جام جم آنلاين: دهه دوم قرن 21 هر چند به واسطه یدك كشیدن عنوان دهه دوم هزاره سوم موجی از انتظارات سطح بالا و آرزوهای بزرگ به راه انداخته و پیشاپیش تقویمی مملو از رویدادهای سرنوشتساز، تولد دستاوردهای فناورانه و ثبت مرزهای نوین دانش بشری را نوید میدهد، اما به اذعان صاحبنظران از بابت موضوع هوافضا و سودای آسمانگشایی انسان برای فتح مرزهای نوین فضایی نیز دهه متفاوتی را به رخ میكشد.
طي 10 سال خطیر و سرنوشتساز آينده برای تاریخ پرواز هوافضایی بشر رویدادهای تاریخساز در حالی یكی پس از دیگری و با عجله و پر مدعا از راه میرسند كه هنوز از میزان توانمندی و تداركات فراخور میزبانی چنین توسعهای مطمئن نیستیم.
10 سال جلوبرنده سریع در پیش است و علاوه بر ماشینهای پرنده و هواپیماهای بیسرنشین، پرتابههای سواری تحتمداری در انتظار رسیدن نوبت روانهشدن از سكوی پرتاب موشكی نیومكزیكو به صف میشوند، فضانوردان برای یك تاكسیسواری به ایستگاه فضایی حاضر میشوند و افراد در سكونتگاههای خصوصی مستقر در پایگاههای مداری به زندگی میپردازند؛ این همان آیندهای است كه بر صفحه رادار سازمان هوانوردی فدرال ظاهر میشود و همچنان كه این نهاد برای سفرهای فضایی تجاری آماده و مهیا میشود باید انتظار رویارویی با طیف متنوعی از مطالبات ریز و درشت هوافضایی خصوصی را بكشد كه یكی پس از دیگری سر و كلهشان پیدا میشود. در واقع متولی هوانوردی در ابتدای كار چشمگرداندن به آنسوی آسمانهای داخلی و برنامهریزی رو به جلو برای آیندهای است كه احتمالا بزرگراه فضایی را طی چند سال آینده هدف قرار خواهند داد.
در پرتو نورافكنی برای ارزیابی آینده وظایف و مسوولیتهای خطیری پیش روی این سازمان مطرح میشوند كه رهگیری ترافیك فضایی و اجتناب از واریزههای مداری نمونههای شاخص این فهرست به شمار میروند. البته آیندهای كه از فضای تجاری صحبتش در میان است و پیشبینی میشود طی بازهای چند ساله آبستن تغییر و تحولات متعددی باشد از هماكنون رقم خورده است.
در حال حاضر سازمان هوانوردی فدرال آمریكا مشغول كار روی اعطای نخستین مجوز برای یك فضاپیمای بازگشت به جو زمین است و این مهم در حالی است كه شركت پیشرو «فناوریهای اكتشاف فضایی» یا همان برنامه معروف به SpaceX، در پی پرواز آزمایشی كپسول دراگون خودش در یكی از همین روزهاست.
بهرغم كمیت و كیفیت قابل توجه پروژههای سفر فضایی خصوصی كه طی سال جاری روی سكوی پرتاب میروند یا همانند ویرجین گلكتیك حداكثر تا سال آینده در فهرست انتظار روانهسازی ثبتنام خواهند كرد، اما تحسین و شگفتی اصلی آنجاست كه این اتفاقات فضایی تنها نقطه شروع و آغازگر جریانی هستند كه ممكن است طی چند سال آینده بر سر بزرگراه فضایی نازل شوند.
البته با ملاحظه نقش و جایگاه ویژه ناسا در جریانسازی این تحول، ترسیم چنین چشماندازی از شاهراه فضایی زمین دور از انتظار نخواهد بود. واقعیت امر نیز از چرخش این سازمان و اتخاذ رویكرد درهای باز برای ورود بخش خصوصی به برنامههای فضایی حكایت دارد؛ آنجا كه ناسا ابتكار عمل را به دست گرفته و خود را هماهنگ و مهیای برنامههایی میكند تا بال و پر گرفتن صنعت پرواز فضایی مداری تجاری را هر چه بیشتر دامن بزند.
