جام جم آنلاين: درست است كه خوردگي فلزات، فرآيندي طبيعي است، اما از آنجا كه فلزات، مصارف گسترده‌اي در جهان امروزي دارند، اين معضل به پديده‌اي ناخوشايند تبديل شده كه دنياي اطراف ما را احاطه كرده است.
خوردگي در اكثر محيط‌هاي آبي، غيرآبي و حتي بدن انسان روي مي‌دهد. بنابراين علاوه بر وسايل خانه، اتومبيل، تجهيزات صنعتي و لوله‌هاي نفت و گاز كه مورد حمله خوردگي قرار مي‌گيرند، فولادهاي ضدزنگي كه به عنوان چاقوهاي جراحي استفاده مي‌شوند و حتي پلاتين‌هايي كه در موارد شكستگي استخوان در بدن انسان به كار مي‌روند هم از خطر خوردگي در امان نيستند و به همين دليل اگر اين فولادهاي ضدزنگ بدون داشتن استانداردهاي پزشكي مورد استفاده قرار گيرند، مي‌توانند عوارض خطرناكي مثل فوت يا قطع عضو را همراه داشته باشند.
در فرآيند خوردگي، واكنش فيزيكي ـ شيميايي متقابلي بين فلز و محيط اطرافش ايجاد مي‌شود و به طور كلي با 3 روش اتلاف ماده و انرژي، زيان‌هاي اقتصادي (خسارت مستقيم و غيرمستقيم از قبيل تعطيل كار، آلودگي توليدات و...) و در نهايت زيان‌هاي زيست‌محيطي و ايمني به بشر زيان مي‌رساند. به اين ترتيب خوردگي را بايد يكي از معدود موارد طبيعي دانست كه اثر خود را هم در مراحل ساخت، توليد و بهره‌برداري نمايان مي‌سازد و هم منابع عظيمي را در مرحله حفاظت و نگهداري به خود اختصاص مي‌دهد؛ به اين معني كه براي جلوگيري از خسارت‌هاي اقتصادي و زيست‌محيطي ناشي از خوردگي بايد انرژي و هزينه زيادي صرف شود.
به همين دليل در حال حاضر يكي از مهم‌ترين عوامل تخريب تجهيزات صنعتي، پديده خوردگي است كه به عنوان يكي از زيانبارترين آفت‌هاي صنايع مطرح مي‌شود. اين زيان‌ها به حدي اهميت دارد كه تحقيق در حوزه‌هاي مربوط به فناوري‌هاي كنترل خوردگي، بخش عظيمي از پژوهش‌ها و تحقيقات كشورهاي پيشرفته را به خود اختصاص داده است. اين مطالعات به تدوين استراتژي‌ها، قوانين، آيين‌نامه‌ها و روش‌هاي موثري در زمينه پيشگيري و رفع اثرات خوردگي منجر شده كه تحت عنوان مديريت خوردگي مورد مطالعه قرار مي‌گيرند. در كشور ما نيز بخصوص به دليل جاگيري صنايع نفت، گاز و پتروشيمي، در مناطق مستعد پديده خوردگي، بررسي اين پديده و مديريت آن، از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار است. اهميت مديريت اين معضل طبيعي باعث شد تا ماه گذشته، همايش ملي خوردگي، دوازدهمين دوره خود را با حضور جمعي از كارشناسان آلماني و متخصصان كشورمان در دانشگاه صنعتي اميركبير برگزار كند. بررسي پديده خوردگي در صنايع نفت، گاز و پتروشيمي، صنايع نيروگاهي اعم از حرارتي، هسته‌اي و توليد پراكنده، صنايع فولاد، خودروسازي، حمل‌ونقل ريلي، هوا فضا و دفاعي، تحقيقات بنيادين و شبيه‌سازي در توسعه علم و فناوري، تجهيزات صنعتي در دريا و اتمسفرهاي دريايي، صنايع آب و فاضلاب و همچنين بررسي اين پديده در زيرساخت‌هاي شهري و پل‌ها، كاربرد نانوفناوري در كنترل خوردگي و روش‌هاي جلوگيري از خوردگي، از محورهاي اصلي دوازدهمين كنگره ملي خوردگي بودند.
سرمايه‌هايي كه زير زمين دفن مي‌شوند
با استفاده از مديريت خوردگي و به‌كارگيري روش‌هاي علمي و دستاوردهاي جديد فناوري، مي‌توان خوردگي را در بسياري از صنايع كشور كنترل كرد. البته اين امر مستلزم ايجاد آگاهي و عزم جدي براي پيشگيري و كنترل خوردگي در تمام سطوح مديريتي و كارشناسي است. چراكه به كمك علم مديريت خوردگي، بايد فرآيند خوردگي از ابتداي مرحله طراحي تاسيسات تا هنگام سرويس‌دهي آنها كنترل شود. به عنوان مثال يك مهندس طراح از طريق اين مديريت از اطلاعات لازم در زمينه خوردگي برخوردار مي‌شود تا سازه‌هايي را با عمر مفيد و طولاني طراحي كند يا با استفاده از اطلاعات به دست آمده از خوردگي‌هاي رخ‌داده در طراحي‌هاي پيشين، مراحل بعدي كار را اصلاح كند.
مديريت خوردگي از آنجا اهميت مي‌يابد كه به گفته رئيس دانشگاه صنعتي اميركبير و براساس اعلام سازمان بين‌المللي خوردگي، حجم كنوني خسارات ناشي از خوردگي در دنيا سالانه 1/8 تريليون دلار است كه سهم ايران از آن 18 هزار ميليارد تومان تخمين زده مي‌شود.
