استقرار وحدت و هم بستگى

 

چنان چه, انتظار را به عنوان يك آرمان بنگريم, در جنبه هاى فردى و اجتماعى نيز داراى آثارى خواهد بود. نخست از لحاظ فردى, موجب تمركز افكار و نيروهاى آدمى مى شود; زيرا همه ى آن ها, ناظر به يك هدف, يعنى انتظار ظهور هستند و اين امر به نوبه ى خود, موجب وحدت شخصيت او مى گردد. در مقابل, مى توان به پراكنده بودن و متفرق بودن تلاش هاى انسان اشاره نمود كه هيچ نتيجه اى در پى نخواهد داشت. اين معنا در قرآن كريم چنين آمده است: ((هر آينه سعى و كوشش شما پراكنده است. ))

آلپورت در بيان چنين رابطه اى مى نويسد:

تلاش براى آينده, به كل شخصيت آدمى, يگانگى و يك پارچگى مى بخشد ... به عبارت ديگر, مى توان با كوشش براى دست يافتن به مقاصد و رسيدن به هدف ها, جنبه هاى شخصيت را يك پارچه ساخت و جامعيت بخشيد.

وحدت شخصيت, از هرز رفتن توانايى ها و قابليت ها, جلوگيرى مى كند و زمينه ى رشد و ظهور قدرتى شگرف و فوق العاده را فراهم مى كند; زيرا چنين وحدتى در درون آدمى, تضادهاى درونى را از ميان بر مى دارد; همان تضادهايى كه برخى انسان ها را پيوسته رنج داده, توان شان را به شدت مى كاهد. در اين جا به نقل مطلبى از ((كارن هورناى)) مى پردازيم. او يكى از روان كاوان هم عصر ماست. وى با تإليف معروف ترين اثرش به نام تضادهاى درونى ما معتقد است كه بيش ترين عامل اثر گذار بر سلامت روانى اشخاص را بايد در پديده ى تضادهاى درونى آنان جست وجو نمود و چنان چه آنان بتوانند به گونه اى بر اين تضادها فايق آيند, ديگر موجبى براى اختلال در سلامت روانى آنان وجود نخواهد داشت. وى هم چنين به بيان حكايتى از فلسفه و حكمت خاور دور مى پردازد:

مريدى از پير و مرشد خود پرسيد: اى حكيم, به من بگو اين چه نيرويى است؟ و اين چه قدرتى است كه در پنجه ى شير نهفته است؟

پير جواب داد: نيروى وحدت با خود. اخلاص و صميميت چنين نيرويى ايجاد مى كند. در حقيقت, استفاده از تمام نيروهاى معنوى يك دل و يك جهت.

از بعد اجتماعى نيز, وحدت قابل تإمل است. وجود هدف مشترك در يك ملت يا جامعه, موجب نوعى پيوند, دل بستگى و وحدت ميان معتقدان به آن هدف مى شود. در ميان جامعه اى كه بزرگ ترين آرمانش, ظهور امام عصر(عج) است, نوعى هم دلى, هم نوايى و هم انديشى پديد مىآيد. چنين هدفى از چند جهت ازهدف هاى ديگر متمايز است:

1. اين هدف چون در واژه ى ((انتظار)), معنا مى يابد, داراى قداست ويژه اى است و هيچ هدف ديگرى در معنويت و قداست به پايه ى آن نمى رسد; چرا كه اين يك انتظار معمولى نيست, بلكه طولانى ترين انتظار براى ظهور كامل ترين انسان عصر است.

2. چنين هدفى كه با مسئله ى امامت و رهبرى حضرت ولى عصر(عج) در عصر ظهور ايشان, ارتباط مى يابد, از لحاظ مراتب ارزشى, در اوج اهداف و آرمان هاى يك جامعه قرار مى گيرد; زيرا هيچ موضوع ديگرى به سان اين امر, به حيات و بقاى جامعه, بستگى پيدا نمى كند; چه آن كه ((به يمن وجود اوست كه به خلق, روزى مى رسد و زمين و آسمان به وجودش برقرار است و به واسطه ى او خدا زمين را پر از عدل و داد مى كند پس از آن كه پر از بيداد و ستم شده باشد)). وقتى از جايگاه امام(ع) در برپايى جامعه اى مبتنى بر عدالت, سخن به ميان آيد, بى مناسبت نخواهد بود كه تا اندازه اى چنين جايگاهى, روشن شود.

 

پويايى معطوف به هدف

 

زندگى, زمانى با معناست كه جوهر حركت در آن باشد و به تعبير ديگر, انسانى كه پويا و فعال و پر تحرك است, معنايى براى بودن خويشتن مى يابد; زيرا مى تواند خود را از سطح ركود و روزمره گى, به مرحله ى پويايى برساند.

وقتى فرد, به وضعيت موجود راضى نيست و در صدد تحقق شرايط بهترى تلاش مى كند, به اين معناست كه خود نيز نقشى در آن ايفا مى كند و تماشاگر نيست; بلكه ايفاگر وظيفه اى خاص است.