پیرو همین خطمشی نوین روانهسازی فضایی ناسا در دهه جاری و استقبال از توانمندی و سرمایهگذاری بخش خصوصی برای بهعهدهگرفتن بخشهای بیشتری از نیازهای سختافزاری سفرهای فضایی، موضوعی كه آشكارا و بیش از همه بر دوش ناسا سنگینی میكند كنارآمدن با مسأله كنارگذاشتن ابرماشینی است كه تا به امروز دارایی منحصر بهفرد و تكخال سرنوشتساز بشر برای بازی و عرضاندام در صحنه فضا بوده است. با عنایت به كنارهگیری و بازنشستهشدن شاتلهای فضایی تا سال آینده، ناگفته پیداست كه ناسا برای تامین وسیله ایاب و ذهاب فضانوردان به ایستگاه فضایی بینالمللی نیازمند خدمات ترابری است؛ سرویسهای حمل و نقلی كه برای این حوزه اجرایی تعریف شدهاند و حائز رتبه و صلاحیت پیمانكاری برای تاكسیكردن مسافران ایستگاه فضایی یا ارائه خدمات لجستیكی آن باشند.
البته موضوع نیازمندی ناسا به خدمات ترابری فضایی جایگزین برای تدارك دوران بازنشستگی شاتلها در حالی مطرح میشود كه ظاهرا دغدغههای مالی دولتی، هزینههای كلان تداوم حضور شاتلها و اصولا خلاص شدن از بار هزینههای گران و ملازم سروری و مرجعیت در برنامههای فضایی دلایل پررنگ این تصمیمگیری بوده است؛ اما از قرار معلوم آتش دغدغهها و عوارض این ماجرا با خاموششدن قربانی اصلی آن ـ شاتلها ـ كاملا خاموش نمیشود و خلأ میان فراخوان ناسا به بخشخصوصی برای خدمات دهی در مسیر ایستگاه فضایی تا صدور مجوز مسافرگیری و تردد رسانگر فضایی جدید، چالش دیگری با هزینههای خاص خودش را نیز مطرح میكند كه شاید به مذاق مدیران ناسا و دولتمردان آمریكا خوش نیاید چرا كه علاوه بر هزینه مالی، هزینه و تبعات مختلف حضور رقیب دیرینه در صحنه را به همراه دارد. به بیان دیگر تا زمانی كه بنگاههای خصوصی آمریكایی از بابت امكان و توانایی تصدیگری این مقاطعه مهم تحت بررسی و مطالعه قرار دارند، روسیه روی پروازهای گذردهنده به ایستگاه فضایی بینالمللی از امتیاز انحصار برخوردار خواهد بود؛ و این به منزله سرویسی است كه هر صندلی آن برای مالیات دهندگان آمریكایی 51 میلیون دلار آب میخورد.
در این میان پروژه SpaceX حساب زیادی روی این قضیه باز كرده و تصور میكند با رقمی كمتر از نصف آن قیمت میتواند این تصدیگری را به انجام برساند، ولی این شركت تنها یكی از چند شركت علاقهمند و ذینفع در این كار به حساب میآید.
نكته: آنچه از ماهیت موضوع فضای تجاری آن استنباط میشود، چهره دگرگونشده شاهراه فضایی زمین و همهمه رفت و آمدهایی است كه از حالا باید فكری به حال قوانین موضوعه و آییننامههای تردد در آن كرد
با این تفاصیل، پتانسیل و علاقهمندی بخش خصوصی برای بلیتفروشی اولین خطوط رسانگرهای فضایی از شمارش معكوس آغاز سفرهای فضایی تجاری خبر میدهد و نیاز به طرح الگو یا تصویر شفافتری از نحوه اجرا و تصدیگری پروازهای فضایی، خدمات مسافر و كالا و قیمتگذاری آن بیشتر از هر زمانی احساس میشود. البته پیشبینی و توقع ناسا از نحوه ارائه این سفرها تا حدود زیادی خیال همه را راحت كرده است؛ وضعیتی مشابه تصویر آشنای مراجعه ما به آژانسهای هواپیمایی برای خرید بلیت خطوط هوایی چیزی است كه مدیریت برنامهریزی برنامه موسوم به ابتكار عمل سرنشینان تجاری ناسا مستقر در مركز فضایی كندی از آینده این ماجرا انتظار و چشمداشت دارند.
توقع چنین وضعیتی از شروع سفرهای فضایی تجاری درحالی از سوی ناسا مطرح میشود كه آغازگر دیگر این ماجرا ـ شركت هوافضای بیگلو ـ در حال برنامهریزی برای اجاره داری ناوگانی از سكونتگاههای فضایی با مالكیت خصوصی است و در همین رابطه با شركت بوئینگ برای ایاب و ذهاب شبكه مشتریانش به مدار زمین مشاركت میكند. البته سفرهای فضایی تحتمداری را نباید از قلم انداخت كه به طور قریبالوقوعی خودنمایی میكنند.
