استاد دانشگاه مذاهب اسلامی ضمن تاکید بر اعجاز عاطفی قرآن تصریح کرد: مقصود از اعجاز عاطفی قرآن تحت تاثیر قرار دادن عواطف انسانی به نحوی اعجازگونه است به گونه‌ای که فطرت سلیم و پاک انسانی در برابر حقیقت نورانی آن سر تسلیم فرود آورده و زبان اقرار می‌گشاید.
حامد شریعتی نیاسربه گزارش ایکنا، نشست اعجاز عاطفی قرآن کریم روز گذشته ۲۴ تیرماه با سخنرانی حامد شریعتی نیاسر، استاد دانشگاه مذاهب اسلامی در این دانشگاه برگزار شد که گزیده مباحث آن را در ادامه می‌خوانید؛
اعجاز قرآن کریم از مسائلی است که از همان بدو نزول مورد تاکید قرآن کریم بوده است و همگان در برابر آن سر تعظیم فرود آورده‌اند و همانگونه که دانشمندان علوم قرآنی در تعریف معجزه بیان داشته‌‌اند، قرآن کریم از هر حیث پدیده‌ای خارق‌العاده به شمار می‌آید که رسول خدا به فرمان الهی برای اثبات صدق نبوت خود بر مردمان عرضه داشته است و علیرغم فریاد بلند مبارزطلبی و هماوردخواهی قرآن کریم در طی قرون و اعصار، تا کنون هیچ‌یک از افراد جن و انس توان مقابله با آن را نداشته و نتوانسته‌اند مانند آن را بیاورند و این امری است که محققان و اندیشمندان مختلف اعم از مسلمان و غیر مسلمان را به حیرت واداشته و در صدد برآمده‌اند تا با ارائه دیدگاه‌ها و نظریات مختلف و بررسی‌های گوناگون علمی و پژوهشی به کشف حقیقت این اعجاز نایل شوند اما در این مسیر هرچه بیشتر پژوهش کردند جز حیرت و شگفتی در برابر عظمت این کتاب آسمانی چیز دیگری نیافتند گرچه هریک به فراخور در طول تاریخ نکاتی در این خصوص مطرح کرده و وجهی را برای اعجاز قرآن برشمرده‌اند.
از آنجا که اولین خطاب قرآن متوجه انسان به معنای عام کلمه و برترین مخلوق و آفریده الهی است کما اینکه قرآن می‌فرماید: «و لقد کرمنا بنی آدم و حملناهم فی البر و البحر و رزقناهم من الطیبات و فضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا» و این مخلوق الهی بر خلاف دیگر آفریده‌ها به اقتضای کمالی که خداوند به طور ذاتی به او عطا کرده است از نیروی تفکر برخوردار است و در کنار آن از حیث هوش و ادراک و غریزه و سایر جنبه‌های نباتی و حیوانی نیز در حد اعلا قرار دارد، در مواجهه با هر امری و از جمله دعوت انبیا، فطرت پاک و بیدارش او را به حق‌جویی و حق‌گرایی فرا می‌خواند و با دیدن معجزات انبیا به صدق ادعای ایشان و عجز و ناتوانی خویش از آوردن مانند آن پی برده و سر تسلیم فرود می‌آورد و اگر در پی لجاج و منفعت‌طلبی نباشد به راه حق و حقیقت هدایت می‌شود.
عاطفه بشری؛ معجزه‌ای در خلقت
تمام این امر ریشه در یک نکته دارد که شاید بتوان از آن با تعبیر عاطفه والای بشری و انسانی یاد کرد که خود معجزه‌ای در خلقت به شمار می‌آید و در کنار آن قرآن کریم هم به نحو اعجاز گونه‌ای با مخاطب قرار دادن این عاطفه بشری و تحریک احساسات پاک انسانی، او را به مرحله تفکر می‌‌کشاند تا در نهایت با غلبه بر غرایز حیوانی و نباتی، عاطفه و احساس کمال‌طلبی خود را به درستی دریافته و با قرار گرفتن در معرض تابش‌های هدایتی و معرفتی قرآن کریم و همراستا نمودن عواطف و احساسات خویش با آن، بتواند به سرمنزل مقصود و سعادت ابدی نائل شود.
این پدیده‌ای است که در برخی آثار علوم قرآنی هم بدان اشاره شده و برخی تلاش کرده‌اند تا نتیجه امر یعنی هدایت و تربیت را به عنوان وجه اعجاز مطرح کنند حال آنکه باید گفت این اعجاز قبل از آنکه معطوف به نتیجه باشد ناظر به خود قرآن و تاثیرگذاری عاطفی، احساسی و ادراکی آن است. از دیگر سو با توجه به تعریف اعجاز یعنی آنچه دیگران توان آوردن مثل آن ندارند و تحدی قرآن کریم و نیز جاودانگی این کتاب آسمانی، لازم است تا در هر عصر و زمانی این ویژگی قرآن جریان داشته باشد حتی در عصر کنونی که بحث از هوش مصنوعی و دیگر فناوری‌های پیشرفته مطرح است قرآن کریم حقیقتی فراتر از تمام این موارد است و از حیث عاطفی نیز فناوری‌ها به پای آن نمی‌رسند و این خلا در آنها مشهود است.
