جام جم آنلاين: اگر جزو آن دسته از شهرونداني هستيد كه هنگام سفرهاي درون شهري روزانه از شيشه خودروي شخصي يا اتوبوس نگاهي هم به مناظر و فضاي شهري مياندازيد حتما چشمتان به نقاشيهاي زيبايي كه با مضامين مختلف روي ديوار خيابانها و بزرگراهها ترسيم شده، افتاده است. نقاشيهاي ديواري در برخي نقاط پرتردد شهر چهره زمخت شهر را لطافتي خاص بخشيدهاند.
چركين بودن ديوارهاي ساختمانهاي شهر، حضور دائمي داربستهاي فلزي، اطلاعيههاي كج و معوج چسبانده شده روي يكديگر، تبليغنويسي كالاها و خدمات روي نماي بناها و از همه مهمتر نماهاي متشتت ساختمانها همگي حاصل بيتوجهي شهروندان به نماي ظاهري شهري و همين طور حاصل واگذاشتن امور به حال خود از سوي مسوولان است. اين اشكال ناهمگون كه بدون هيچ ريتم و زيبايي در كنار هم قرار گرفته اند باعث آلودگي بصري و رواني شهروندان خواهند شد. اين آشفتگيها و ديگر پديدههاي روانفرسا كه همهروزه در نماي شهرمان ميبينيم آثار مخربي بر روح و روانمان ميگذارد كه به تدريج موجب شدت گرفتن كسالتها و اندوهها ميشوند. تاثيري كه اين آلودگيهاي بصري به تندرستي ميزنند به نقل از يك مقام سازمان زيباسازي شهرداري تهران، همچون شنيدن خبر ناگوار از دست دادن يكي از بستگان است كه شخص را بشدت دگرگون ميكند. در گيرودار زندگي پردغدغه امروز چارهاي نيست جز تلطيف فضاي زندگي جمعي به واسطه هنر تا به اين طريق با كمي دلپذير شدن محيط زندگي اجتماعي شرايط دشوار زندگي را آسانتر سپري كنيم.
روانشناسان، مديران شهري، مهندسان شهرساز و معمار بر اين عقيدهاند كه گرافيك شهري با ابزاري به نام نقاشي ديواري ميتواند جلوههاي تازهاي از شهرها را به نمايش بگذارد نقاشي ديواري ميتواند علاوه بر جذابتر شدن شهر آن را براي شهروندان خاطرهانگيز كند. هنري كه سبب ميشود نهتنها فضاي شهر با تمام آشفتگيهايش براي رهگذران لطيفتر شود بلكه عرصه بسيار مناسبي براي ورود هنر به شهر است.
نقاشي ديواري شهري، تجربه جهاني
در حالي كه سالهاست بسياري از كلانشهرهاي دنيا از نقاشيهاي ديواري براي بهبود سيما و منظر شهري بهره بردهاند و حتي در شهرهايي مانند لندن، پاريس و رم، نقاشي ديواري به يكي از جاذبههاي مهم توريستي تبديل شده است، بحث نقاشي ديواري دير به فضاي شهري ما راه يافت و تاثير آن بر رفع آلودگيهاي بصري و زيبايي شهر جدي گرفته نشد، اما در چند سال اخير مسوولان سازمان زيباسازي با درك اهميت نقاشيهاي ديواري بر بهبود سيما و منظر شهري، اجراي آن در سطح خيابانها و بزرگراههاي شهر را بعنوان يكي از طرحهاي اولويتدار به طور جدي در دستور كار خود قرار دادند.
كيفيت در اولويت
اگرچه هماكنون نقاشيهاي ديواري شهرمان افزايش يافته و طراحي زيباي آنها جلوه بصري دلانگيزي به چهره زمخت شهرمان بخشيده است، اما برخي از اين نقاشيهاي ديواري داراي مشكلاتي هستند كه رفع آنها، رسيدگي و توجه بيشتر مسوولان زيباسازي شهر را طلب ميكند. برخي از اين نقاشيهاي ديواري كه نزديك به 2 دهه از عمرشان ميگذرد گاه آنقدر كهنه و رنگ و رو رفته شدهاند كه ديگر زيبايي سالهاي نخستين را از دست دادهاند و رهگذران رغبتي براي نگاه كردن به آنها ندارند و قطعا نيازمند ترميم مجدد هستند. علاوه بر اين گاه كيفيت مواد رنگهاي به كار رفته در برخي از نقاشيهاي ديواري به حدي پايين است كه عليرغم اينكه هنوز از زمان طراحي آنها يك سال نگذشته است پوسته پوسته شده يا ترك برداشتهاند.
سرنوشت تلخ بزرگترين نقاشي ديواري
ماجراي پاك شدن بزرگترين نقاشي ديواري ايران در مشهد كه خرداد امسال رخ داد را به خاطر داريد؟ زماني كه ماموران اداره حفاظت از املاك و اراضي آستان قدس رضوي به يكباره اين نقاشي ديواري عظيم را يكشبه با رنگ سفيد پوشاندند!
اين اثر به مدت يك سال و با ارزش 450 ميليون ريال كشيده شده بود كه از اين رو يكي از بزرگترين پروژههاي هنري در كشور به شمار ميرفت. اين اثر كه داستانهايي از شاهنامه را روايت ميكرد درست قبل از رونمايي و افتتاح رسمي پاك شد تا مهجور ماندن نقاشي ديواري و عدم توجه مسوولان مربوطه به ضرورت و اهميت جايگاه نقاشيهاي ديواري در زندگي در بهبود سيما و منظر شهري بيش از پيش نمايان شود.
