حمزه سیدالشهدا(ع) به‌عنوان یکی از بازوان توانمند پیامبر اکرم(ص) در صدر اسلام بود که ایمان آوردن وی موجب سربلندى دین خدا شد؛ وی از چنان رشادتی برخوردار بود که تا زمان حیاتش، پرچم اسلام به‌دست او سپرده شد.
حمزه بن عبدالمطلب ملقب به «سیدالشهدا»، «اسدالله» و «اسدالرسول» کنیه او ابوعماره و ابویعلی است. مادرش هاله دختر «وهیب» و دختر عموی «آمنه» بنت وهب، مادر رسول خدا صلی الله علیه و آله است. حضرت حمزه عموی پیامبر اسلام(ص) و برادر رضاعی او است؛ زیرا هر دو از مادری به‌نام ثُوَیْبه شیر خورده‌اند. عده‌ای اختلاف آنان را حداکثر دو سال و برخی چهارسال بیان کرده‌اند. حمزه‌ابن عبدالمطلب(ع) ملقب به اسدالله و نام مادر آن حضرت هاله بنت اهیب ابن عبدالمناف بین زهره است. حمزه عموی پیامبر(ص) است و در دفاع از دین کارنامه درخشانی از خود برجای گذاشته است.
حضرت حمزه(ع) بین قریش از اعتبار و جایگاه بسیار ویژه برخوردار بود و همه قبیله به ایشان بسیار احترام می‌گذاشتند و در زمان جاهلیت عهده‌دار ریاست قبیله قریش شد و همین اعتبار باعث شد که راحت‌تر بتواند از پیامبر(ص) در زمان رسالتشان دفاع کند. در تاریخ آمده است که حضرت حمزه(ع) در زمان ازدواج پیامبر با حضرت خدیجه(س) نیز حضور داشت. قبل از مسلمان شدن حضرت حمزه(ع)، ایشان همراه با حضرت ابوطالب(ع) دیگر عموی پیامبر(ص) دربرابر آزار مشرکان ایستاده و از برادرزاده خود دفاع کردند. براساس برخی روایات آن حضرت(ع) توهین‌های ابولهب به پیامبر(ص) را تلافی می‌کرد. در تاریخ آمده است که حمزه در جنگ‌های «فِجار» و در پیمان «حلف‌الفضول» شرکت داشته است.
گرویدن وى به اسلام موجب سربلندى دین خدا شد. زیرا پس از آن مسلمانان از انزوا بیرون آمده و قریش با درک پشتیبانى توانا و استوار حمزه(ع) از پیامبر اکرم(ص) از آزارهاى خود کاستند و رفتارشان با رسول خدا(ص) و مسلمانان ملایم‌تر شده و از آن پس، هتاکی و شکنجه، جای خود را به پند و اندرز و نیز تطمیع و تهدید داد. از آن پس، مسلمانان با هم اجتماع می‌کردند و نماز جماعت می‌خواندند. حمزه(ع) همراه دیگر مسلمانان به مدینه هجرت کرد و خدمات ارزندهاى بویژه درامور نظامى ارائه داد. پیامبر اکرم(ص) به مسائل دفاعى حکومت نوبنیاد خود اهتمام خاصى داشتند. ایشان با تشکیل گروه‌هاى رزمى درصدد برآمدند امنیت مدینه را تامین کرده، مسلمانان را براى رویارویى با دشمنان آماده سازند. براین اساس هفت ماه پس از هجرت، نخستین گروه گَشتى رزمى را به فرماندهى حمزه(ع) اعزام نمودند. گرچه این رویارویى بدون درگیرى پایان یافت ولى نشانهاى از اقتدار سپاه اندک اسلام در برابر کاروان بزرگ مشرکان بود.
