استاد جامعةالزهرا(س) با بیان اینکه حجاب‌استایل‌ها نسبتاً انسان‌های مرفهی هستند و تمایل دارند هم زندگی متدین و هم متجدد داشته باشند، گفت: ما نمی‌توانیم جلوی فعالیت حجاب‌استایل‌ها را بگیریم، اما می‌توانیم آن‌ها را تجمیع و شبکه‌سازی کنیم و الگو دهیم.

حجاب‌استایل‌ها در دو راهی دین‌مداری و تجددگراییبه گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست «حجاب از نگاه علم» از سلسله نشست‌های نگرشی چندرشته‌ای به مسئله حجاب، صبح سه‌شنبه ۲۳ آبان با حضور فائقه جاویدان، استاد جامعةالزهرا(س) و دکترای مطالعات زنان دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد. عنوان این نشست «پدیده حجاب استایل در مسئله حجاب» است.

جاویدان در این نشست با تقسیم‌بندی معتقدان به حجاب گفت: دسته‌ای از این افراد متشرعان هستند که به حجاب از نظر شرعی و فقهی معتقد هستند. برخی مسئله حجاب را ایدئولوژیک حساب می‌کنند و می‌گویند من یک زن انقلابی هستم و با پوشش چادر علاوه بر اینکه واجب الهی را رعایت می‌کنم، گزاره‌هایی نظیر انقلابی بودن را نیز به مخاطبان انتقال می‌دهم. دسته‌ای نیز نگاه سنتی داشته و خود را ملزم می‌دانند، حجاب خود را رعایت کنند و وقتی با آن‌ها صحبت می‌کنید، می‌گویند؛ عادت به این پوشش دارند و افرادی هم که در پیرامون این فرد هستند، همه زنانی هستند که پوششان حجاب بوده و این زن، آنچه را دیده، بازتولید و این امر را تکرار می‌کند و ادله خاصی برای حجاب خود ندارد. دسته‌ای دیگر حجاب را مسئله زیباشناختی می‌دانند و خود را ملزم می‌دانند محجبه باشند و هیچ گزاره دیگری این حجاب را پشتیبانی نمی‌کند. دسته دیگر افراد محجبه‌ای هستند که بازاندیش دینی بوده و خود را ملزم به حدود و ثغور فقهی نمی‌دانند و حدی از حجاب را دارند که از قانون تخطی نکنند، یعنی در تکاپوی این نیستند که براساس حدود و ثغور فقهی حجاب را رعایت کنند. در این دسته بندی به افراد غیرمحجبه نمی‌پردازم.

وی در ادامه با اشاره به حجاب در فضای مجازی گفت: سال‌ها پیش وقتی زنان می‌خواستند پوشش، مدل لباس، رنگ و جنس لباس را انتخاب کنند، براساس تمایلات شخصی عمل می‌کردند و اگر در یک منطقه بودند از دیگران تأثیر می‌پذیرفتند، اما رونق فضای مجازی بر این مسئله اثر گذاشت و حجاب‌استایل‌ها بروز و ظهور بیشتری پیدا کردند.
حجاب‌استایل‌ها در دو راهی

جاویدان با اشاره به مفهوم حجاب استایل تصریح کرد: عبارت حجاب استایل از دو واژه حجاب و استایل تشکیل شده و حجاب به معنای پوشش و استایل به معنی دیده شدن و بروز دادن است و کنار هم قرار گرفتن این دو کلمه که مفاهیم متضادی نسبت به هم دارند، یک تنش مفهومی را به مخاطب منتقل می‌کند. در واقع این عبارت یا هشتگ دچار یک تناقض و پارادوکس در درون خود است، اما ما با این مسئله بسیار مواجه هستیم و در شبکه‌های اجتماعی نیز بسیار فراگیر شده است. حجاب‌استایل‌ها، بخشی از بدن خود را براساس هویت و فرهنگ خود می‌پوشانند. آنها که این روش را برای دیده شدن انتخاب می‌کنند، سه مؤلفه دارند؛ اول، مطابق با آنچه مد روز است، پیش می‌روند تا از جریانات مد و فشن عقب نمانند. دوم تمایل دارند، شیک باشند و سوم تمایل دارند سلیقه خود را به رخ دیگران بکشند و نشان دهند متمایز هستند و این مؤلفه‌ها با آنچه دین مشخص کرده است، سازگاری ندارد.

