جام جم آنلاين: طی یك قرن اخیر، گیاهان دارویی كه قرن‌ها تنها درمان بیماری های مختلف انسان‌ها بودند، جایگزینی به نام داروهای شیمیایی پیدا كرده‌اند و عطاري‌هایی كه بوی خوش گیاهان دارویی آنها از چندین متر آن‌طرف‌تر به مشام افراد سالم و بیمار می‌رسید، جای خود را به داروخانه‌های متعددی داده‌اند كه در قفسه‌های شیك آنها داروهای شیمیایی با نظم خاصی در كنار هم قرار گرفته‌اند و در بسیاری از مواقع بوی این داروها كه در فضای داروخانه‌ها پراكنده می‌شود، نه‌تنها مشام بیماران را نوازش نمی‌دهد، بلكه بر التهاب و نگرانی آنها می‌افزاید.

با این حال این تغییرات براساس نیازهای پزشكی و درمانی انسان‌ها و پیشرفت علم پزشكی صورت گرفته و هرگز نمی‌توان داروهای شیمیایی را جایگزین نامناسبی برای گیاهان دارویی دانست.

در روزگار قدیم در بازارهای سنتی ایران، شغل عطاری از بااهمیت‌ترین شغل‌ها محسوب می‌شد و عطارها افراد بانفوذ و معتمدی بودند كه حجره آنها همواره شلوغ‌ترین حجره بازار بود. عطارها كه به دلیل شغل خود با انواع آدم‌ها از قشرهای مختلف سر و كار داشتند یا خود براساس تجربه و دانش برای درمان بیماران داروهای گیاهی را توصیه می‌كردند یا داروهایی كه حكیم و طبیب برای بیماران تجویز كرده بود، در اختیار آنها قرار می دادند.

در این میان عده‌ای از افراد هم بودند كه برای كسب درآمد به كوه‌ها و دشت‌ها می‌رفتند و گیاهان دارویی را می‌چیدند و آنها را در كوله‌ای روی پشت خود می‌گذاشتند و با مراجعه به در منازل، آنها را به ساكنان منزل كه اغلب خانم‌های خانه‌دار بودند می‌فروختند.

آن روزها در اكثر خانه‌ها بقچه‌ای وجود داشت كه در آن انواع و اقسام گیاهان دارویی همانند بومادران، ختمی، كلپوره و... كه در درمان امراض مختلف كاربرد داشت، یافت می‌شد. بقچه‌های دوایی هنوز در برخی از خانه‌ها در شهرها و روستاهای مختلف وجود دارد و سرمنشأ تولید داروهای شیمیایی كنونی را می‌توان در آنها یافت.

عوارض ناچیز داروهای گیاهی

امروزه نیز به‌‌رغم فراوانی داروهای شیمیایی، استفاده از گیاهان دارویی در حال افزایش است و تولید و تجارت این گیاهان رقم قابل ملاحظه‌ای را به خود اختصاص داده است؛ در حالی كه مصرف طولانی و در برخی موارد مصرف مقطعی این داروهای شیمیایی می‌تواند، عوارض جانبی بر جا گذارد كه بعضا از خود بیماری نیز خطرناك‌تر هستند.

شايد به همين دليل گرایش عمومی به استفاده از داروهای گیاهی و به طور كلی فرآورده‌های آنها روبه افزایش است.

به گونه‌ای كه براساس آمار بیش از 60 درصد از مردم آلمان و بلژیك و 74 درصد انگلیسی‌ها تمایل به استفاده از درمان‌های طبیعی و گیاهی دارند.

ضمن این كه طبق آمار سازمان بهداشت جهانی بالغ بر 80 درصد مردم جهان بویژه در كشورهای در حال توسعه و نواحی فقیر و دورافتاده، عمده‌ترین نیازهای درمانی خود را از گیاهان دارویی تامین می‌كنند.


به همین دلیل بسیاری از صاحب‌نظران از قرن كنونی به نام قرن بازگشت به استفاده از داروهای گیاهی نام می‌برند.