دوآن شولتس, در توصيف چنين حالتى مى نويسد:

چيزى كه به زندگى شور و هيجان مى بخشد تعقيب است نه تسخير, راه است نه مقصد, تلاش است نه كام يابى.

پويايى از دو منظر قابل بررسى است: نخست اين كه انسان پويا به نفى هرگونه بى تفاوتى بر مى خيزد و همين امر, زمينه ساز نوآورى, خلاقيت و جست وجوى هميشگى امور بديع است و تإثير آن نيز رضايت نسبى آدمى از خويشتن و زندگى است; زيرا بخشى از آثار وجودى خويش را شاهد بوده و آن ها را باور دارد. ديگر اين كه هرگونه تحرك و پويايى نيز داراى چنين آثارى نخواهد بود; زيرا حركت بدون هدف, عقيم بوده و داشتن هدف بدون حركت نيز بى معناست. از اين روى پويايى معطوف به هدف, مورد نظر است; زيرا شامل هر دو مولفه است.

بنابراين بر اساس اين مقدمات مى توان گفت كه انتظار امام عصر(عج), در منتظرانش, شامل هر دو مولفه ى ((پويايى)) و ((معطوف به هدف بودن)) است; زيرا منتظر به جامعه اى مى انديشد كه تمامى وعده هاى انبيا و اوليا در آن به وقوع خواهد پيوست و از اين روى تلاش مى كند تا به ميزان توانايى و درك مسئوليت خويش, در ساختن چنين جامعه اى سهيم باشد. از سوى ديگر, او مى داند كه براى چه تلاش مى كند; انگيزه اى آشكار, منطقى, معقول و قابل دفاع دارد; بنابر اين تمامى تلاش هاى او, معطوف به هدفى والا به نام ((انتظار ظهور)) مى شود و اين هدفى معنادار و ارزش مند است.

تجلى اين گونه تلاش ها را در فرمايش امام صادق(ع), مى بينيم:

هر كس دوست دارد از ياران حضرت قائم(عج) باشد, بايستى انتظار او را داشته, به نيكويى و پرهيزكارى رفتار نمايد; پس اگر او به اين حال, پيش از قيام او از دنيا برود, پاداش ياران مهدى را خواهد گرفت; بنابر اين بكوشيد و جديت كنيد و چشم به راه باشيد كه بر شما گوارا باد.

برخى از روان شناسان مكتب كمال, نظير ((ويكتور فرانكل)), معتقدند در وجود انسان, توانايى هايى نهفته است كه جز در موقعيت هاى خاص, بروز و ظهور نمى يابند; موقعيت هايى نظير برخورد با سختى ها و تنگناها كه آدمى را به پويايى و تحرك وا مى دارد و همين خود انگيزىها, عامل تحقق خويشتن و خود شكوفايى است. روى كردهاى او كه بر گرفته از دوران سخت اسارت در بازداشت گاه هاى مخوف آلمان نازى است, با زيبايى هر چه تمام تر در كتاب انسان در جست و جوى معنا به تصوير كشيده شده است.

حضرت على(ع) نيز در نهج البلاغه به اين مطلب اشاره دارند:

... و كانى بقائلكم يقول: ((اذا كان هذا قوت ابن ابى طالب فقد قعد به الضعف عن قتال الا قران و منازله الشجعان)) الا و ان الشجره البريه اصلب عودا و الرواتع الخضره ارق جلودا و النابتات العذيه اقوى وقودا و ابطا خمودا .

...گويا مى شنوم كه شخصى از شما مى گويد:

اگر غذاى فرزند ابوطالب همين است, پس سستى او را فرا گرفته و از نبرد با هماوردان و شجاعان باز مانده است)).

آگاه باشيد! درختان بيابانى, چوبشان سخت تر, و درختان كناره جويبار پوستشان نازك تر است. درختان بيابانى كه با باران سيراب مى شوند آتش چوبشان شعله ورتر و پردوام تر است...

در يك جمع بندى, آثار تربيتى انتظارى پويا و معطوف به هدف, عبارت اند از:

الف ـ به جريان افتادن نيروهاى نهفته و سرمايه هاى راكد انسان در پرتو دوران سخت انتظار;

ب ـ پالايش درون و به مرحله ى خلوص رسيدن به جهت طولانى شدن دوران غيبت;

ج ـ معنا يافتن زندگى در پرتو پويايى معطوف به هدف, با نگاه تطبيقى به زندگى بدون هدف و فرجام آن كه تهى شدن از درون و روز مره گى است;

د ـ رشد قدرت تحمل در برابر ناملايمات و تنگناها به جهت قداست و عظمت هدف كه در انتظار حضرت بودن, معنا مى يابد;

ه' ـ فراتر رفتن از مرز انسان متعادل و رسيدن به مرحله ى انسان متعالى;

و ـ از سطح و مرحله ى رنج هاى حقير مادى, رها شدن و به وادى رنج هاى عظيم معنوى و دغدغه هاى بزرگ انسانى, گام نهادن; هم چون رنج انتظارى راستين و طولانى را بر دوش كشيدن و چشم به دروازه هاى روشن ظهور داشتن.

برگرفته از :  شبكه جهاني اطلاع رساني امام مهدي (عج)