این کارشناس ادامه داد: حجاب‌استایل‌ها به تأویل‌ها و برداشت شخصی خود درباره حجاب پایبند هستند و آن را ملاک رفتار‌های روزمره خود می‌دانند و صفحات آنها همراه با دنبال‌کننده‌های بالا بوده و فالوئر‌ها(دنبال‌کننده‌ها) با صبح بخیر آن‌ها روز خود را شروع می‌کنند و آنچه از روزمرگی دارند، وقت خود را با آنها می‌گذارنند و با شب بخیر آن‌ها به خواب می‌روند. این برداشت شخصی در زندگی عملی، تأثیر زیادی روی مخاطبان می‌گذارد.

وی در ادامه بیان کرد: حجاب‌استایل‌ها نسبتاً انسان‌های مرفهی هستند و تمایل دارند هم زندگی متدین و هم متجدد داشته باشند. در حالی که وقتی شخصی این دو را در کنار هم داشته باشد، باید نسبت به آموزه‌های دینی عمیق بوه و انسان باتقوایی باشد تا در مواجهه با گزاره‌هایی که زندگی متجددانه پیش روی او می‌گذارد، در تضاد با زندگی دین‌مدارانه نباشد و وقتی در دو راهی این دو گیر می‌کنند، گزینه آنها زندگی دینی است و آنچه همخوانی ندارد را کنار می‌گذارند. در این راستا نقطه عطف این مسئله را می‌بینیم و آن‌ها در زندگی دین‌مدارانه و متجددانه، همه جوانب و لوازم را می‌پذیرند و در بین گزاره‌های دین‌مدارانه گزینه‌هایی را انتخاب می‌کنند که همخوانی داشته باشد و اینجا شاهد این هستیم که انحراف و دور شدن از زندگی دین‌مدارانه اتفاق می‌افتد.
الگوی سوم زن ایرانی

جاویدان با اشاره به رصدی که از حجاب استایل‌ها و فمنسیت‌های ایرانی خارج‌نشین داشته، تصریح کرد: آن‌ها زنان مسلمان ایرانی بودند که خارج از ایران زندگی می‌کردند و در رفت و آمد به ایران بودند و می‌خواستند زندگی بعد مسلمانی خود را حفظ کنند و در خارج از ایران هم حجاب داشته باشند. در واقع آن‌ها هم، بخشی از بدنشان را می‌پوشاندند و هم، پیراهنی را انتخاب می‌کردند که بدن پوشیده بود و سر را هم می‌پوشاندند، اما نه آنطور که در چادر پوشیده می‌شود. دسته‌ای دیگر زنان مسلمان ایرانی بودند که در ایران زندگی می‌کردند و می‌دانستند که می‌خواهند حجاب‌استایل باشند و مسیرشان چیست و چه کار‌هایی برای دیده شدن انجام دهند. اما دسته دیگر زنان مسلمان ایرانی بودند که در ایران زندگی می‌کردند، اما کارشان غیرهدفمند بود. آن‌ها زندگی روزمره را به اشتراک می‌گذاشتند و تصاویر خود را به اشتراک نمی‌گذاشتند و یا زنانی بودند که محجبه هم نبودند و به دلیل یکسری اقبال‌هایی که نسبت به استایل زندگی خود داشتند، تصور کردند که آن‌ها هم می‌توانند شبیه حجاب‌استایل‌ها باشند و به تدریج از خود تصویرهایی را منتشر می‌کنند و دنبال دیده شدن و لایک گرفتن بودند و پیج آن‌ها باعث آغاز تجارت و منفعت اقتصادی می‌شود؛ از این رو اهمیت می‌یابد، به همین دلیل در ورطه رقابت با سایر حجاب استایل‌ها می‌افتند و از آنجایی که این‌ها غالباً به جهت اعتقادی در حد پایینی هستند، آموزه‌های دینی آن‌ها عمیق نیست و در این جریان رقابت بدون اینکه متوجه شوند، از حلقه اعتقادی خود دور و به نوعی قربانی می‌شوند. چون از روز اول دوست نداشتند، تبرج کنند، اما جریان حجاب‌استایلی آن‌ها را به این سمت سوق داده است.

