جام جم آنلاين: 88 سال پيش كه نوازندگان سازهاي كلاسيك به رهبري غلامحسين مين‌باشيان دور هم جمع شدند تا اركستر بلديه را تشكيل دهند، كسي نمي‌دانست در آينده اركستر سمفونيك تهران از دل آن بيرون خواهد آمد.

اركستر سمفونيك بلديه بعدها توسط پرويز محمود سازماندهي و در اوايل دهه 50 خورشيدي از حمايت‌هاي دولتي برخوردار شد. اركستر بلديه كه ديگر به اركستر سمفونيك تهران تغيير نام داده بود در سال 1369طعم رهبري فريدون ناصري را چشيد. اين هنرمند روزهاي زيادي را با اركستر سمفونيك تهران گذراند و آن را به جايگاه خوبي رساند، به گونه‌اي كه هنوز بسياري از هنرمندان، دوره رهبري ناصري را عصر درخشان اركستر سمفونيك تهران مي‌دانند.

با كناره‌گيري و سپس فوت فريدون ناصري، اركستر سمفونيك دچار مشكلات زيادي شد به گونه‌اي كه هرچند وقت يك بار هنرمنداني چون ايرج صهبايي، نادر مشايخي، علي رهبري، منوچهر صهبايي و... به طور موقت رهبري اين گروه بزرگ اركسترال را بر عهده گرفتند تا به امروز كه ما با وجود نادر مرتضي‌پور به عنوان رهبر دائم، همچنان شاهد رفت و آمد رهبران مهمان هستيم.

سطح هنري رهبران مهمان

يكي از موارد مهمي كه طي سال‌هاي اخير توجه همه علاقه‌مندان را به خود جلب كرده، حضور رهبران مهمان براي اركستر سمفونيك است. اين مساله به واسطه اجراي برنامه سفارشي يا به منظور اجراي رپرتواري خاص توسط آهنگسازان يا حضور رهبران بين‌المللي رخ مي‌دهد. براي مثال اگر اركستر قرار باشد هفته دفاع مقدس آثاري از مجيد انتظامي را بنوازد، به رهبري خود اين آهنگساز روي صحنه مي‌رود و....

هم‌اكنون و با گذشت فراز و نشيب‌هاي زياد، در حالي كه اركستر سمفونيك تهران داراي رهبر دائمي شده است، باز هم شاهد حضور رهبران مهمان هستيم. به گونه‌اي كه در اجراي 24 و 25 تير در تالار وحدت، شهرداد روحاني چوب رهبري را به دست مي‌گيرد.

شهرداد روحاني كه اين روزها با اركستر سمفونيك تمرين دارد، درباره رفت و آمد رهبران مختلف به اركستر و تاثيرشان بر پيشرفت نوازنده‌ها مي‌گويد: بستگي دارد چه كسي مي‌آيد و چه كسي مي‌رود. فقط صرفا چون رهبر مهمان و دائم هستند دليلي نمي‌شود اركستر پيشرفت كند يا نكند. اگر يك رهبر مهماني بيايد كه خوب باشد، طبيعتا به پيشرفت اركستر كمك مي‌كند و اگر در حد متوسط باشد كمك چنداني نمي‌كند.

او مساله رهبر مهمان را در تمام دنيا روندي معمول مي‌داند و مي‌افزايد: خيلي از اركسترهاي بزرگ ممكن است، مدتي به دنبال يك رهبر دائم باشند و حتي يك فصل هنري را نيز با رهبران مهمان ادامه دهند، اما به طور معمول در همه جاي دنيا اين گونه است كه رهبر دائم براي اركستر انتخاب مي‌شود و برنامه‌ريزي سالانه را انجام مي‌دهد، به كارهاي مختلف اركستر نظارت مي‌كند و بعد طي فصول هنري از رهبران مهمان نيز دعوت مي‌كند.

منوچهر صهبايي كه حدود 2 سال رهبر ثابت اركستر سمفونيك بود نيز درباره حضور رهبر مهمان مي‌گويد: من قبل از اين كه به عنوان رهبر ثابت مسووليت اركستر را به عهده بگيرم، سال‌ها به عنوان رهبر مهمان با آن كار كرده بودم. حتي در سال 1350 اولين رهبر مهمان اركستر سمفونيك بودم كه از خارج ايران آمدم و برنامه‌هاي زيادي را روي صحنه بردم.

وي ادامه مي‌دهد: در تمام دنيا معمولا اركسترها يك رهبر ثابت دارند كه هم مديريت هنري و هم مسووليت‌هاي اجرايي اركستر را بر عهده دارد كه در ميان برنامه‌هايش اگر امكاناتي فراهم شود، رهبر مهمان هم دعوت مي‌شود.