بدون شک حمزه(ع)، از محبوب‌ترین شخصیت‌هایی است که رسول گرامی اسلام(ص) بیشترین محبت و علاقه را به آنان ابراز داشته و پیوسته فضیلت‌های آنان را برای همگان اعلام کرد. ابوالفرج اصفهانی در روایتی از رسول خدا(ص) که آن حضرت فرمود: «بهترین مردم، حمزه و جعفر و علی(ع) هستند». همچنین جابربن عبداللّه انصاری می‌گوید: یکی از یاران ما صاحب فرزندی شد. پس خدمت پیامبر خدا(ص) رسید و از ایشان پرسید چه نامی بر او بگذارد؟ حضرت صلی الله علیه و آله در پاسخ فرمود: «محبوب ترین نام‌ها را نزد من برای او انتخاب کن، نامش را حمزه بگذار». حضرت امام سجاد(ع) فرموده‌اند: «لم یدخل الجنه حمیّه غیر حمیّه حمزه(ع) بن عبدالمطلب(و ذلک حین غضباً للنبی(ص) فی حدیث السلا الذی القی علی النبی(ص)» «هیچ غیرتی(منظور نشان دادن غیرت بی‌مورد و بی‌جا) وارد بهشت نمی‌شود جز غیرت حمزه(ع) بن عبدالمطلب و آن زمانی بود که شکم گوسفند بر روی سر پیامبر(ص) انداختند و او به خاطر پسر برادر خود خشمگین شد.»
حمزه(ع) همواره از پیش‌قدمان و در صف اول مدافعان پیامبر اسلام(ص) قرار داشته است، چنان‌که در ماجرای اهانت ابوجهل به رسول خدا(ص) واکنشی بسیار جوانمردانه از خود نشان داد که در تاریخ مشهور است. همچنین در بیعت عقبه که جمعیت قریش با شمشیر به خانه عبدالمطلب که محل اجتماع مسلمانان بود هجوم آوردند، حمزه(ع) به‌همراه علی(ع)، با شمشیر کشیده جلوی جمعیت ایستاده و قسم یاد کرد و گفت: «به خدا هر که قدم به این گردنه بگذارد او را با شمشیر قطعه قطعه می‌کنم». مردم که چنین دیدند عقب‌نشینی کرده و برگشتند. اولین سریه سپاه اسلام نیز با سرپرستی حمزه(ع) بوده است. در غزوه ابواء که اولین غزوه‌ای بود که رسول خدا(ص) در آن شرکت می‌کرد، پرچم سفید اسلام در دست حمزه(ع) قرار داشت. همچنین نقل شده است در غزوه عشیره یا ذوالعشیره که ۱۶ ماه بعد از هجرت رسول خدا(ص) به مدینه واقع شد، پرچم سفید اسلام به‌دست حمزه(ع) بود.
در جنگ احد، به‌هنگام تهاجم دشمن، حمزه(ع) وفادار و ثابتقدم از رسول خدا(ص) دفاع مىکرد. ولی کینه دیرینه هند همسر ابوسفیان که پدر و برادر خود را در جنگ بدر به‌دست جنگ‌جوی حمزه(ع) از دست داده بود، او را واداشت که غلام حبشی خود،«وحشى» را در صورت به شهادت رساندن حمزه(ع)، وعده آزادی و رهایی از بردگی دهد. بدین‌گونه حین جنگ، حمزه(ع) با زوبین غلام که در کمین آن سردار دلاور بود، مورد هدف واقع شده و آن بزرگوار پس از عمرى جهاد در راه خدا و یارى پیامبر گرامى اسلام(ص) به درجه شهادت نائل آمد. رسول خدا(ص) در منزلت او فرمود: «سالار شهیدان در روز قیامت نزد خداوند حمزه است». قبر مطهر حمزه سید الشهدا(ع) در قبرستان احد(محل واقعه جنگ احد) در مدینه منوره واقع شده و مزار آن سردار شهید و دیگر شهیدان احد همواره زیارت‌گاه عاشقان و عارفان الهى و الهام بخش جهاد و شهادت به مبارزان الهی بوده است.