تأسیس شوراي جهاني صنايع دستي در سال 1964 ميلادي
شوراي جهاني صنايع دستي در سال 1964 ميلادي تأسيس گرديد و در اين روز به عنوان روز جهاني صنايع دستي اعلام شد. در مجمع آسيايي اين كشور نزديك به 20 كشور آسيا واقيانوسيه عضويت دارند و همه ساله اجلاس آسيايي شوراي جهاني صنايع دستي در نقاط مختلف اين بخش از كره زمين برگزارمي شود. در سال 1369 شمسي نيز ايران ميزبان اين شورا بود و نمايشگاه صنايع دستي داخلي در شهر اصفهان پذيراي ميهمانان شركت كننده در اين مراسم بود. در همين دوره ايران به عنوان مسئول صنايع دستي بخش غرب آسيا انتخاب شد.
شوراي جهاني صنايع دستي:
با تأسيس سازمان ملل متحد، محافظت از ميراثهاي فرهنگي بشري بر عهده "يونسكو" يا "سازمان تربيتي ـ علمي و فرهنگي ملل متحد گذاشته شده است:
از سال 1964 ميلادي با تأسيس "شوراي جهاني صنايع دستي"، در قالب يكي از ارگانهاي وابسته به يونسكو، صنايع دستي و سنتي به صورت بخشي از حيات فرهنگي - اقتصادي ملل مورد توجه قرار گرفت.
در بدو امر، شوراي جهاني صنايع دستي با شمار محدودي از اعضا كار خود را آغاز كردودرحال حاضر، 90كشورجهان راتحت پوشش دارد. دبيرخانه آن در شهر آمستردام كشور هلند قرار دارد. مهمترين هدفهايي كه اين شورا، به عنوان يك ارگان غير انتفاعي غيردولتي قائل شده است عبارت اند از:
1ـ تشويق، كمك و راهنمايي صنعتگران دستي و همچنين بالا بردن سطح اطلاعات تخصصي و حرفه اي آنها با توجه به زمينه هاي متفاوت فرهنگي موجود در هر يك از كشورهاي عضو.
2ـ حفظ و تقويت صنايع دستي و تجلي آن به صورت ركن عمده اي از حيات فرهنگي ملتها.
3ـ ايجاد همبستگي ميان صنعتگران دستي سراسر جهان.
از هر كشور تنها يك سازمان مي تواند به عنوان نماينده صنعتگران آن كشور، به عضويت شورا درآيد و سازمان صنايع دستي ايران از سال 1347 به عنوان ارگان مسئول متولي صنايع دستي كشور به عضويت شوراي جهاني صنايع دستي درآمده است.
مهمترين منبع تأمين هزينه هاي شورا، كمك سالانه كشورهاي عضو است كه به عنوان حق عضويت پرداخت
مي شود. اركان عمده شورا عبارت است از: مجمع عمومي و هيأت اجرايي. شوراي جهاني صنايع دستي علاوه
بر مجمع عمومي داراي پنج مجمع منطقه اي براي آسيا و اقيانوسيه، آفريقا، اروپا، امريكاي شمالي و امريكاي جنوبي است كه در رأس هر يك از آنها يكي از معاونان شوراي جهاني صنايع دستي قرار دارند. مجامع عمومي هر دو سال يك بار و مجامع منطقه اي به طور سالانه در يكي از كشورهاي عضو تشكيل جلسه مي دهند و طي آن درباره موضوعاتي كه قبلاً از طريق تماس دبيرخانه شورا با اعضا در دستور كار قرار گرفته است بحث و گفتگو مي شود.
ساير فعاليتهاي شورا براي رسيدن به اهداف ياد شده عبارت است از:
1ـ ايجاد ارتباط با ساير سازمانهاي بين المللي و استفاده از كمكهاي آنها نظير يونسكو، برنامه عمران ملل متحد (يا برنامه توسعه ملل متحد) (U. N. D. P) و بانك جهاني
2ـ ارتباط و مذاكره با اتحاديه هاي اقتصادي بين المللي نظير جامعه اروپا ( E. C)، درباره تعديل حقوق گمركي و ايجاد تسهيلات براي ورود صنايع دستي از كشورهاي آسيا، آفريقا و امريكاي لاتين
3ـ فراهم كردن زمينه و ايجاد ارتباط براي مبادله كارشناس و كارآموز ميان كشورهاي عضو
4ـ برگزاري كنفرانسها، سمينارها، نمايشگاههاي بين المللي صنايع دستي
5ـ تهيه و انتشار كتب و گزارشهاي تخصصي و همچنين نشريه خبري كه حاوي رويدادهاي گوناگون صنايع دستي در سطح جهان است
در مجموع، مهمترين نتيجه اي كه از تلاشهاي جهاني صنايع دستي حاصل شده است، جلب توجه ملتها نسبت
به اهميت فوق العاده صنايع دستي در زندگي فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي ملتهايشان است. همچنين از طرف شورا روز 10 ژوئن (20 خرداد) به عنوان روز جهاني صنايع دستي تعيين شده است.
