرآن و سفارش جدي پيامبر اكرم‌(ص) و ائمه اطهار‌(ع) است، تا جايي كه فرموده‌اند در تلاوت قرآني كه همراه با تدبر نباشد، خيري نيست.
گروه آيين و انديشه خبرگزاري فارس در روزهاي ماه مبارك رمضان با مطالبي با عنوان «يك آيه، يك درس» به تدبر در يكي از آيات قرآن پرداخته و درس‌هايي را كه مي‌توان از آن آيه شريفه گرفت، مطرح مي‌كند. اميد است پس از ماه مبارك، خوانندگان گرامي با 30 آيه قرآن مأنوس و با ترجمه و مفهوم و درس‌هاي آن آيات آشنا شده باشند.

اما امروز آيه 11 «حديد» است: مَن ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ كَرِيمٌ؛ كيست كه به خدا وام نيكو دهد و از اموالي كه به او ارزاني داشته انفاق كند تا خداوند آن را براي او چندين برابر كند؟ و براي او پاداش و ارزش است! (1)
در قرآن كريم كه خود را «تبياناً لكل شي‌ء» و بيان كننده هر چيز معرفي مي‌كند، قطعا آياتي وجود دارد كه بناي اقتصاد اسلامي والهي را بيان مي‌كند. اگر چه استخراج احكام مالي و اقتصادي اسلام از آيات شريفه قرآن، كاري بس تخصصي و ويژه فقهاي بزرگوار است اما برخي آيات با بيان شيوا، فصحيح و بدون تشابه، برخي شاخصه‌هاي اقتصاد سالامي را اشاره كرده‌اند كه يكي از آنها آيه فوق است.
اين آيه اهميت قرض‌الحسنه را در اسلام بيان مي‌دارد. همانطور كه در ترجمه حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي مشاهد مي‌كنيد آيه بحث قرض دادن يا وام دادن نيكو به خداوند را مطرح مي‌كند و اين تعبير خود نشان دهند، اهميت قرض دادن يا وام دادن به مؤمنين است كه خداوند خود را طرف قرض معرفي مي‌كند و صراحتا اعلام مي‌دارد كه اگر كسي به مؤمن قرض نيكو دهد گويا به خداوند وام داده است. و جالب اينجاست كه بازگشت پول را خودش ضمانت فرموده و با عبارت «فيضاعفه له» زياد شدن پول او را وعده داده است.
كه برخي مفسرين از هفت تا هفتصد برابر را در معناي اين قسمت آيه ذكر كرده‌اند: مرحوم شيخ طبرسي(ره) در تفسير مجمع البنيان براي قرض‌الحسنه 10 صفت ذكر مي‌فرمايد: 1ـ اينكه از حلال باشد زيرا پيامبر(ع) فرموده به راستي كه خداوند پاك است و جز پاك را نمي‌پذيرد.
2ـ از بهترين چيزي باشد كه مالك آن است نه اينكه چيز پستي را انفاق كند زيرا خدا فرموده است قصد نكنيد كه چيز خبيث و پستي را انفاق كنيد.
3ـ اينكه تصدق كند در حالي كه او آن را دوست دارد..
4ـ و اينكه آن را واپس‌نگيري تا وقتي كه جان بگلويت برسد...
5ـ و اينكه آن را در درست‌ترين و نيازمند‌ترين و شايسته‌ترين افراد قرار دهي...
6ـ و اينكه تا مي‌تواند و امكان دارد آن را مكتوم و مخفي بدارد...
7ـ و در پي آن منت نگذارد و آزاد نكند...
8 ـ و اينكه فقط قصد كند به اين كار وجه‌الله و رضاي خدا را و ريا نكند براي آنكه ريا مذموم و ناپسند است.
9ـ و اينكه آنچه داده به نظرش كوچك و كم آيه هر چند كه زياد باشد براي آنكه متاع دنيا قليل و اندك است.
10‌ـ و اينكه از محبوب‌ترين مال او باشد..
ايشان مي‌گويد اگر اين نكات در قرض‌‌الحسنه رعايت شود شامل «وله اجر كريم» خواهد شد و كريم شأني دارد كه ايجاب مي‌كند خير فراوان عطا كند. (2)
البته مضمون اين آيه شريفه در آيه 245 سوره بقره نيز آمده است و در آنجا با عبارت «فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً» چندين برابر شدن مبلغ وام داده شده را ضمانت مي‌فرمايد و سپس مي‌گويد «وَاللّهُ يَقْبِضُ وَيَبْسُطُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ» يعني اين خداوند است كه روزي بندگان را محدود يا گسترده مي‌سازد. سپس نكته مهم ديگر در قرض‌الحسنه اين است كه انسان هنگام دادن وام اسلامي به اين نكته توجه كند كه اولا كم و زياد مال مؤمن به دست خداوند است و ثانيا حضرتش در قرآن وعده داده است كه اين پول را چندين برابر به او باز خواهد گرداند.
در آيه 17 سوره تنابن نيز مضمون همين آيه به شكل‌ ديگري مطرح گرديده است.

پي‌نوشت‌ها:
1. ترجمه مجمع‌البيان، ج24 ، ص216
2. همان

* نويسنده: حسين محمدي فام، كارشناس ارشد تفسير قرآن