رهبري اركستر مثل نقاشي كردن است

نادر مرتضي‌پور كه از ابتداي امسال به سمت رهبري دائم اركستر سمفونيك منصوب شد، درباره ويژگي و وظيفه يك رهبر اركستر مي‌گويد: رهبري اركستر بايد با هدف و‌ دليل بوده و هر حركتش براساس دانش و آگاهي از قطعه مورد نظر باشد. در واقع او نقاشي است كه از قبل مي‌داند نتيجه استفاده از بعضي رنگ‌ها به تنهايي يا مخلوط كردنشان با يكديگر روي بوم در روز روشن، زير چراغ، با نور كم و... چه خواهد بود.

مرتضي‌پور: رهبري اركستر بايد با هدف و‌ دليل بوده و هر حركتش براساس دانش و آگاهي از قطعه مورد نظر باشد. در واقع او نقاشي است كه از قبل مي‌داند نتيجه استفاده از بعضي رنگ‌ها به‌تنهايي يا مخلوط كردنشان با يكديگر روي بوم چه خواهد بود
مرتضي‌پور ادامه مي‌دهد: رهبري اركستر روش برقراري ارتباط با نوازندگان بدون استفاده از هيچ زبان شناخته‌ شده‌اي است. مشكل رهبري اركستر، فرماندهي و مديريت نيست بلكه مشكل اين است كه بايد بدون حرف زدن و تنها با استفاده از حركات موزون دست، بدن، چشم‌ و انرژي (امواج)‌ با اركستر ارتباط برقرار كند.

پاسخگوي همه امور

نادر مرتضي‌پور كه اين روزها در كنار شهرداد روحاني نظاره‌گر تمرينات اركسترش است،‌ در اين ارتباط مي‌گويد: رهبر اركستر بايد با حوصله و صبر با اركستر تمرين ‌كند و تمام دانش هنري و مديريت خود را به كار بگيرد.

وي معتقد است همان طور كه نوازنده‌اي براي اجراي برنامه بايد تمرين كند تا براي يك اجراي خوب آماده و آماده‌تر شود، اركستر هم نياز به تمرين دارد؛ البته رهبر اركستر هم بايد با ساز خودش كه همان اركستر است تمرين كرده تا به كيفيت مطلوب و مورد نظرش برسد.

اين رهبر اركستر با انتقاد از بي‌مهري‌هايي كه به اركستر و رهبران آن مي‌شود، مي‌گويد: رهبر اركستر يك روز محبوب است و يك روز مورد بي‌مهري قرار مي‌گيرد، چرا؟ چون تمام مسووليت‌ها متوجه رهبر اركستر است.

همه نوازندگان، ساز رهبر اركستر هستند

صدادهي هر اركستر در درجه اول به رهبر و بعد به نوازنده‌ها باز مي‌گردد چراكه او بايد صداي مطلوبي را از اركستر بيرون بكشد.

شهرداد روحاني با تاييد اين كه بخش زيادي از قدرت نوازندگي و شيوه اجرا به رهبر اركستر باز مي‌گردد، مي‌گويد: طبيعتا خود نوازنده‌ها هم بايد توانايي زيادي داشته باشند. رهبر اركستر در حقيقت مثل يك معلم است، اما معلم يك گروه بزرگ. ساز يك رهبر، تمام نوازندگان اركستر است.

او مي‌افزايد: من به عنوان رهبر به جاي اين كه پيانو يا ويولن بزنم با حركات دستم و با نگاهم به نوازنده‌ها و با برداشتي كه از آن اثر دارم، باعث مي‌شوم نوازنده‌ها به بهترين وجه قطعه را اجرا كنند.

وي درباره نقش رهبر در رنگ‌آميزي اركستر مي‌گويد: من در مقام يك رهبر نمي‌توانم در نت‌هاي تمام بزرگان موسيقي دستي ببرم و آنها را عوض كنم، ولي در يك جاهايي مي‌توانم به عنوان كسي كه برداشتي از يك آهنگ دارم، حالت‌ها را تغيير دهم و همين تغيير حالت‌ها باعث مي‌شود كه اثر، رنگ ديگري به خود بگيرد.

اركستري جوان

اركستر سمفونيك تهران در ميان نمونه‌هاي مشابه جهاني‌اش، بسيار جوان محسوب مي‌شود كه طي سال‌هاي اخير نيز اقدام به جذب نوازندگان جوان كرده است.

شهرداد روحاني رهبر مهمان اركستر سمفونيك در اين باره مي‌گويد: كار رهبر خوب اركستر اين است كه خاصيت‌هاي خوب نوازندگان را بشناسد و بتواند آن را به شيوه درست تربيت كند.

او ادامه مي‌دهد: كسي كه 60 ساله است و حدود 30 الي 40 سال در اركستر ساز زده، اندوخته‌هايي دارد كه از جوان 20 ساله بيشتر است. البته نوازندگان جوان‌تر هم ويژگي‌هاي مثبتي چون انگيزه و توان بدني بالا دارند كه نبايد مورد غفلت قرار بگيرد. به عقيده من رهبر اركستر بايد از هر كدام از نوازندگان با سنين مختلف بهترين‌ها را انتخاب و با ادغام آنها به نتيجه بهتر و پختگي بيشتر برسد.

اميرسعيد بورنگ / جام‌جم