جام جم آنلاين: ميزان فروش كتاب در كشور ما علاوه بر آن كه تابع عوامل مختلفي است، در فصل‌هاي گوناگون نيز تفاوت دارد. معمولا در فصل‌هاي پاييز و زمستان كتابفروشي‌ها رونق خوبي دارند و به جايش در بهار به علت برگزاري نمايشگاه بين‌المللي كتاب و همزماني با امتحانات پايان ترم دانشگاه‌ها، خريداران كمتري به سراغ كتابفروشي‌ها مي‌روند.

اين نزول فروش در تابستان‌ها نيز كه مراكز آموزشي بسته است و گرماي هوا كلافه ‌كننده مي‌شود، همچنان ادامه پيدا مي‌كند تا آن كه دوباره مهر از راه سر برسد و بهار كتابفروشي‌ها آغاز شود.

اگرچه امسال هم به روال سابق، فروش كتاب در فصل بهار و تابستان افت يافته، اما كتابفروشي‌ها مي‌گويند كسادي بهاري و تابستاني امسال بازارشان كمي‌ شديدتر است. كارشناسان بازار كتاب مي‌گويند كه هزينه‌هاي توليد و چاپ نسبت به سال‌هاي گذشته افزايش زيادي داشته كه نتيجه آن كاهش چشمگير فروش كتاب است. اين ادعايي است كه كتابفروشان راسته خيابان انقلاب و فروشندگان كتاب‌هاي دست‌دوم و كمياب و ناياب بويژه در حوزه‌هاي ادبي، فلسفي و تاريخي مطرح مي‌كنند.

پشت جلد‌هاي گران

داغ‌ترين بحث چند ماه گذشته ميان فروشندگان و خريداران در كتابفروشي‌ها، گراني قيمت پشت جلد كتاب‌هاست كه ناشي از افزايش هزينه‌هاي چاپ و انتشار آن است. حسين بختياري، مدير فروشگاه انتشارات مرواريد، درباره قيمت جديد كتاب‌ها مي‌گويد: گراني، مهم‌ترين دليل كاهش فروش كتاب در سال جاري است. مثلا كتابي كه سال گذشته 8000 تومان بوده، امسال به 12 هزار تومان رسيده است. براي همين كتاب‌هاي چاپ پارسال اگر برچسب قيمت‌هايشان تغيير نكند، بهتر از كتاب‌هاي امسال مشتري دارند.

بختياري با اشاره به اين كه وقتي جنسي گران مي‌شود، متقاضي از ميزان خريدش كم مي‌كند، مي‌گويد: اگر زماني فردي 3 كتاب ضروري و 2 كتاب غيرضروري مي‌گرفت، امروز ديگر فقط به همان 3 كتابي كه صددرصد مورد نيازش است، بسنده مي‌كند.

او مي‌افزايد: تا چند سال پيش با يارانه‌هاي ارائه شده از سوي دولت براي كاغذ، قيمت كتاب پايين بود. اما امروز اين گونه نيست و قدرت خريد مردم براي كتاب خيلي پايين آمده است. اصلا نمي‌توان قيمت كتاب را در سال 90 با سال 89 يا سال 88 مقايسه كرد. ما نبايد دست به دست هم دهيم تا همه چيز به مرگ ناشر منجر شود.

يارانه آرد و كاغذ مثل هم هستند

سال‌هاست كه كاغذ دولتي حذف شده و ناشر و خريدار با قيمت‌هاي جديد كنار آمده‌اند، براي همين است كه نادر قدياني، رئيس اتحاديه ناشران و كتابفروشان، شرايط امروز را كاملا توجيه پذير مي‌داند و مي‌گويد: عملا در شرايطي كه يارانه گندم و آرد قطع شده، توقع بيجايي است كه ناشران از سوي وزارت ارشاد براي تهيه كاغذ حمايت شوند. در طي اجراي برنامه هدفمندي يارانه‌ها، حتي اگر اشتباهاتي هم داشته باشد، حتما به عده‌اي فشار مي‌آيد، ولي همان‌ها نيز در دراز مدت ذي نفع خواهند بود. او ادامه مي‌دهد: چون كشور ما در حال رشد است، بالا رفتن قيمت‌هاي مواد اوليه و به تبع آن قيمت كتاب، كاملا طبيعي است. البته اگر كارشناسان پيش از مصوب كردن طرح‌هاي اقتصادي، ابتدا مشورت كنند، كمتر با اين مشكل مواجه مي‌شويم.

