مفسر قرآن کریم ضمن اشاره به کارکردهای شیطان بر اساس قرآن تصریح کرد: شیطان همگام و همراه انسان است و شیطان هر کسی به حسب خود او است.

به گزارش ایکنا، جلسه تفسیر قرآن حجت‌الاسلام والمسلمین هادی عباسی خراسانی؛ استاد حوزه علمیه، صبح امروز با محوریت آیات سوره نساء در حوزه علمیه قم برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

«إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا بَعِيدًا إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلَّا إِنَاثًا وَإِنْ يَدْعُونَ إِلَّا شَيْطَانًا مَرِيدًا»؛ مسلماً خدا این را که به او شرک آورده شود نمی‌آمرزد، و فروتر از آن را برای هر که بخواهد می‌آمرزد. و هر که به خدا شرک ورزد، یقیناً به گمراهی بسیار دوری دچار شده است. مشرکان به جای خدا جز جماداتی را [که هیچ اثری ندارند، و همیشه محکوم تأثیر عوامل دیگرند] نمی‌پرستند، و در حقیقت جز شیطانِ سرکشِ گمراه را اطاعت نمی‌کنند.

آیه اول می‌فرماید خدا دون شرک را می‌آمرزد ولی شرک را نمی‌آمرزد. کسی که مبتلا به شرک نسبت به ذات حضرت حق شود در یک ضلال بعید قرار می‌گیرد و دیگر قابل هدایت نیست. خداوند ضلال ابتدایی ندارد اما ضلال نهایی دارد یعنی کسی که گمراه شود، خداوند او را دچار ضلال پاداشی و نهایی می‌کند. بنابراین وقتی می‌گوییم خدا «مضل» است منظور اضلال پاداشی است، نه اضلال ابتدایی. خداوند هیچ کس را گمراه نمی‌کند بلکه آنها خودشان گمراه می‌شوند و وقتی گمراه می‌شوند، گمراهی به حضرت حق نسبت داده می‌شود.

 
چرا شیطان «مرید» نامیده شده؟

آیه دوم توضیح می‌دهد که چرا این افراد مبتلا به ضلالت بعید هستند. علتش این است که اگر دعا و خواستنی دارند خواستن‌شان به اناث است. اناث یعنی بت. عرب به این جهت به بت اناث می‌گفته که اینها را مونث می‌دانسته و در واقع الهه بودند. «مرید» از «مرد» است. عرب به بچه‌ای که هنوز محاسن درنیاورده «امرد» می‌گوید. علت اینکه به شیطان مرید می‌گویند این است که امرد است و هیچ چیزی در دست ندارد و خالی از همه کمالات است. شیطان هم از «شطن» است. طبرسی می‌گوید هر چه انسان را از خدا دور کند شیطان است.

آیه بعد می‌فرماید: «لَعَنَهُ اللَّهُ وَقَالَ لَأَتَّخِذَنَّ مِنْ عِبَادِكَ نَصِيبًا مَفْرُوضًا؛ خدا شیطان را از رحمتش دور کرد؛ و [او] گفت: سوگند می‌خورم که از میان بندگانت سهمی مُعیّن [برای پیروی از فرهنگ ویرانگرم] برخواهم گرفت». خدا شیطان را لعنت می‌کند یعنی او را از نعمت‌ها و رحمت‌ها دور می‌کند. حالا که شیطان مورد لعنت واقع شد می‌گوید من از بندگان تو یک بهره مفروض و تعیین‌شده‌ای را برمی‌گزینم.

 
شیطان خارج از نفس انسان نیست

نکته مهم این است شیطان چیزی خارج از نفس انسان نیست. شیطان همگام و همراه انسان است و شیطان هر کسی به حسب خود او است. هر چه انسان باشخصیت‌تر باشد شیطانش هم همانند خود او شخصیت خاص دارد. اینجا است که باید خیلی مراقبت کرد تا خدای نخواسته ما الهه نگیریم و بت‌زده نشویم. ما باید مراقب دل باشیم تا در دلمان هر کسی ننشیند. در دل انسان هر کس جز خدا بنشیند انسان را از خدا دور می‌کند.

شیطان قسم خورده که من عباد و بندگان تو را شکار می‌کنم و نصیب مفروض دارم. می‌توانیم این حرف را بزنیم که رزق شیطان به عنوان یک موجود مخلوق حضرت حق از توابع انسان است و در سر سفره نفس انسان است.

آیه بعد می‌فرماید: «وَلَأُضِلَّنَّهُمْ وَلَأُمَنِّيَنَّهُمْ وَلَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذَانَ الْأَنْعَامِ وَلَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَمَنْ يَتَّخِذِ الشَّيْطَانَ وَلِيًّا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُبِينًا؛ و یقیناً آنان را گمراه می‌کنم، و دچار آرزوهای دور و دراز [و واهی و پوچ] می‌سازم، و آنان را وادار می‌کنم که گوش‌های چهارپایان را [به نشانه حرام بودن بهره‌گیری از آنان] بشکافند، و فرمانشان می‌دهم که آفرینش خدایی را تغییر دهند [به این صورت که جنسیت مرد را به زن و زن را به مرد برگردانند، و فطرت پاکشان را به شرک بیالایند، و زیبایی‌های طبیعی، روحی، جسمی خود را به زشتی‌ها تبدیل کنند]. و هر کس شیطان را به جای خدا سرپرست ویار خود گیرد، مسلماً به زیان آشکاری دچار شده است».

آرزو داشتن یعنی انسان چیزی را بخواهد که امکانات آن را نداشته باشد. وقتی انسان امکانات رسیدن به چیزی را نداشته باشد تبدیل به آرزو می‌شود. بر اساس این آیه شیطان چند کارایی دارد یکی شکار کردن انسان‌ها، گمراه کردن انسان‌ها، آرزومند کردن آنها و امر کردن به آنها. اگر انسان تحت امر شیطان قرار گرفت دیگر هدایت نمی‌‌یابد.

چه نبی و چه رسول و چه ولی؛ همه شیطان دارند ولی شیطان هر کس به حسب خود او است. پیامبر(ص) چون اسوه مخلوقات است بر حسب روایات شیطان او تسلیم او شده است. آنچه باعث اسارت شیطان می‌شود این است که به شیطان میدان بازی ندهیم. اگر میدان ندادیم خودش کنار می‌رود. لذا علامه حسن‌زاده آملی می‌فرمودند شیطان از راه‌های کوچک وارد می‌شود و راه‌ها را وسیع می‌کند لذا اگر از اول توانستیم رذائل را مدیریت کنیم و فضائل را جایگزین کردیم راه برای شیطان باز نمی‌شود.
توصیه می‌کنم دفترچه تنظیم خطورات و خواطر داشته باشید. خطورات راه را برای شیطان باز می‌کند. همانطور که ما همیشه کتاب به همراه داریم وظیفه داریم دفتر دلمان را هم هر لحظه مرور کنیم تا شیطان را به دلمان راه ندهیم. یکی از چیزهایی که شیطان را زمین‌گیر می‌کند انس با آیات قرآن است و یکی دیگر از دعاهایی که شیطان را زمین‌گیر می‌کند صلوات است.