وی در ادامه با اشاره به فرمایش مقام معظم رهبری در کنگره هفت هزار شهید درباره زن مسلمان ایرانی که الگوی سومی را به دنیا ارائه کرد که نه غربی و نه شرقی بود، گفت: باید ببینیم زنان ایرانی چقدر با این مسئله همخوانی دارند، متأسفانه حجاب‌استایل‌ها هم زن شرقی و هم غربی هستند. غربی هستند، چون از مد و استایل‌های غربی استفاده کرده و دنباله‌رو آن‌ها هستند و از کالا‌های برند و ... استفاده می‌کنند و از آن عقب نمی‌مانند. هم زن شرقی هستند، از این جهت که زن شرقی، تأثیرگذاری در تاریخ نداشت و منفعل بود و این زنان هم منفعل هستند و مدام زندگی مصرف‌گرایانه خود را به نمایش می‌گذارند و خودشان هیچ رهاوردی برای خانواده و جامعه خود ندارند، حتی قدرت تحلیل ندارند و در مسائل خاص موضع‌گیری نمی‌کنند. مثلاً از حجاب‌استایل هیچ واکنشی نسبت به مسائل غزه ندیده‌ایم، در حالی که بسیاری از آدم‌ها در دنیا از فضای مجازی برای ابراز انزجار خود استفاده کردند، اما بلاگر‌های حجاب نسبت به آن سکوت کردند. البته گاهی صحبت‌هایی در این زمینه بوده، اما قدرت تحلیل ندارند.

وی با بیان اینکه این زنان، حجاب را از بعد زیباشناختی انتخاب کرده‌اند، افزود: این را از گفته‌های آن‌ها وام می‌گیرم که می‌گویند؛ به دلیل زیبایی حجاب را انتخاب کرده‌اند و یا اکنون محجبه هستند و کسی از آینده خبر ندارد که چه خواهد شد؛ بنابراین نسبت به هر مسئله دید زیباشناختی داشته و آن را انتخاب می‌کنند. بسیاری از بلاگر‌های حجاب پایان ناخوشایندی دارند و آن‌ها حجاب را یک امر شخصی دانسته و یک نگاه ایدئولوژیک به آن ندارند. آنها حجاب و پوشش را به مثابه یک امر شعاری نمی‌دانند، بلکه آن را نماد می‌دانند و به استفاده از کالا‌های غربی روی آورده‌اند، در حالی که در این سال‌ها تأکید بسیار بر اقتصاد مقاومتی و استفاده از کالاهای ایرانی بوده است، حجاب‌استایل‌ها برند‌های خارجی را تبلیغ می‌کنند، حتی لوازم زندگی خود را از این برندها خریداری می‌کنند و این جریان را با فالوئر‌های خود به اشتراک می‌گذارند. در واقع آن‌ها مصرف‌گرایی و روی آوردن به غرب و کالا‌های غربی را برای قشر مذهبی جامعه ما ترویج می‌کنند.
جایگزینی عبا به جای چادر

این کارشناس مطالعات زنان به رفتارهای دیگری از بلاگرهای حجاب اشاره کرد و گفت: اغلب آنها وقتی در آغاز فعالیت پیج خود هستند، عکس با چادر دارند و بدون آرایش هستند و به تدریج با چادر‌های مدل‌دار و آرایش‌های غلیط ظاهر می‌شوند، کم‌کم عبا جایگزین چادر می‌شود و بعد پیراهن‌ها جایگزین عبا و بعد لباس‌های کوتاه جایگزین پیراهن بلند می‌شود و به تدریج بی‌حجاب می‌شوند که نمونه‌ای از آن را حتی در رسانه ملی هم دیدیم که از او در یک برنامه پرمخاطب دعوت شد و از همانجا معروف شد. اکنون می‌بینید که حجاب را کنار گذاشته است.