نكته: ضرورت مديريت و ممانعت از خوردگي در حالي است كه مساله خوردگي سالانه بين 3 تا 5 درصد به توليد سرانه ملي در كشور خسارت مي‌زند
دكتر عليرضا رهايي - كه در مراسم گشايش دوازدهمين همايش خوردگي در دانشگاه صنعتي اميركبير صحبت مي‌كرد - تاكيد كرد كه با توجه به فعاليت‌هاي صنعتي، در هر ثانيه يك تن فولاد از بين مي‌رود. رهايي همچنين به تاثير خوردگي در لوله‌هاي انتقال آب اشاره كرد و گفت: 18 هزار و 395 كيلومتر لوله انتقال آب در تهران وجود دارد كه بسيار قديمي هستند و مساله خوردگي در لوله‌ها باعث فرسودگي و در نهايت هدر رفتن 30 درصد آب مي‌شود. البته اين مشكلات در صنايع مختلف ازجمله خودروسازي، هواپيماسازي، ساخت و ساز و موارد ديگر نيز مطرح است و تاكنون براي كاهش خوردگي در اين صنايع سرمايه‌گذاري زيادي صورت گرفته است. وجود اقليم‌هاي متفاوت در ايران موجب مي‌شود تلاش بيشتري براي حفاظت از تاسيسات دريايي، خاكي و حتي فضايي در كشور انجام دهيم. اين موضوع وقتي اهميت مي‌يابد كه بدانيم 30 درصد از خوردگي‌ها مربوط به خوردگي ميكروبي است ولي چون ميكروب ديده نمي‌شود از اين رو توجه زيادي هم به آن نمي‌شود. در اين ميان بايد روش‌هاي جديد را در تشخيص خوردگي با جديت بيشتري دنبال كنيم. سالانه هزاران خط لوله كه در واقع سرمايه‌هاي كشور هستند زير زمين كار گذاشته مي‌شوند.
اگر اين لوله‌ها به درستي عايق كاري نشوند در واقع سرمايه كشور را زير زمين دفن كرده‌ايم. بايد استانداردهاي خوردگي خود را در كشور نهادينه كنيم و روش‌هاي جديدي را براي پيشگيري از خوردگي، جايگزين امكانات فعلي كنيم. همان طور كه به عنوان مثال براي جلوگيري از خوردگي در صنعت ساختمان، امروزه پليمر جايگزين خوبي براي فولاد است و در صنايع مختلف ديگر نيز سرمايه‌گذاري‌هاي خوبي براي جايگزيني صورت گرفته است.
تلاش براي كاهش عوارض خوردگي
امروزه مساله خوردگي در بيشتر صنايع كشور چه بخش فلزي و چه غيرفلزي مطرح است. البته فرآيند خوردگي بشدت تحت تاثير شرايط محيطي قرار دارد و اين فرآيند اثر تخريبي روي فلزات مختلف دارد. در اين ميان با توجه به گستردگي و شرايط خاص جغرافيايي منطقه‌اي كه بخش اعظم تاسيسات نفت و گاز كشور در آن قرار دارد، مساله خوردگي در صنعت نفت ايران از اهميت خاصي برخوردار است بخصوص اين كه اعمال درست و دقيق مديريت خوردگي و استفاده از تكنولوژي‌هاي جديد در اين حوزه مي‌تواند از بروز سالانه ميليون‌ها دلار خسارت به اين مراكز جلوگيري كند.
در اين ميان اهميت مساله خوردگي در صنعت نفت از جنبه ديگري نيز مطرح است؛ چراكه تاسيسات نفتي، گازي و پتروشيمي كشور در حال توسعه‌اند، بنابراين در صورتي كه قواعد مديريت خوردگي در طراحي و ساخت كارخانجات و تجهيزات مورد استفاده قرار گيرد، مي‌تواند از بروز خسارات هنگفتي در آينده جلوگيري كند.
ضرورت مديريت و ممانعت از خوردگي در حالي است كه مساله خوردگي سالانه بين 3 تا 5 درصد به توليد سرانه ملي در كشور خسارت مي‌زند و به گفته دكتر ابراهيم حشمت دهكردي، خوردگي پديده مهمي است كه خسارات جبران‌ناپذيري وارد مي‌كند و مانند اين است كه در حال حاضر به ازاي هر نفر، حدود 215 دلار بابت خوردگي هزينه شود.
البته به اعتقاد رئيس انجمن خوردگي كشور، بدون شك نمي‌توان اين هزينه‌ها را از بين برد، اما با برنامه‌ريزي‌هاي اصولي و علمي تا حد زيادي مي‌توان آن را كاهش داد. دهكردي همچنين با تاكيد بر اين نكته كه كشور ما داراي صدها پالايشگاه، كارخانجات صنعتي و پتروشيمي است، پرداختن به مساله خوردگي براي كاهش خسارات را ضروري دانست و افزود: بيش از 30 هزار كيلومتر خط لوله سراسري انتقال گاز داريم كه تمام آنها تحت تاثير پديده خوردگي هستند. از اين رو بايد با جديت بيشتري مورد توجه و مراقبت قرار گيرند.
با وجود اهميت مقابله با پديده خوردگي، به نظر مي‌رسد قواعد و قوانين مديريت خوردگي و استفاده از فناوري‌هاي روز جهت افزايش مقاومت در برابر خوردگي هنوز جاي خود را در فعاليت‌هاي اجرايي آن طور كه بايد، باز نكرده و مورد اهتمام جدي قرار نگرفته است. اين در حالي است كه بررسي ابعاد اين موضوع مهم، يكي از اقدامات اساسي براي مقابله با اين پديده است. بدون شك، آگاهي بيشتر نسبت به تبعات اين پديده، مي‌تواند سرفصلي براي حركت در مسير رشد تكنولوژي و دانش مديريت خوردگي باشد.
بهاره صفوي / گروه دانش