حجت‌الاسلام محمد عرب صالحی در یادداشتی آورده است: فهم اجتماعی از توحيد، نگاه جديد و کلان به يکی از موضوعات اصلی علم کلام، بلکه محوری‌ترين آموزه تمام اديان است.
محمد عرب صالحیبه گزارش ایکنا حجت‌الاسلام محمد عرب صالحی؛ استاد گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در آستانه انتشار کتاب «توحید اجتماعی؛ با تاکید بر آیات قرآن و اندیشه‌های آیت‌الله خامنه‌ای» یادداشتی در اختیار ایکنا قرار داده است که در ادامه می‌خوانید؛
توحید اجتماعی که موضوع اصلی کتاب «توحید اجتماعی؛ با تاکید بر آیات قرآن و اندیشه‌های آیت‌الله خامنه‌ای» است، زیرمجموعه کلام اجتماعی قرار می‌گیرد. مصلحان نواندیش در راستای اصلاح و حل مشکلات اجتماعی مسلمانان و رفع نیازها و پاسخ به سؤالات نوپدید که ناظر به مسائل نوظهور اجتماعی و کلان جامعه بوده و مدام هم در حال تغییرند، از حدود نیم قرن پیش فهم اجتماعی از توحید را پیشنهاد داده‌اند و عامل اصلی تمام مشکلات جوامع اسلامی را پذیرش حاکمیت و تسلط غیر خدا در ساحت‌های مختلف زندگی دانسته‌اند.
در رویکرد اجتماعی به توحید، با نفی عبودیت غیر خداوند این اصل اعتقادی به‌مثابه یک طرح و الگوی کلیِ و دارای تاثیر و دکترین اجتماعی در تمام ابعاد زندگی انسان و جوامع بشری فهم می‌شود. تحقق این طرح و تبدیل آن به گفتمان غالب، راه حل اساسی این معضل خواهد بود.
فهم اجتماعی از اصل اعتقادی توحید، ایده مسلمانان نواندیش در سال‌های نزدیک به پیروزی انقلاب اسلامی ایران بود که در راستای پروژه اجتماعی نواندیشی دینی و احیای دین اجتماعی به عنوان موتور محرکه و راهنمای عمل نظریه انقلاب اسلامی، تحولی شگرف و بی‌سابقه در حکمرانی توحیدی و نفی استبداد و سلطه استعمارگران و دست‌نشاندگان آنها در کشورهای اسلامی رقم زد، اما بنا به دلایلی فرصت تبیین علمی و همه جانبه این خوانش از توحید و تدوین مبانی نظری آن برای طراحان این ایده حاصل نشد.
در امتداد این کوشش علمی و عملی، اثر حاضر که به همت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر می‌شود و مشتمل بر دو بخش و پنج فصل است، براساس قرآن و اندیشه‌های آیت‌الله خامنه‌ای به تبیین ابعاد و ماهیت این رویکرد در فهم توحید پرداخته و با تشریح مؤلفه‌های اصلی و فرعی توحید اجتماعی، کارکردهای این خوانش از توحید را در واقعیت جامعه، علوم انسانی و اسلامی و بازسازی تمدن نوین اسلامی بیان کرده است.
هدف اصلی این کتاب ضمن احيای انديشه پيشگامان اين رويکرد در توحيد، زمينه‌سازی و فراهم‌آوردن مقدمات ايجاد يک جريان فکری مصلحانه در زمينه خوانش اجتماعی قرآن‌بنيان از توحيد و در نتيجه تبديل آن به يک دانش يا گفتمان فکری غالب و حاکم بر فضای علمی جامعه اعم از حوزه و دانشگاه است.
این کتاب با تغيير رويکرد به مفهوم بنيادين دينی و قرآنی توحید، پيش‌نيازها و مبانی فکری و نظری جامعه توحيدی و قراردادن جامعه در مسير تکامل و تعالي را پشتيبانی می‌کند و ابعاد معرفتي و شناختی توحيد را در ساختار کلان جامعه نشان می‌دهد.
این تحقیق با تحلیلی نوآورانه در قبال سه فرضیه، خوانش جدید اجتماعی از توحید ارائه می‌دهد:
اول در قبال انظار متکلمان، فلاسفه و عرفا، بعد اجتماعی توحید را که ذاتی آن است، آشکار می‌سازد.
دوم اینکه قلمرو توحید را گسترده‌تر از انگاره موحدان سنتی در فردی دانستن آموزه توحید تبیین می‌کند.
سوم اینکه مقابل دیدگاه اسلام سکولار در فردی دانستن دین و از آن جمله، اصل اعتقادی توحید، حقیقت توحید را با کارکردهای حداکثری اجتماعی ترسیم می‌کند.
این اثر همچنین نوآوری‌هایی دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود؛
۱. درباره فهم اجتماعی از توحيد که نگاه جديد و کلان به يکی از موضوعات اصلی علم کلام، بلکه محوری‌ترين آموزه تمام اديان است، تا کنون پژوهش مستقلی صورت نگرفته است تا ابعاد اين موضوع را کاملا روشن سازد.
۲. تعريفی که در اين تحقيق از توحيد اجتماعی ارائه شده، نوآورانه و قابل تعمیم به تعريف کلام اجتماعی، عرفان اجتماعی و ... است و منشأ آثار علمی و عملی فراوان خواهد بود که در طی کار مشخص شده است.
۳. در این تحقیق مستند به آیات قرآن رويکرد اجتماعی در ذات توحيد لحاظ شده، ولی بررسی ديدگاه متقدمان نشان می‌دهد طی قرون گذشته از اين ويژگی ذاتی توحيد تقريبا غفلت شده و تنها در سال‌های پيش از انقلاب و اندکی پس از آن، اين امر به صورت محدود توسط برخی مصلحان نوانديش برجسته شده، لذا اين تحقيق از اين جنبه نيز دارای نوآوری است.
۴. در این تحقیق دامنه توحید اجتماعی نه تنها به عنوان زیرشاخه توحید عملی کل زیست اجتماعی فرد را در برگرفته، در حوزه توحید نظری، در زیرشاخه توحید در تشریع، حوزه تشریع در زیست اجتماعی انسان را هم شامل شده است.
۵. در اين تحقيق، تلاش شده ماهيت، مؤلفه‌ها و کارکردهای عينی و عملی توحيد اجتماعی که مهمترين نياز جوامع بشری امروز است، با تاکيد بر آيات قرآن و در نظر داشتن ديدگاه متفکر بزرگ معاصر حضرت آيت‌الله خامنه‌ای تبيين شود که مشابه آن وجود ندارد.
۶. تبيين کارکردهای توحيد اجتماعی در تمدن‌سازی از نگاه قرآن و انديشه‌های آيت‌الله خامنه‌ای نيز از نوآوری‌های تحقيق حاضر است.