اين روزها دغدغه كاهش وزن و تناسب اندام تقريباً فراگير شده است. در اين بين بازار رژيم هاي نامناسب و فانتزي كه اكثراً زودگذر هستند و گاه عوارض خطرناكي به همراه دارند، گرم است. اين مقاله سعي دارد شاخصي براي متناسب بودن وزن ارائه كند.
براي تعيين وزن متناسب، شاخص ها و لوازم و ابزار بسياري وجود دارد كه يكي از كلينيكي ترين و در دسترس ترين آنها، نمايه توده بدن (BMI) است. نمايه توده بدن براي تعيين وضعيت بدن از نظر نسبت وزن به قد استفاده مي شود.
BMI هر فرد، از تقسيم وزن آن فرد، برحسب كيلوگرم بر مجذور قد او، بر حسب متر به دست مي آيد.
( (متر) قد + قد / (كيلو) وزن= BMI) كليدي براي استانداردسازي اين كميت وجود دارد، بدين ترتيب كه عدد به دست آمده از اين كسر اگر بين ۵/۱۸-۱۵ بود، فرد دچار لاغري (نوعي از سوءتغذيه) است.
۲۵-۵/۱۸ نشان دهنده وزن طبيعي، ۳۰-۲۵ اضافه وزن، ۳۵-۳۰ چاقي درجه يك، ۴۰-۳۵ چاقي درجه ۲ و ۴۰ به بالا چاقي درجه ۳ يا چاقي خطرناك است.
البته توجه به نكاتي الزامي است، از جمله اينكه در كودكان، زنان باردار، افراد مسن و ورزشكاران (به دليل بالا بودن حجم عضله نسبت به چربي) از اين شاخص استفاده نمي شود.
نكته مهم ديگر كه كمتر مورد توجه قرار مي گيرد، اين است كه BMI شاخصي كيفي است و نشان دهنده مقدار اضافه وزن يا كاهش وزن نيست، بلكه فقط نوع وضعيت هر فرد را نشان مي دهد. پس مثلاً اگر فردي ۲۷= BMI دارد، به اين معنا نيست كه چون BMI طبيعي تا ۲۵ است، پس او ۲ كيلوگرم اضافه وزن دارد، بلكه فقط نشان دهنده اضافه وزن فرد است. براي تعيين دقيق اضافه وزن يا كاهش وزن به شكل كمي، فرمول هاي پيچيده ديگري وجود دارد. در مقاله هاي بعدي درباره آن بحث مي كنيم.
نكته مهم ديگر اينكه BMI مطلوب، در ارتباط با سن است. يعني با افزايش سن، BMI مطلوب ديگر بين ۲۵-۵/۱۸ نيست بلكه پس از هر دوره ۱۰ ساله (دهه)، به حد اكسترمم (بيشينه و كمينه) هر يك، بايد يكي اضافه كرد تا BMI مطلوب مشخص شود.(همچنان كه در جدول مي بينيد.)
يعني BMI يك شاخص كيفي است كه در استانداردسازي با افزايش سن، تغيير مي كند. به عنوان مثال اگر فردي ۴۷ سال داشت ديگر BMI بين ۲۵-۵/۱۸ براي او طبيعي نيست و اگر BMI اين فرد حتي ۲۷ باشد در رًنج طبيعي مرتبط با سن خود (۲۷-۲۲) قرار مي گيرد.
به طور كلي زماني داراي وزن مطلوب هستيم كه در گروه هاي كم وزن يا داراي اضافه وزن و البته چاقي قرار نگيريم.
نكته مهم ديگر نگهداري وزن مطلوب است كه استراتژي هاي خاص خود را دارد، از جمله فعاليت بدني، تقسيم و تعديل وعده ها، استفاده از مواد مغذي خاص در زمان هاي متفاوت، منظم بودن ساعت غذا خوردن، خواب و ورزش و ديگر موارد كه در مقاله هاي بعدي خواهد آمد.
مع الوصف اگر قادر باشيم وزن طبيعي خود را حفظ كنيم و از شروع ميانسالي (۴۰ سالگي) تا سالمندي (۶۵ سالگي) آن را به تدريج به ۵ كيلوگرم كمتر از وزن طبيعي خود برسانيم، همچنين در سنين سالمندي ضمن حفظ موارد مذكور (از جمله فعاليت بدني) اين وزن را ثابت نگه داريم، خطر ابتلا به انواع بيماري ها از جمله بيماري هاي مزمن (ديابت نوع ۲، سرطان ها، بيماري هاي قلبي عروقي و غيره) را كه پس از تصادفات بيشترين علل مرگ و مير را در جوامع فعلي تشكيل مي دهند، كاهش مي دهيم.