اما متاسفانه باید گفت در كشور ما كه منشأ بسیاری از گیاهان دارویی است به دلیل استفاده ناصحیح و نبود فرهنگ مصرف داروهای گیاهی، هنوز 97درصد از مردم از داروهای شیمیایی استفاده می‌كنند به گونه‌ای كه به گفته محمد صالحی سورمقی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران فقط 3 درصد مردم از داروهای گیاهی استفاده می كنند.

وی می‌گوید: طبق آمار وزارت بهداشت حدود 3 درصد مردم از داروهای گیاهی و 97 درصد داروهای شیمیایی مصرف می كنند.

سورمقي با اشاره به این كه طبق آمار حدود 150 قلم داروی گیاهی و 4200 قلم داروی شیمیایی در بازار ایران موجود است، می‌افزاید: آمار مصرف گیاهان دارویی در دنیا نشان می‌دهد كه 80 درصد از 6 میلیارد نفر جمعیت دنیا از داروهای منشأ گیاهی استفاده می‌كنند.

تحول در طب سنتي

با رویكرد تدریجی جهان به استفاده دوباره از داروهای گیاهی و در كشوری كه زادگاه طبیبان و پزشكان توانمندی همچون رازی، ابوریحان بیرونی، ابوعلی‌سینا و... است، نباید دانش و مهارت استفاده از طب سنتی و گیاهان دارویی تحت‌الشعاع ظهور طب نوین قرار گیرد.

بر همین اساس جایگاه داروهای گیاهی طی چند سال گذشته در كشور دچار تحولات علمی و تخصصی نظام‌مندتری شده است و تشكیل ستاد گیاهان دارویی و طب ایرانی، تاسیس دانشكده طب سنتی، ایجاد درمانگاه و مراكز تحقیقاتی و آموزش تخصصی گروهی از پزشكان و داروسازان، نمادی از تحول در طب سنتی و درمان با داروهای گیاهی است؛ تغییراتی كه دكتر میترا مهربانی، متخصص داروهای گیاهی معتقد است باعث ایجاد یك دیدگاه مثبت نسبت به طب سنتی در بین مردم می‌شود.


جایگاه داروهای گیاهی طی چند سال گذشته در كشور، دچار تحولات اساسی شده و تشكیل ستاد گیاهان دارویی ، طب ایرانی و تاسیس دانشكده طب سنتی، نمادی از این تحول است
وی می‌گوید: با توجه به گرایش عده‌ای از مردم به استفاده از داروهای گیاهی، آشنا نبودن پزشكان عمومی با خواص گیاهان دارویی و عدم تجویز داروهای گیاهی از سوي آنها و سوءاستفاده عده‌ای در قالب عطاری‌های مجاز و غیرمجاز برای فروش این گیاهان، مسوولان بهداشتی و درمانی كشور تصمیم گرفتند برای جلوگیری از این مشكلات، در ایران همانند كشورهایی همچون كره، چین و هند طب سنتی براساس قوانین و پایه‌های علمی كه قبلا وجود داشته دوباره احیا شود.

به همین دلیل سعی شد دانشگاه‌هایی به نام طب سنتی راه‌اندازی شود و در آنها داروسازانی تربیت شوند كه روی داروهای سنتی كار كنند.

وی مي‌افزاید: بنابراین از 4 سال پیش در این دانشكده‌ها پزشكانی تربیت می‌شوند كه در مقطع PHD داروهای طب سنتی آموزش دیده‌اند و امسال اولین گروه از این متخصصان طب سنتی ایران از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل می‌شوند.

دكتر میترا مهربانی همچنین با اشاره به این كه با ورود این متخصصان به جامعه نیازهای دارویی مردم برای استفاده از داروهای گیاهی برطرف شده و جلوی برخی سودجویی‌ها گرفته می‌شود، از برنامه‌ریزی برای قرار دادن یك واحد درسی به نام مبانی طب سنتی و آشنایی با گیاهان دارویی برای فارغ‌التحصیلان دیگر رشته‌های پزشكی خبر می‌دهد تا براساس آن داروهای گیاهی با توجه به خواص آنها به بیماران تجویز شود.

حكمت قاسم‌خاني
جام‌جم