سفرهایی همچون پروازهای گردشگری و تحقیقاتی تحتمداری كه تحت برنامه ویرجین گلكتیك سر ریچارد برنسون به فروش میرسند. پروازهای آزمایشی مربوط به این فضاناو در شرف انجام است و انتظار میرود سفر مسافربر آن نیز در اواخر 2011 یا 2012 كلید بخورد.
با این اوصاف، آنچه از ماهیت موضوع فضای تجاری آن استنباط میشود، چهره دگرگونشده شاهراه فضایی زمین و همهمه رفت و آمدهایی است كه از حالا باید فكری به حال قوانین موضوعه و آییننامههای تردد در آن كرد. قاعدتا درك و شناخت قوانین پایه و اساسی برای بهرهبرداری در فضا بر دوش سازمان هوانوردی است. بر خلاف ناسا، سازمان هوانوردی یك آژانس ناظر و كنترلكننده محسوب میشود كه از قدرتهای كنترل و نظارتی برای مجوز، پلیس و مجازات متخلفان برخوردار است. در خصوص فضای تجاری نیز این نهاد از نقشی اضافی به عنوان مروج و توسعهبخش سود میجوید و پیرو همین تفكر پیشبرنده و ترویجی است كه مدیریت بخش فضای تجاری سازمان هوانوردی از مشاهده برخی تغییرات بزرگ ظرف چند سال آینده خبر میدهد.
اما واقعیت امر كه مدیریت فضای تجاری سازمان هوانوردی از هماكنون دیدهبانی و انتظار كشیدن تغییراتی مهم در حوزه فضای خصوصی را طی چند سال آینده وعده میدهد، ناظر به تصمیمات و برنامههای ویژه آنها برای جریانسازی و هدایت كانون تحقیقات و توسعه این حوزه است. جریان از این قرار است كه سازمان هوانوردی فدرال بر اساس یك كنسرسیوم تحقیقاتی خود را برای دنیای نوینی از فضای تجاری حاضر میسازد.
این ائتلاف چندگانه تحقیقاتی كه توسط دانشگاه ایالتی نیومكزیكو سرپرستی میشود بر 4 حوزه تمركز خواهد داشت كه عبارتند از: حوزه مربوط به مدیریت ترافیك و بهرهبرداری روانهسازیهای فضایی، حوزه مربوط به سامانههای نقلیهای روانهسازی، ظرفیتهای بار مفید، فناوریها و عملیات، حوزه مربوط به پرواز فضایی تجاری انسانی و حوزه چهارم مربوط به تجارت فضایی شامل قوانین فضایی، بیمه فضایی، خطمشی فضایی و آيیننامه فضایی است. شركای همكار در این پروژه تحقیقاتی شامل دانشگاه استنفورد، انستیتوی فناوری فلوریدا، انستیتوی معدن و فناوری نیومكزیكو، دانشگاه ایالتی فلوریدا، دانشگاه كلرادو و دانشگاه تگزاس هستند.
سازمان هوانوردی فدرال طرح و نقشههایی نیز برای برپایی یك مركز عملیات فنی در مركز فضایی كندی ناسا در فلوریدا دارد كه البته منوط به تصویب بودجه آن از سوی كنگره خواهد بود.
در این بین ناسا نیز بیكار ننشسته و پیرو آمادهسازی و تدارك مقدمات برای خاموششدن برنامه شاتل در سال آینده، نقشههایی برای این پایگاه فضایی دارد تا با كشیدن دستی به سر و روی آن و اعمال تعمیر و اصلاحاتی آن را برای خدمت به طیف متنوعی از كاربران تجاری و دولتی در آینده مناسبسازی كند. از قرار معلوم چهره متفاوتی از پایگاه فضایی ساخته میشود و به گفته مدیر توسعه این مركز، پایگاه فضایی آینده شباهتی با پایگاه فضایی پدران ما ندارد. در واقع پایگاهی فضایی متشكل از سامانههای روانهسازی چندگانه است كه ممكن است توسط دولت و شاید هم به طور تجاری مورد بهرهبرداری قرار گیرند و حضور ناسا برای پشتیبانی بهرهبرداران ضرورت خواهد داشت.
مترجم: مهریار میرنیا / جامجم
منابع: Discovery،Nasa Science