این كار نیك و ساده، آنقدر سازنده و مفید است و آنچنان مورد رضاى پروردگار، كه گاهى تقدیر الهى به خاطر آن عوض مىشود و خداوند به پاداش این عمل نیكو، بر عمر كسى مىافزاید. در مقابل، قطع رابطهها و بریدن از خویشاوندان، به حدى شوم و نفرتبار و در نظر خداوند، ناپسند است كه عمر را مىكاهد.
خویشاوندان، ارتباط خونى با هم دارند. شاخ و برگ‌هاى یك درختند و گل‌هاى یك بوستان. پس، ارتباطشان هم طبیعى است و قطعرابطه میان اقوام، عارضهاى ثانوى و یك بیمارى اجتماعى و «آفت خانوادگى» به حساب مىآید و اگر بىدلیل باشد، زشت و نارواست. اگر دلیلى هم داشته باشد، قابل رفع و شایسته تجدید رابطه است.
حضرت على(علیه السلام) مىفرماید:
«صلة الرحم توجب المحبة»(1)؛ پیوند با خویشاوندان (صله‌رحم) محبت مىآورد.
روشن است كه قطع این رابطه هم، سردى و كدورت و جدایى دلها را در پى دارد. در احادیث، از صله‌رحم به عنوان «محبوبكننده انسان میان بستگان» یاد شده است: «صلة الرحم ... محبتة فىالاهل.»(2)
سفارش اكید دین، بر این است كه حتى با آنان كه با شما بریده و قطع رابطه كردهاند، صله رحم و تجدید رابطه كنید (صل من قطعك) كه این، نوعى ایثار و گذشت فوقالعاده مىطلبد.
محدوده این پیوند نیز گسترده است و هر بهانه را از دست انسان مىگیرد. امام صادق(علیه السلام) مىفرماید:
«صل رحمك و لو بشربة من ماء»(3)؛ صله رحم كنید، هر چند در حد خوردن جرعه آبى باشد.
سفارش اكید دین، بر این است كه حتى با آنان كه با شما بریده و قطع رابطه كردهاند، صله رحم و تجدید رابطه كنید (صل من قطعك) كه این، نوعى ایثار و گذشت فوقالعاده مىطلبد.
در حدیث معروف دیگرى آمده است:
«صلوا ارحامكم و لو بالسلام»؛ هر چند با سلام گفتن، با خویشاوندان پیوند برقرار كنید.
آنچه گاهى مانع رفت و آمدهاى خانوادگى و دیدارهاى خویشاوندان یا دوستان مىشود، توقعات بالا، هزینه و مخارج، معطلى رفت و برگشت، وقت نداشتن افراد و ... است. اما اگر به حداقل هم راضى باشیم و لحظهاى نشستن و حالى پرسیدن و آبى و چایى خوردن و برخاستن، یا از همان دم در، سلام كردن و جویاى حال شدن و برگشتن هم باشد، «صله رحم»ها بیشتر و ارتباطها قوی‌تر خواهد گشت.
آثار و نتایج
این نوع پیوند، فواید بسیار و آثار دنیوى و اخروى فراوانى دارد كه از احادیث بسیار آن، تنها به دو نمونه زیر، اكتفا مىكنیم:
حضرت امام باقر(علیه السلام) فرموده است:
«صلة الارحام تزكى الاعمال و تنمى الاموال و تدفع البلوى و تیسر الحساب و تنسىء فى الاجل»(4)؛ صله ارحام، «اعمال» را پاك، «اموال» را افزون، بلاها را دفع، حساب را آسان مىكند و «اجل» را به تاخیر مىاندازد.
همچنان كه مىبینید، نتایج یاد شده، برخى به امور دنیوى مربوط است، برخى هم نتایج اخروى و پاداش‌هاى خدایى را نسبت به این عمل، بازگو مىكند.
حدیث دیگر از امام صادق(علیه السلام) است:
«صلة الارحام تحسن الخلق و تسمح الكف و تطیب النفس و تزید فى الرزق و تنسئ الاجل»(5)؛ صله رحم، اخلاق را نیكو، دست را بخشنده، دل و جان را خوش مىسازد، رزق را مىافزاید و اجل و مرگ را به تاخیر مىاندازد.
این كار نیك و ساده، آنقدر سازنده و مفید است و آنچنان مورد رضاى پروردگار، كه گاهى تقدیر الهى به خاطر آن عوض مىشود و خداوند به پاداش این عمل نیكو، بر عمر كسى مىافزاید. در مقابل، قطع رابطهها و بریدن از خویشاوندان، به حدى شوم و نفرتبار و در نظر خداوند، ناپسند است كه عمر را مىكاهد.