تعريف صنايع دستي:
صنايع دستي چه در بيان عادي و چه در اصطلاح فني مفاهيم متعددي دارد، به اين معنا كه گاه، حاكي از نحوه ساخت كالاست، مانند"دست ساز"و گاه بازگو كننده ويژگي هر محصول است، مانند "محصول دستي هنري" و
در مواردي نيز، حاكي از منطقه جغرافيايي توليد است؛ نظير "صنايع دستي روستايي". در "دائره المعارف بريتانيكا" آمده است:صنايع دستي به آن گروه از صنايع گفته مي شود كه مهارت، ذوق و بينش انسان در آن
نقش اساسي دارد.
صنايع دستي در "لغت نامه دهخدا" عبارت است از آنچه كه با دست ساخته مي شود، از قالي، پارچه و ساخته هاي فلزي و …و در "فرهنگ معين صنعتهايي است كه دست در آن دخيل باشد، مانند پارچه بافي و قالي بافي. بنابراين، صنايع دستي به آن گروه از صنايع اطلاق مي شود كه تمام يا قسمت اعظم مراحل ساخت فرآوده هاي آن، با دست انجام شده باشد و در قالب فرهنگ و ديدگاههاي قومي آنان، بينشهاي فلسفي، ذوق و هنرافراد هر منطقه، ساخته و پرداخته مي شود.
صنايع دستي ايران:
از زمانهاي بسيار قديم، ايرانيان تواماً به امور كشاورزي و دامپروري دائماً اشتغال داشته اند. ويژگيهاي آب و هوايي و موقعيت جغرافيايي از يك طرف، و هوش سرشار ايراني و قدرت خلاقيت و ذوق و سليقه هنرمندان از طرف ديگر، جايگاه برجسته اي را، بخصوص براي كشور ما، در محصولات صنايع دستي موجب گشته است.
پذيرش مذهب اسلام در ايران، در دهه هاي آخر قرن هفتم بعد از ميلاد، موجب شد محتواي اصيل فرهنگ و هنر ايراني با ارزشهاي اسلامي آميخته و صنايع دستي ايراني با محتواي غني تر و محبوب تر و مردم پسندتر شكفته شد و نشو و نما يابد.
براساس آخرين تعريف صنايع دستي تركيبي است از هنر و حرفه كه در اين فرآيند، از مواد خام محلي استفاده
مي شود و مراحل اصلي توليد با دست و ابزار و آلات دستي انجام مي شود و هر محصول استعداد هنري و خلاقيت فكري و فرهنگ قومي سازنده را منعكس مي كند. اصولاًصنايع دستي، بازتابي از تاريخ و تمدن هر
قوم و ملت از ديرباز تاكنون مي باشد.
ويژگيهاي زير را مي توان براي صنايع دستي برشمرد:
1ـ مراحل اصلي توليد با دست و با ابزار و آلات دستي انجام مي شود.
2ـ حضور موثر خلاقيت انسان در توليد و شكل دادن محصولات، از طريق طراحي هاي گوناگون و راههاي انجام آنها.
3ـ ـ صنايع دستي بخصوص در مناطق روستايي يكي از عوامل مكمل اقتصاد كشاورزي است.
4ـ نقش مهمي در انتشار فرهنگ و سنن مناطق مختلف كشور دارد.
5ـ ـ محصول دست هر صنعتگر با سادگي از محصولات مشابهي كه با صنعتگر ماشيني ساخته شده است قابل تشخيص است.
6ـ ـ صنايع دستي از صنايع ملي غيروابسته است كه به هيچ وجه نيازمند ابزار و وسايل چندان پيچيده و سرمايه زياد و كارشناس ومتخصص خارجي نيست.
7- صنايع دستي با ويژگيهاي خود به دو دسته شهري و روستايي شايان تقسيم است.