فروش ريالي، فروش واقعي

وقتي به سراغ مسوولان هريك از كتابفروشي‌هاي راسته خيابان انقلاب مي‌رويم، آنان با اشاره به اين كه به‌ظاهر ميزان درآمدشان تغييري نكرده، اما تاكيد مي‌كنند تعداد مشتري‌هايشان كمتر از نصف شده است. مدير فروشگاه انتشارات مرواريد در اين باره مي‌گويد: ما نبايد خودمان را فريب دهيم. مشتريان كتابفروشي ما نسبت به گذشته كه وقتي براي پاسخ دادن به آنها را نداشتيم، بسيار كم شده است. اگر چه اصل درآمد ما مثل گذشته است، اما سال قبل همين ميزان درآمد، حاصل خريد 100 مشتري بود و امروز 40 مشتري آن را رقم زده‌اند.

داريوش نمازي، يكي از كتابفروشان روبروي دانشگاه نيز كاهش تعداد مشتريان و كاهش خريد را تاييد مي‌كند و مي‌افزايد: قيمت كتاب نسبت به پارسال افزايش پيدا كرده است. اگر مشتري در همان سطح باقي بماند، پس بايد درآمد ما نيز بيشتر شود. ميزان فروش كتاب‌هاي ما در سال جاري با فروش سال گذشته كاملا برابر است. اين نشانه كاهش ميزان خريد مردم است. وقتي قيمت بالا مي‌رود، ميزان خريد كم مي‌شود.

كتاب‌هاي ناياب هم مشتري ندارند

كاهش خريداران امسال، به بازار كتاب‌هاي ناياب و كمياب نيز كه مشتريانش مجموعه داران هستند، رسيده است. حسن غيبي، مدير كتابفروشي هنرمند در همين ارتباط مي‌گويد: 6 ماهه ابتدایي هر سال ما در ركود كامل به سر مي‌بريم، اما امسال اين وضعيت تشديد شده است. از ابتداي سال 90 كه مردم مجبور شده‌اند براي امور اقتصادي‌شان برنامه‌ريزي كنند، ظاهرا ديگر نمي‌توانند پولي را صرف خريد كتاب كنند كه اين حتي شامل مشتريان حرفه‌اي و مجموعه‌داران نيز شده است.

نكته: اين روزها داغ‌ترين بحث ميان فروشندگان و خريداران در كتابفروشي‌ها، گراني قيمت پشت جلد كتاب‌هاست؛ واقعيتي كه به گفته ناشران و كتابفروشان ناشي از افزايش هزينه‌هاي چاپ و انتشار است
او اضافه مي‌كند كه حتي قيمت كتاب‌هايش را افزايش نداده است براي اين كه بتواند خرج زندگي‌اش را درآورد و چك‌هايش را پاس كند. غيبي ادامه مي‌دهد: امروز حاضرم آن دسته از كتاب‌هاي 10 هزار توماني‌ام را به قيمت 5 يا 6 هزار تومان بفروشم، با اين وجود خبري از مشتري نيست.

مهدي شمس، مدير انتشارات شمس تبريزي و مدير كتابفروشي شمس هم درباره وضعيت بد فروش كتاب‌هاي ناياب مي‌گويد: از حدود 4 سال گذشته فروش كتاب‌هاي دست دوم و كمياب همواره رو به نزول بوده است. يكي از دلايلش عدم احساس نياز به كتابخواني است.البته شرايط اقتصادي خانواده‌ها كاهش فروش كتاب را تشديد كرده است. از طرفي آن قدر فكر مردم مشغول است كه اگر فرصتي هم براي مطالعه پيدا كنند، براي خواندن كتاب تمركز كافي ندارند. او ادامه مي‌دهد: به جرات مي‌توانم بگويم علاوه بر آن كه تعداد مشتريان ثابت ما ريزش داشته، مدتي است كه مشتريان گذري ما هم بسيار كم شده‌اند. در حال حاضر بخش عمده خريد و فروش ما با همكاران تهراني و شهرستاني صورت مي‌گيرد.