نكته: استفاده از ديوار پوشهايي از جنس سنگ و كاشي بعضا هزينههايي كمتر از نقاشي دارد، به همين منظور قرار است با كاهش نقاشيهاي ديواري از پوششهاي ديگري مانند كاشيكاريها در شهر استفاده شود
هرچند با رسانهاي شدن اين موضوع و اعتراض شهروندان از يكسو و كارشناسان حوزه شهري از سوي ديگر مسوولان شهرداري منطقه را برآن داشت كه هرچه سريعتر احيا و ترسيم مجدد اين نقاشي ديواري را در دستور كار قرار دهند، اما حالا ديگر بيم آن وجود دارد كه پي نبردن به جايگاه هنر نقاشي ديواري در زندگي شهري، ساير تابلوهاي ديواري را به سرنوشت تلخ بزرگترين نقاشي ديواري كشورمان تبديل كند.
تا زماني كه مسوولان شهرداري مشهد با كمك هنرمندان براي احياء مجدد نقاشي ديواري دست به كار شوند مساحت 2200 متري كه تا چندي پيش بزرگترين نقاشي ديواري كشورمان را در خود جاي داده بود تبديل به بزرگترين مستطيل سفيدرنگيشده كه تنها روي آن آرم اداره آستان قدس رضوي حك شده است.
مرمت نقاشيهاي ديواري شهدا
موضوع نقاشيهاي ديواري و ضرورت رسيدگي به آنها هنگامي بيشتر خودنمايي ميكند كه با نگاهي گذرا به برخي نقاشيهاي ديواري قديمي تر در سطح شهر و بخصوص آنهايي كه منقش به چهره شهدا و يادآور خاطرات دفاع مقدس هستند به وضوح غبار كهنگي روي آنها را گرفته،در چنين شرايطي شنيدن اين خبر كه قرار است نقاشيهاي ديواري شهدا در سطح شهر نيز مرمت و بازسازي شوند بسيار اميدواركننده است.
اردشير مير منگره، رئيس اداره نقاشي سازمان زيباسازي شهر تهران با بيان اينكه طرح جامع ساماندهي نقاشيهاي ديواري شهدا يكي از اصليترين برنامههاي امسال اداره نقاشي سازمان زيباسازي شهر تهران است به نشستهاي مشترك اين سازمان با بنياد شهيد و امور ايثارگران در اين زمينه اشاره كرده و ميگويد: هم اكنون مشغول شناسايي و جانمايي براي مرمت نقاشيهاي ديواري قديميتر تصوير شهدا هستيم و در همين كارگروه هم بحث جانمايي براي خلق نقاشيهاي ديواري به ياد شهدا و با مضمون دفاع مقدس را در دستور كار داريم.
ديوارپوشهايي از جنس سنگ و كاشي
اما انگار مسوولان سازمان زيباسازي شهرداري تهران ديگر چندان تمايلي به افزايش نقاشيهاي ديواري در سطح شهر ندارند. اين را ميشود از گفتههاي مديرعامل سازمان زيباسازي شهرداري تهران دريافت كه چندي پيش در حاشيه مراسم افتتاحيه دومين جشنواره مشاركت شهروندي و خدمات شهري تاكيد كرده بود كه برنامهاي براي افزايش نقاشيهاي ديواري در سطح شهر نداريم.
محمدجواد شوشتري با تاكيد بر اين كه افزايش نقاشيهاي ديواري مورد تاييد سازمان زيباسازي نيست درباره دلايل خود اينگونه توضيح ميدهد: متاسفانه پيش از اين براي پوشش ديوارها در تهران تنها از نقاشيهاي ديواري استفاده ميشد، اما برآورد هزينه نشان داده استفاده از ديوار پوشهاي ديگري مانند سنگ بعضا هزينههايي كمتر از نقاشي دارد، به همين منظور سعي داريم با كاهش نقاشيهاي ديواري از پوششهاي ديگري مانند كاشيكاريها در شهر استفاده كنيم و به هر يك از شهرداريهاي تهران تنها اجازه اجراي 10 نقاشي ديواري داده شده است. در چنين شرايطي سرنوشت نقاشيهاي ديواري موجود در سطح شهر نيز در ابهام قرار دارد. اينكه آيا نقاشيهاي ديواري موجود حذف خواهند شد؟
مديرعامل سازمان زيباسازي شهرداري تهران در اين باره ميگويد: اين موضوع به تيمهاي هنري سپرده خواهد شد و آنها تشخيص ميدهند كه نقاشي مذكور بايد پاك، ترميم يا اصلاح شود و بر اين اساس زير نظر سازمان زيباسازي شهرداري تصميمگيري خواهد شد. در ميان آشفتگيهاي بصري متعددي كه به تدريج ميرود تا چهره زيباي شهرمان را براي شهروندانش به خاطرهاي دور دست تبديل كند اجراي طرحهايي مانند نقاشيهاي ديواري هر چند سالها ديرتر از بسياري كشورهاي دنيا به اجرا گذاشته شده، اما ميتواند نقطهاي اميدواركننده در بهبود سيما و منظر شهرهايمان باشد.
حضور چشمنواز نقاشيهاي ديواري در سطح شهر ميتواند گامي هرچند كوچك براي رفع آلودگيهاي بصري از چهره شهرمان باشد و شهروندان را به ميهماني تصاوير دلانگيز ديوارهاي شهر دعوت كند.
پوران محمدي / گروه جامعه