8- مواد محلي و بومي، مواد خام اصلي آن آثار است
9ـ قابليت انتقال در نسلها (از نظر فني)
چشم انداز صنايع دستي ايران
صنايع دستي ايراني براساس فن ساختار و فرايند آن بدين گونه طبقه بندي مي شوند:
1ـ بافت كفپوش. 2ـ منسوجات دست بافت. 3ـ قلابدوزي، گلدوزي (دوخت تزئيني). 4ـ بافندگي. 5ـ چاپ سنتي پارچه. 6ـ نمد بافي. 7ـ سراميك و سفال. 8ـ شيشه گري. 9ـ چرمسازي و پوست. 10ـ فلزكاري و آلياژ. 11ـ كنده كاري، مشبك كاري و حكاكي بر فلز و آلياژ. 12ـ سنگ بري و سنگ تراشي. 13ـ چوب تراشي. 14ـ ظريف كاري چوب و پرداخت آن. 15ـ خاتم كاري، نقش بر چوب. 16ـ حصير بافي. 17ـ تزئين با چوب. 18ـ كار موزاييك. 19ـ كاشي كاري. 20ـ مليله دوزي و سرمه (سوزن دوزي). 21ـ مينا كاري. 22ـ هنرهاي ظريف. 23ـ جواهر.
خلاصه مصاحبه با آقاي حسين ياوري عضو هيئت سازمان صنايع دستي:
1ـ سوال: چند نوع صنايع دستي در ايران ساخته مي شود؟
جواب: در ميان ملل، جمهوري اسلامي ايران مقام اول را از نظر تنوع هنرهاي صنايع دستي دارد. براساس آخرين تخمين، هنرهاي دستي ايراني در واقع به علت تنوع آب و هوا و وسعت جغرافيايي، فرهنگها و زير فرهنگهاي متنوع در 24 گروه و 154 نوع دسته بندي مي شود. شاهد مثال آن در زمينه بافندگي(است كه) بيش از 30 نوع مختلف گليم و 32 نوع مختلف گره در ايران استفاده مي شود. در كل تمام كارهاي دستي عموم دنيا در ايران توليد مي شود در حاليكه فقط صنايع دستي خاصي مانند خاتم، . . . . . . . . . مصنوعات چوب و استخواني. . . . . . . منحصراً متعلق به ايران است.
2ـ سوال: قدمت صنايع دستي در ايران چقدر است؟ و قديمي ترين كارهاي دستي ايران چيست؟
جواب: قديمي ترين صنايع دستي ايران به( ) ظروف گلي و سفالي است كه قدمت آن به 6000 سال پيش بر مي گردد. بعد از سفالگري، بافتن فرشهاي پازيريك (Pazirik) در بين كار(هاي) دستي قدمت دارد. كه براساس گفته پروفسور Rodanco از موزه آرميتاژ سن پطرزبورگ قدمت پازيريك به 2500 سال قبل بر مي گردد
كه پازيريك سمبول تاريخ و نشانه تعلق بافت فرش به ايران است. علاوه بر اين كارهاي فلزي روي مس در ايران به 5000 سال قبل از ميلاد بر مي گردد.
غير از فرش گليم و سفال، مي توان انواع ديگري از كارهاي دستي مانند سراميك، حكاكي فلزي، كارهاي شيشه اي، كارهاي فلزي، سوزن كاري را به عنوان هنرهاي دستي ايراني متذكر شد.
3ـ سوال: حجم مصنوعات هنرهاي دستي كه به بازار عرضه مي شود چه مقدار در سال است؟
جواب: از آنجايي كه قسمت اعظم كارهاي دستي در خانه هاي روستايي يا عشاير تهيه مي شود نه در كارگاهها، تعيين دقيق آن امر نسبتاً مشكلي است. اما تخميناً 4 ميليون متر مربع در سال در ايران فرش توليد
مي شود و نيز 5 ميليارد ريال ارزش سالانه ساير كارهاي دستي مي باشد. و حدوداً 10 ـ 8 ميليون نفر در
اين زمينه به عنوان شغل اصلي يا شغل دوم مشغول به كار مي باشند.
4ـ سوال: چند درصد كار هنر هاي دستي ايران در كارگاهها توليد مي شود؟
جواب: به جز فرش، حدود 10 درصد هنرهاي دستي يا در كارخانه ها يا در كارگاهها ساخته مي شوند. البته اين مزايايي دارد اما از طرفي قطعاً خلاقيت را كاهش مي دهد در جايي كه خلاقيت يك عامل كليدي براي موفقيت در اين زمينه است.