حضرت امام باقر(علیه السلام) فرموده است:
«صلة الارحام تزكى الاعمال و تنمى الاموال و تدفع البلوى و تیسر الحساب و تنسىء فى الاجل»؛ صله ارحام، «اعمال» را پاك، «اموال» را افزون، بلاها را دفع، حساب را آسان مىكند و «اجل» را به تاخیر مىاندازد.
به این حدیث تكاندهنده توجه كنید:
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «ما چیزى را جز «صله رحم» سراغ نداریم كه عمر را زیاد كند، تا آنجا كه گاهى تا زمان مرگ یك نفر، سه سال مانده است، ولى او اهل صله رحم مىشود. آنگاه خداوند، سى سال بر عمرش مىافزاید و سى و سه سال دیگر زنده مىماند. و گاهى اجل كسى سى و سه سال است، به خاطر قطع رحم و گسستن رابطههاى خویشاوندى، كاهش مىیابد و اجلش سر سه سال فرامىرسد.»(6)
مرز صله رحم
این ادب معاشرت، اختصاص به بستگان پاك و با تقوا و حزباللهى هم ندارد. یك وظیفه اخلاقى است، حتى نسبت به آنان كه اهل گناهند. چه بسا به بركت رفت و آمدهاى بستگان صالح، فاجران هم راه صلاح پیش گیرند و تاثیر بپذیرند. گاهى ترك مراوده و رفت و آمد، سبب مىشود كه بستگان معصیتكار، در گناه و بیراهه خود، بیشتر پیشروى كنند، ولى حفظ رابطه، جلوى بدتر شدن آنان را مىگیرد. در این صورت، تكلیف، همچنان نگهبانى از این خط ارتباط و پیوند خویشاوندى است.
یكى از شیعیان از امام صادق(علیه السلام) مىپرسد: برخى خویشاوندانم خط و تفكر دیگرى دارند، غیر از فكر و مرامى كه من دارم. آیا آنان بر من حقى دارند؟ حضرت فرمود: آرى، حق قرابت و خویشاوندى را چیزى قطع نمىكند. اگر با تو همفكر و هم عقیده باشند، دو حق بر تو دارند: یكى حق خویشاوندى، دوم حق اسلام و مسلمانى.(7)
یكى از شیعیان از امام صادق(علیه السلام) مىپرسد: برخى خویشاوندانم خط و تفكر دیگرى دارند، غیر از فكر و مرامى كه من دارم. آیا آنان بر من حقى دارند؟ حضرت فرمود: آرى، حق قرابت و خویشاوندى را چیزى قطع نمىكند. اگر با تو همفكر و هم عقیده باشند، دو حق بر تو دارند: یكى حق خویشاوندى، دوم حق اسلام و مسلمانى.
حتى اگر بستگان، مایه آزار انسان را هم فراهم كنند، باز حق گسستن پیوند را نداریم. در حدیثی آمده است:
مردى خدمت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آمد و عرض كرد: یا رسول الله! من خویشاوندانى دارم كه با آنان پیوند و رابطه دارم، اما آنان آزارم مىدهند. تصمیم گرفتهام آنان را ترك كنم. حضرت رسول فرمود: آنگاه، خدا هم تو را ترك مىكند! ... گفت: پس چه كنم؟ رسول خدا فرمود: به كسى كه محرومت كرده، عطا كن، با كسى كه از تو بریده، رابطه برقرار ساز، كسى كه بر تو ستم كرده، از او درگذر. هر گاه چنین كردى، خداوند پشتیبان تو خواهد بود.(8)
از حضرت على(علیه السلام) نقل شده كه فرمود:
«صلوا ارحامكم و ان قطعوكم»(9)؛ با خویشاوندانتان پیوند و رفت و آمد داشته باشید، هر چند آنان با شما قطع رابطه كرده باشند.
سنت «صله رحم»، از نیكوترین برنامههاى دینى در حیطه معاشرت است. گرچه شكل نوین زندگى و مشغلههاى زندگی‌هاى امروزى، گاهى فرصت این برنامه را از انسان‌ها گرفته است، ولى حفظ ارزش‌هاى دینى و سنت‌هاى سودمند و ریشهدار دینى، از عوامل تحكیم رابطهها در خانوادهها است. به ویژه در مناسبت‌هاى ملى، در اعیاد و وفیات و آغاز سال جدید، فرصت طبیعى و مناسبى براى عمل به این «سنت دینى» است.
باشد كه بر دستورالعمل‌هاى مكتب در بعد اجتماعى و خانوادگى، وفادار بمانیم و صفاى زندگى را در سراب غربزدگى و تقلید از «فرهنگ بیگانه» نبازیم.