وی در ادامه با بیان اینکه بلاگرهای حجاب در جایگزینی عبا به جای چادر موفق بوده‌اند، بیان کرد: برخی این جایگزینی را استحاله فرهنگی می‌دانند، اما من معتقدم علاوه بر استحاله فرهنگی، استحاله ایدئولوژیکی هم اتفاق افتاده است. بنابه فرمایش مقام معظم رهبری در سال ۷۳ چادر را لباس و حجاب ملی و ایرانی دانستند. اما با افرادی مواجه می‌شویم که می‌گویند هیج جای قرآن نگفته است که چادر بپوشیم. در واقع این به خلاقیت و ابتکار زنان ایرانی برمی‌گردد که براساس شاخصه‌هایی که برای پوشش ارائه داده‌اند، چادر را طراحی می‌کنند که بدنشان را فرامی‌گیرد و این حجاب و پوشش ملی ماست و از این جهت استحاله فرهنگی رخ داده است. اما استحاله ایدئولوژیکی از این جهت است که نماد یک زن مسلمان ایرانی و انقلابی هستند. کشور‌های مسلمان زیادی وجود دارد، اما ایران تنها کشوری است که حجاب در آن به عنوان قانون و به شکل قانونی اجرا می‌شود. در گذشته پوشش اکثر زنان ایرانی چادر بوده است، بنابراین چادر هم نماد فرهنگی و هم ایدئولوژیکی است که دستخوش استحاله قرار گرفته است و حجاب استایل‌ها آن را برای زنان قشر مذهبی ایران رقم زده‌اند. در جریان پیاده‌روی اربعین می‌بینید، وقتی در جریانی که آماده‌سازی برای ظهور حضرت بوده و حجاب و تجمع عظیم شیعی است، چادر را حذف می‌کنند و عبا جایگزین می‌شود و همه اینها چیزی جز تأثیرگذاری حجاب استایل و ترغیب و تشویق آنها نیست.

وی ادامه داد: حجاب‌استایل‌ها غیر از تغییر پوشش، اکستنشن مژه، کاشت ناخن و ... هم داشته‌اند که یک زنگ خطر است، چراکه به واسطه آن‌ها نمی‌توانند طهارت داشته باشند. البته این‌ها یکسری رفتار‌های پوششی آن‌ها بوده است و یکسری رفتار‌ها هم در حوزه اعتقادات است که تجردگرایی را انتخاب می‌کنند.

جاویدان در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه چطور شد، حجاب‌استایل‌ها شکل گرفتند و در میان مذهبی‌ها جا باز کردند، گفت: متأسفانه یک هویت زنانه صحیح که مبنی بر آموزه‌های ملی و دینی ما باشد، در بین دختران و زنان ما شکل نگرفت و افراد به دنبال جایگزینی بودند که حجاب استایل‌ها گزینه خوبی برای این مسئله قرار گرفتند. نبود و فقدان هویت صحیح زنانه و دخترانه باعث شد حجاب‌استایل‌ها مورد اقبال باشند. البته حاکمیت هم از این حجاب‌استایل‌ها حمایت می‌کند و با وجود اینکه می‌دانند این‌ها یکسری رفتار‌های خارج از عرف و فرهنگ دارند، اما از آن‌ها دعوت می‌کنند و حتی هزینه‌هایی به آن‌ها پرداخت می‌‌کنند تا در ایونت‌ها و جشنواره‌ها و ... حضور داشته باشند.
آسیب‌های حجاب‌استایل‌ها

وی در ادامه آسیب‌های ناشی از حجاب‌استایل‌ها را مورد اشاره قرار داد و بیان کرد: حیازدایی از جامعه دینی اولین آسیب حجاب‌استایل‌هاست، وقتی بلاگر‌های حجاب رفتار‌هایی دارند که براساس جاذبه‌های جنسی آن‌ها بوده و یا به دلیل شرایط زیبایی که در خود ایجاد می‌کنند، افراد جذب آنها می‌شوند و به تدریج این رفتار‌ها، ساختارشکنانه می‌شود و به تدریح از این رفتار خود ابایی ندارند و تبدیل به رفتار عادی می‌شود. یکی از رفتار‌ها این است که لایو می‌گذارند و یا چالش‌هایی را درباره زنان مطرح و درباره‌اش گفت‌وگو می‌کنند. از نام دین وام می‌گیرند و برای منافع شخصی خود فعالیت می‌کنند. برخی از بلاگر‌ها نیز باحجاب نبودند و به عنوان بلاگر حجاب فعالیت خود را آغاز کردند و وقتی برای مزو‌ن‌های لباس که ملزومات حجاب را ارائه می‌کنند، تبلیغ می‌کنند، مدل شده و پوشیده عکس می‌گذارند و باز هم از این طریق تعداد فالوئر بیشتری جذب می‌کنند.