تبليغات اندك، بي‌اطلاعي مخاطب

در شرايطي كه مراجعه مشتريان به كتابفروشي‌ها كاهش پيدا كرده است، كارشناسان و فعالان عرصه نشر مي‌گويند كه با تبليغات و تشويق مردم مي‌توان تا حدي بر اين مشكل فائق آمد. قدياني در اين باره مي‌گويد: در تبليغات رسانه‌اي و محيطي به كتاب آن چنان كه بايد، اهميت داده نمي‌شود. در حالي كه كتاب هم بايد مثل ديگر كالاهاي تجاري تبليغ شود و فرد را براي خريد ‌آن ترغيب كند.

البته تبليغات فقط منحصر به رسانه‌هاي گروهي نمي‌شود. كتابفروشان نيز در تبليغ كتاب‌هايشان جايگاه ويژه‌اي دارند. بعضي از آنها فقط با پاسخ مثبت و منفي به درخواست مشتري جواب مي‌دهند، ولي كتابفروشاني كه خود از محتواي كتاب آگاهي دارند، نمونه‌هاي مشابه را نيز به مشتري معرفي مي‌كنند. نمازي از كتابفروشان راسته خيابان انقلاب مي‌گويد: اگر كتابفروشي نتواند نظر مشتري‌اش را جلب كند و او نتواند كتابش را بيابد، به سمت ديگر تفريحات سوق پيدا مي‌كند.

بابك مفيدپور، مدير كتابفروشي مولي، درباره نقش موثر كتابفروشان در افزايش ميزان فروش مي‌گويد: اين وظيفه كتابفروش است كه بتواند نياز مخاطب را تشخيص دهد. مثلا فروش كتاب درباره كوروش كبير، بنيانگذار سلسله هخامنشي، همزمان با ورود منشور كوروش به كشورمان افزايش يافته است. كتابفروش بايد نياز مشتري را بشناسد و او را بدرستي راهنمايي كند.

در چرخه صنعت نشر كتاب وقتي به سراغ هر گروه از نويسندگان، مترجمان، ناشران، چاپخانه‌داران، توزيع‌كنندگاه، كتابفروشان و مخاطبان كه مي‌رويم، همه آنان از وضعيت امروز كتاب نالان هستند. آنان مي‌گويند وزارت ارشاد با حذف يارانه كاغذ و البته اعمال بعضي از نظارت‌هاي سختگيرانه، خود را از ديگر بخش‌هاي صنعت نشر كنار كشيده تا جايي كه امروز حتي قانون معافيت ناشران هم حذف شده است. اتحاديه ناشران و كتابفروشان نيز بسياري از مسائل موجود در بحث كتاب را بر عهده نمي‌گيرد، زيرا اتحاديه وظايف خاص خودش را دارد. قدياني در توضيح وظايف و مسووليت‌هاي اتحاديه مي‌گويد: به نظر من اتحاديه در حكم پدربزرگ معنوي خاندانش است كه اعضاي آن هر وقت با مشكلي مواجه مي‌شوند، به سراغش مي‌روند. اين كه مسوولان اتحاديه تا چه اندازه مشاوره مي‌دهند و اعضا تا چه اندازه براي راهنمايي سراغ اتحاديه مي‌روند، هر كدام اهميت خاص خودش را دارد.

پاسخگو نبودن وزارت ارشاد

اگر در مدت زماني خاص، فيلم‌هاي خوبي اكران نشود و از تعداد تماشاگران سالن‌ها كاسته شود، معاونت سينمايي وزارت ارشاد به ميدان مي‌آيد تا پاسخ دهد، اين در حالي است اگر در كشور ما از ميزان خريد كتاب كاسته شود و قشر كتابخوان هم از كتاب‌هاي چاپ شده راضي نباشند، هيچ يك از بخش‌هاي وزارت ارشاد پاسخگو نيستند. براي همين بود كه تلاش‌هاي يك هفته‌اي ما براي صحبت با مسوولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي‌ در اين ارتباط بي‌نتيجه ماند. وقتي اين واقعيت را با تعدادي از كتابفروشان و ناشران در ميان گذاشتيم، آنان گفتند كه ارشاد تنها تا قبل از چاپ و توزيع كتاب در اين عرصه دخالت مي‌كند و از كنار چرخه فروش كتاب بي‌تفاوت مي‌گذرد.

حورا نژادصداقت ‌/‌ جام‌جم