حال سوال اینجا است که آیا این پدیده را میتوان به عنوان شاخصی برای وجوه اعجاز قرآن مطرح کرد و دیگر وجوه را تاثیر پذیرفته از آن دانست و اگر چنین است چه ابعادی برای آن متصور خواهد بود و آیا میتوان آنگونه که مد نظر ارائه‌دهنده است آن را جنبه نوینی از اعجاز یا حداقل نگاهی نو به پدیده اعجاز دانست یا خیر؟ سوالاتی که در این بحث علمی به آن پرداخته می‌شود عبارتند از: مقصود از اعجاز عاطفی قرآن کریم چیست؟ ابعاد اعجاز عاطفی قرآن کریم کدام است؟ تجلی اعجاز عاطفی قرآن به لحاظ ساختاری چیست؟ تجلی اعجاز عاطفی قرآن به لحاظ محتوایی کدام است؟
مقصود از اعجاز عاطفی قرآن چیست؟
در پاسخی اجمالی میتوان چنین بیان داشت که مقصود از اعجاز عاطفی قرآن؛ تحت تاثیر قرار دادن عواطف انسانی به نحوی اعجازگونه است به گونه‌ای که فطرت سلیم و پاک انسانی در برابر حقیقت نورانی آن سر تسلیم فرود آورده و زبان اقرار می‌گشاید. این تحت تاثیر قرار گرفتن میتواند هم در آیات رحمت و هم در آیات عذاب باشد که هر دو جنبه بیم و امید را باهم جلوه‌‌گر می‌سازد و انقلابی را در وجود آدمیان پدید می‌آورد که نمونه آن جامعه جاهلی صدر اسلام با آن خشونت‌های غیر قابل وصف است که یکی از مظاهر آن زنده به گور کردن دختران بود، اما رسول خدا با محوریت قرآن و اعجاز عاطفی قرآن، جامعه‌ای اسلامی را با ساختاری نوین بنا می‌نهد.
اعجاز عاطفی قرآن را میتوان در دو ساحت محتوایی و ساختاری مورد بررسی قرار داد. به لحاظ ساختاری استعمال واژگان و سبک و ساختار قرآن کریم یا به تعبیر دیگر بلاغت و فصاحت آن از حیث مخاطب قرار دادن عواطف و نیز استعمالات عاطفی به گونه‌‌‌است که قرآن را در رتبه‌ای فرا بشری قرار می‌دهد. محتوای قرآن کریم و خطاب‌های عاطفی آن نسبت به بشر به شکل کلی و رویکرد مشفقانه در این کتاب الهی، موجب می‌شود تا به نحو اعجاز گونه‌ای عواطف انسانی تحت تاثیر قرار گرفته و در کنار کاربرد عقل و منطق به صراط مستقیم هدایت روی آورد.
از سوی دیگر ارتباط این بحث علمی با اهداف تقریبی و همگرایی امت اسلامی را میتوان چنین بیان داشت که چون دانشگاه بین‌المللی مذاهب اسلامی یک دانشگاه نسل چهارم به شمار آمده و رسالت جهانی تقریب بین مذاهب اسلامی بلکه تقریب انسانی را دنبال می‌نماید، آنچه در میان تمام انسان‌ها مشترک بوده و میتواند دستمایه این وحدت و انسجام قرار گیرد، عواطف پاک و اصیل انسانی است که قرآن کریم به عنوان کتابی الهی و نزول یافته از جانب خالق بشر و آگاه به تمام نیازهای انسانی و از جمله عاطفی او میتواند رکن به حرکت درآورنده انسان و عواطف او باشد تا او را در مسیر هدایت همگرا و همراستا با دیگر همنوعان خویش قرار دهد و بتواند هرچه بهتر مسیری که خالق هستی برای او ترسیم کرده را بپوید. در واقع این نگاه عاطفی و دعوت به قرآن کریم از این منظر میتواند راه میانبر و سریعتری برای همگرایی امت اسلامی و حتی همگرایی جهانی باشد زیرا تقریب، بدون تقریب عواطف و احساسات امری ناممکن می‌نماید و تقریب واقع‌گرایانه تقریبی است که ابتدا از درون و با زدودن احساس‌ها و ناعطفه‌گری‌های تفرقه‌مدارانه شکل پذیرد.