وی با اشاره به تغییر الگو در میان بانوان گفت: تغییر الگو نیز آسیب دیگری است که به قدری ظریف و نرم انجام شده است که همانطور که اشاره شد، بانوان ما در پیاده‌روی اربعین هم عبا را جایگزین چادر می‌کنند. تغییر ذائقه حتی در میان مردان متدین هم دیده می‌شود، در واقع این تأثیرگذاری فقط روی زنان مذهبی نیست، بلکه بر روی مردان متدین هم اثر می‌گذارند. به این معنی که وقتی مدل رفتاری، آرایش و پوشش و ... را در حجاب‌استایل‌ها می‌بینند، برخی از آنها در آستانه شروع زندگی بوده و ملاکشان تغییر می‌یابد و یا مردانی متأهلی هستند که وقتی می‌بینند همسرشان چنین زیستی ندارد، در زندگی خود دچار تنش می‌شوند. ایجاد افسردگی در بانوان هم آسیب دیگری است، وقتی زنان مذهبی می‌خواهند خود را شبیه حجاب‌استایل‌ها کنند و مانند آنها سفر خارجی بروند، عمل زیبایی کنند و ... اما توان مالی ندارند و دچار افسردگی می‌شوند.

وی در ادامه مهمترین آسیب را از دست دادن صفای باطنی زنان دانست و تصریح کرد: آنها بر روی جسم خود تمرکز می‌کنند، در حالی که آنچه دین برای ما به ارمغان آورده، صفای باطنی است و اگر تغییری رخ می‌دهد، باید درونی باشد و قرار است حیات ابدی ما در آخرت رقم بخورد. بنابراین آسیبی که حجاب‌استایل‌ها به مخاطبان خود می‌زنند، آن‌ها را متمرکز بر جسمانیت خود می‌کنند. همچنین نظام ارزشی آنها با نظام ارزشی دینی ما در تعارض است و یک حرکت انحرافی ایجاد کرده و زنان و مردان ما را از زندگی ایرانی و اسلامی خود دور می‌کنند. همانطور که اشاره شد، حجاب استایل‌ها تمرکزشان بر این است که متمایز باشند. شاید برخی بگویند اینطور نیست، اما تفکر و زیست لذت‌محوری و انسان‌گرایی از سوی بلاگر‌ها به زنان و مردان قشر مذهبی ما منتقل می‌شود.
راهکار رهایی از آسیب حجاب‌استایل‌ها

این کارشناس مطالعات زنان راهکارهای رهایی از این آسیب‌ها را مورد اشاره قرار داد و افزود: در این راستا باید هویت‌سازی کرد. زنان و دختران ما، باید هویت صحیحی بر مبنای فرهنگ ملی و دینی خود داشته باشند، این هویت در بستر خانواده و مدرسه شکل می‌گیرد. متولی مدرسه آموزش و پرورش است و معلمانی که قرار است، تعلیم و تربیت فرزندان ما را برعهده داشته باشند، باید بیش از قبل به این مسئله توجه کنند. متأسفانه آنچه معلمان به آن اعتقاد دارند، به فرزندان ما انتقال می‌دهند. در رصدی که انجام داده‌ام بخش قابل توجهی از فمنیسیت‌ها معلمان ما هستند که از اعتقادات فمنیستی تغذیه می‌شوند و بخشی از آن مربوط به حیازدایی، کلیشه زدایی و ... است.

وی در ادامه به شبکه‌سازی حجاب‌استایل‌ها تأکید کرد و گفت: ما نمی‌توانیم جلوی فعالیت حجاب‌استایل‌ها را بگیریم، اما می‌توانیم آن‌ها را تجمیع و شبکه‌سازی کنیم و الگو بدهیم. تبلیغ پوشاک ایرانی و اسلامی نیز راهکار دیگری در این زمینه است که باید مورد توجه قرار گیرد. حدود یک دهه است که کاربران زیادی به فضای مجازی جذب شده‌اند، اما ما کار فقهی دقیقی در این زمینه انجام نداده‌ایم که حضور بانوان در فضای مجازی چگونه باشد و نمی‌توان آن را فقط به حجاب محدود کرد، برخی رفتار‌ها طنازانه و مکالماتی که رد و بدل می‌شود، نامناسب است و از دایرکت‌ها هم بی‌خبریم، بنابراین یک الگو به زن مسلمان داده شود که برمبنای فقه و شرع باشد و براساس آن پیش برویم.