اگر بين نظر حاكم اسلامي و مرجع تقليد تزاحم ايجاد شود، مثلا سال گذشته در كشور ما عيدفطر اعلام شد اما آيت ا... سيستاني آن روز را عيدفطر اعلام نكردند، در اين گونه موارد چه بايد كرد؟
به گزارش شبكه اجتهاد، در روايات آمده است كه «صم للرويه وافطر للرويه» يعني با رويت روزه بگير و با رويت افطار كن. بر اساس اين روايت و مانند آن فقهاي عظام فتوا داده اند كه بايد يا ماه رمضان رويت شود و يا ۳۰روز از ماه شعبان بگذرد تا بتوان روزه گرفت. همين اهميت استهلال سبب شده است تا فصلي در فقه به آن اختصاص يابد و رساله هاي متعددي در اين باره از سوي فقها تاليف شود. از طرفي اختلاف مبناي فقها در بحث استهلال طي سال هاي اخير اذهان مومنان را نسبت به استهلال حساس كرده و پرسش هايي را در ميان آن ها مطرح كرده است. اين تفاوت مبنا هم در ميان فقهاي شيعه كم و بيش وجود دارد و هم در ميان مذاهب اسلامي . در ميان فقها از جهاتي مانند شرط وحدت يا عدم وحدت افق، اثبات رويت با حكم حاكم ،درستي رويت با چشم مسلح و مانند آن تفاوت مبنا وجود دارد.در ميان مذاهب اسلامي هم مهم ترين دليلي كه باعث اختلاف در آغاز و انجام روزه ماه رمضان در ميان كشورهاي اسلامي مي شود تفاوت مبناي آن ها درباره رويت هلال است در گفت وگويي با حجت الاسلام رضا مختاري از محققان حوزه علميه قم احكام استهلال را بررسي كرده ايم كه تقدیم می گردد.
گفته مي شود استهلال ماه موضوعي است مربوط به مكلف و نه مرجع تقليد. يعني اگر براي مكلف يقين حاصل شد كه ماه ديده شده است او نيازي به حكم مرجع تقليد ندارد، اين مسئله به چه معنايي است؟
به اين معناست كه اگر هر يك از ما، ماه را ديديم و يقين كرديم آن چه روئيت كرده ايم ماه است ولو حلول ماه براي مرجع تقليد ما ثابت نشود، ما مكلفيم به قطع و يقين خود عمل كنيم. يعني لازم نيست حتما براي مرجع تقليد ما استهلال ثابت شود بنابراين اگر خودمان ماه را رويت كرديم يا كساني رويت كرده اند كه ما به گفته آن ها اطمينان داريم مثل مقام معظم رهبري، اين امر براي ما حجت است و نيازي به نظر مرجع تقليد خودمان نيست.به خصوص اين كه مثلا ما مي دانيم مقام معظم رهبري در اين زمينه بهترين و دقيق ترين امكانات را در اختيار دارند و نمايندگان زير نظر ايشان مي توانند رويت ماه را اعلام كنند. پس حكم ايشان براي ما يقين آور است و نيازي به كسب نظر مرجع تقليد خودمان نيست.
مسئله استهلال ماه در چه بخش هايي تقليدپذير است و مكلف بايد به نظر مرجع تقليد خود مراجعه كند؟
اين كه آيا رويت هلال ماه فقط با چشم عادي معتبر است يا با چشم مسلح و با تلسكوپ نيز معتبر است كه تقليدي است. اگر مرجعي معتقد بود كه فقط با چشم عادي رويت هلال معتبر است، مقلدان نمي توانند با چشم غيرمسلح هلال ماه را اثبات كنند. البته بيشتر مراجع رويت ماه با چشم مسلح را هم معتبر مي دانند.موضوع ديگري كه باز بايد مكلف تقليد كند، اين است كه اتحاد افق شرط است يا نيست؟ بيشتر مراجع از جمله امام(ره)، مقام معظم رهبري، مرحوم فاضل لنكراني و... اتحاد افق را در استهلال ماه شرط مي دانند. به عنوان مثال اگر ماه در مشهد ديده شد، اين رويت براي شهر اهواز هم كه در غرب كشور قرار دارد معتبر است چون اين دو شهر اتحاد افق دارند.اما اگر ماه در مشهد ديده شد اين براي شمال آفريقا معتبر نيست چون اين دو منطقه اتحاد افق ندارند. مراجعي مثل آيت ا... خويي اتحاد افق را شرط نمي دانند.
اتحاد افق يا نداشتن اتحاد به چه معنايي است؟
اين كه اگر مانعي مثل ابري بودن هوا يا رطوبت بالا يا آلودگي هوا و... نباشد ماهي كه مثلا در مشهد ديده مي شود، در تبريز نيز ديده شود به اين اتحاد افق مي گويند. پس ممكن است ماهي كه در يك نقطه ديده شود، در نقطه ديگر ديده نشود آن هم به دليل مانعي كه هست مثل آلودگي هوا؛ ولي اين مانع سبب نداشتن اتحاد افق نيست.نبود اتحاد افق هم به اين معناست كه مثلا اگر ماه در مشهد ديده شد، در يكي از شهرهاي تركيه مانعي نبود، اما ماه با چشم عادي يا مسلح ديده نشده است، پس اين دو شهر اختلاف افق دارند.برخي گمان مي كنند اتحاد افق به معناي غروب يا طلوع آفتاب است. در حالي كه به معناي ديده شدن يا نشدن ماه است نه خورشيد.حتي ممكن است در كشور وسيعي مثل روسيه دو شهر با هم اتحاد افق نداشته باشند اگر چه در ايران اين اتحاد افق در همه مناطق وجود دارد. بيشتر فقها همچون مقام معظم رهبري، امام(ره)، آيت ا... فاضل لنكراني، مكارم شيرازي، گلپايگاني و ... حكم حاكم اسلامي را در استهلال ماه معتبر مي دانند. اين هم مسئله اي تقليدي است.به اين معنا كه اگر براي حاكم اسلامي كه در حال حاضر مقام معظم رهبري در كشور ما هستند، ثابت شود كه ماه ديده شده، اين حكم معتبر است و اين ديدگاه را اگر مرجعي بپذيرد، مقلدان هم مي پذيرند اما مراجعي مثل آيت ا... خويي يا آيت ا... شبيري زنجاني كه حكم حاكم را معتبر نمي دانند، براي مقلدانشان هم معتبر نيست چون آن ها بايد در اين مسئله از مرجع خود تقليد كنند.اگرچه مشهور فقها حكم حاكم را معتبر مي دانند، پس اگر حاكم اسلامي اعلام حلول ماه را كرد، مراجعي كه حكم حاكم را معتبر مي دانند و مقلدانشان، اين حكم را مي پذيرند.
اگر بين نظر حاكم اسلامي و مرجع تقليد تزاحم ايجاد شود، مثلا سال گذشته در كشور ما عيدفطر اعلام شد اما آيت ا... سيستاني آن روز را عيدفطر اعلام نكردند، در اين گونه موارد چه بايد كرد؟
اين نظرات قابل جمع است، سال گذشته آيت ا... سيستاني نگفتند من يقين دارم عيدفطر نيست، بلكه فرمودند براي من عيدفطر ثابت نشده است. حالا اگر مقلدان ايشان به هر دليلي يقين يافتند كه عيدفطر است، نيازي به اعلام نظر مرجع تقليد خود ندارند. چون اين مسئله تقليدي نيست.
گاهي براي مردم سوال پيش مي آيد كه چطور در بيشتر كشورهاي اسلامي كه البته مسلمانان آن اغلب اهل تسنن هستند، حلول ماه رمضان اعلام مي شود و آن ها يك روز از ما زودتر روزه مي گيرند اما در كشور ما حلول اعلام نمي شود. به چه دلايلي اين اختلاف وجود دارد؟
يك دليل اين اختلاف همان اختلاف افق است كه بيشتر علماي اهل سنت اتحاد افق را مثل علماي ما شرط نمي دانند.تفاوت مهم ديگر به اختلاف مباني فقهي ما بر مي گردد؛ به اين معنا كه آن ها بر اساس مباني فقهي خود كه براي ما معتبر نيست، حلول ماه را اعلام مي كنند. مثلا آن ها بر اساس محاسبات نجومي حلول ماه را اعلام مي كنند. برخي كشورها مي گويند اگر از خروج ماه در محاق فلان ساعت گذشت حلول ماه اتفاق افتاده و ...اما ما معتقديم بايد ماه قابل رويت باشد. يعني مسئله رويت پذيري شرط است و مانعي نبايد در فضا باشد و ماه ديده شود. اگر مانعي نبود و ماه ديده شد اين معتبر است. البته بايد اين توضيح را داد كه مسئله ماه ذي الحجه در زمينه حلول ماه با رمضان فرق مي كند. فقهاي ما حكم داده اند كه در ماه ذي الحجه حجاج ما از اعلام ماه توسط دولت سعودي پيروي كنند و حجشان نيز صحيح است ولو اين كه مطابق واقع نباشد. معمولا دولت عربستان روز عرفه يا عيدقربان را يك روز از كشور ما زودتر اعلام مي كند و حاجيان ما همه كه در حج هستند مطابق همان عمل مي كنند و اشكالي هم ندارد اما در مسئله ماه رمضان اين تفاوت و اختلاف لحاظ مي شود.
حلول ماه از چه راه هايي قابل اثبات است؟
اگر از اول ماه ۳۰ روز بگذرد، بي گمان رسيدن ماه بعدي قطعي است مثلا اگر اول شعبان براي ما ثابت شود و ۳۰ روز نيز از آن بگذرد، به طور قطع روز بعد اول ماه رمضان است.رويت ماه توسط خود فرد يا توسط افرادي كه ما به گفته آن ها اطمينان داريم، يكي ديگر از راه هاي اثبات حلول ماه است.
محاسبات نجومي قابل اطمينان نيز معتبر است. مثلا منجمان كه متخصص اند اتفاق نظر كنند كه فردا اول ماه است، حرف آن ها معتبر است.حكم حاكم اسلامي و به طور كلي هر راه ديگري كه اطمينان آور باشد، معتبر است و حلول ماه را اثبات مي كند.
اگر در پايان اين گفت وگو نكته ناگفته اي در زمينه حلول ماه باقي مانده است، كه ذكر آن را لازم مي دانيد، بفرماييد؟
مردم نبايد در زمينه حلول ماه دچار التهاب و استرس شوند، ما مكلف به واقع نيستيم بلكه مكلف به عمل به آن چيزي هستيم كه براي ما اثبات شده و يقين آور است. اگر خداي نكرده به هر دليلي به واقع دست نيافتيم گناهي نكرده ايم چون ما ملزم به رعايت ظاهر هستيم حتي آمده است كه اگر كسي باز هم مردد شد كه اول ماه چه زماني است و در ادامه در شب هاي قدر دچار ترديد شد، او مي تواند دو شب قدر را شب زنده داري كند.
منبع: روزنامه خراسان