آموزش از راه دور سابقه‌اي بالنسبه طولاني دارد.

 

تقريباً در اواسط دهه ١٨٠٠ ميلادي نخستين مدارس مکاتبه‌اي در اروپا به وجود آمد که از طريق پست به آموزش تندنويسي و زبانهاي خارجي مي‌پرداختند.

 

اين شيوه آموزشي همپاي ديگر علوم و فناوريها پيشرفت کرده و هم اينک تا حد استفاده از انواع فناوريها و محصولاتي چون رايانه، مخابرات و فناوريهاي شبکه‌سازي ديجيتال گسترش يافته و به آموزش الکترونيکي ( electronic (e-Learning منجر شده است.

 

آموزش الکترونيکي، همچنان که از نامش برمي‌آيد: شامل همه آموزش‌هايي است که با استفاده از ابزارهاي الکترونيکي اعم از صوتي، تصويري، رايانه‌اي، شبکه‌اي و غيره انجام مي‌شود.

 

آموزش الکترونيکي پديده‌اي جديد و نو در دنياي امروز است که هنوز در بسياري از نقاط جهان ناشناخته است يا شناخت اندک و مبهمي از آن وجود دارد در صورتي که آموزش غيرحضوري يا آموزش از راه دور، سالهاست که به لحاظ تحولات و تغييرات ساختار اجتماعي و فرهنگي جهان معاصر در عرصه آموزش و يادگيري وارد و نهادينه شده است. در حقيقت آموزش الکترونيکي يکي از شيوه‌هاي آموزش از راه دور است.

 

تاريخچه اين روش آموزشي نمايانگر اين واقعيت است که توسعه و تکامل فناوري آن به سهولت ميسر نشده و دستيابي به وضعيت فعلي، مستلزم گذار از مسيرهاي تاريخي متفاوتي بوده است.

 

همان‌طور که اشاره شد، آموزش غيرحضوري در واقع با آموزش مکاتبه‌اي در اواسط دهه ١٨٠٠ ميلادي آغاز شده است. هم اکنون نيز در نقاط مختلف دنيا از جمله در ايران از اين شيوه آموزشي براي تحصيل و يادگيري استفاده مي‌شود. اما سابقه بهره‌گيري از آموزش غيرحضوريِ مبتني بر فناوري، به اوايل دهه ١٩٠٠ ميلادي باز مي‌گردد.

 

ابزارهايي مانند اسلايد و تصاوير متحرک با توليد و توسعه وسايل سمعي بصري، به عنوان ابزار کمک آموزشي به کلاسهاي درس راه يافت و ظهور صنعت تلويزيون نقطه عطفي در روند تکاملي آموزش از راه دور پديد آورد. به عبارت ديگر، سبب شد که نظريه پردا زان متخصصان آموزش ازفضاي سنتيِ آموزش مکاتبه‌اي خارج شده وبه موازات آن از تلويزيون براي آموزش استفاده کنند.

 

در دهه‌هاي اخير، گستره فعاليت در زمينه آموزش و يادگيري نيز چون ديگر فعاليتهاي علمي، فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي و غيره، ازتوسعه و پيشرفت سريع فناوري و ظهور پديده‌هايي چون ماهواره، رايانه، اينترنت و غيره متاثر و دگرگون شده است.

 

تاريخچه آموزش الکترونيکي در ايران به زمان بهره‌گيري از ابزارهاي کمک آموزشي سمعي بصري شامل نمايش اسلايد و فيلم‌هاي آموزشي در کلاس درس بازمي‌گردد. پس از آن، تلويزيون به عنوان رسانه آموزشي مورد توجه قرار گرفت و تلويزيون آموزشي ملي ايران به طور رسمي به امر آموزش همگاني در سراسر کشور پرداخت.

 

پس از ورود صنعت رايانه به ايران و رشد و نفوذ رايانه‌هاي شخصي در ميان اقشار مختلف فرهنگي اجتماعي، فعاليت در زمينه آموزش مبتني بر رايانه نيز آغاز شد و بيش از ده سال است که در اين زمينه فعاليت مي‌شود و اين امر با توليد لوح‌هاي فشرده آموزشي آغاز شده است.

 

به طور کلي، از نيمه دوم سال ١٣٨٠ به بعد، رويکرد به اين مقوله جدي‌تر و فعاليت‌هاي عملياتي در زمينه آموزش اينترنتي و بهره‌گيري از پهناي باند مخابراتي براي ارائه دوره‌هاي آموزشي در گوشه و کنار کشور آغاز شده است.

 

آموزش الکترونيک چيست؟

 

روش‌هاي نوين آموزش مبتني بر فناوري با عناوين متفاوتي مانند روشهاي جايگزين، رسانه‌هاي نوين و چندرسانه‌اي، رسانه دانش، بهترين راه حل آموزشي و غيره خوانده شده است، اما به نظر مي‌رسد بهترين عبارت که تعريف جامع و کاملي از تمام نامهاي مذکور باشد، همان آموزش الکترونيکي است.

 

هر چند آموزش الکترونيکي از فناوري شبکه گسترده جهاني (World Wide Web) بهره مي‌گيرد، ولي به هيچ وجه به آن محدود نمي‌شود. در عرصه آموزش الکترونيکي، علاوه بر آموزش بر مبناي وب، آموزش غيرحضوري، آموزش از راه دور، تعليم و تربيت از راه دور، بازآموزي، خودآموزي وآموزش بر مبناي رايانه ((Computer Based Training (CBT) نيزمي‌توانند مطرح شوند. در اين فصل به تعاريف مختلف، ضرورت‌ها، مزايا و محدوديت‌هاي آموزش الکترونيکي مي‌پردازيم و اشکال متفاوت آن را بررسي مي‌کنيم.

 

تعريف آموزش الکترونيک

 

آموزش الکترونيکي مجموعه وسيعي از نرم افزارهاي کاربردي و روشهاي آموزشي شامل آموزش مبتني بر رايانه، آموزش مبتني بر وب، کلاسهاي درس مجازي وغيره است.

 

آموزش الکترونيکي به کمک رايانه‌ها از طريق رسانه‌هاي الکترونيکي، اينترنت، وب، شبکه‌هاي سازمان يافته مثل اکسترانت و اينترانت و پخش ماهواره‌اي، ديسک و نوارهاي صوتي و DVD و CD-ROM سخت، بسترهاي چندرسانه‌اي مانند تصويري ارائه مي‌شود. در واقع، آموزش الکترونيکي آموزش از راه دور بر مبناي فناوري است.

 

به عبارت ديگر، محتواي دوره آموزشي با استفاده از انتقال صدا، تصوير و متن ارائه مي‌شود که با بهره‌گيري ازارتباط دو سويه بين افراد فراگير و استاد يا بين فراگيران، کيفيت ارائه دوره آموزشي به بالاترين سطح خود مي‌رسد.

 

استفاده از تجهيزات و امکانات پيشرفته‌تر، امکان ارائه اطلاعات و دانش را با کيفيت بهتر و بالاتر فراهم مي‌سازد. مثلاً در کسب اطلاعات از طريق وب، هرچه پهناي باند ارسال داده‌ها بيشتر شود، اطلاعات بيشتري دريافت مي‌شود.

 

اين شيوه آموزشي را آموزش Online (برخط) نيز مي‌نامند که اساس آن ارسال متنها، تصاوير، گفتار آموزشي، تمرينها، امتحانها و نگهداري نتايج دوره آموزشي شامل نمرات و مطالب مهم آن است. براي تکميل اين نوع آموزش، مي‌توان از تصاوير متحرک، شبيه‌سازي، امکانات صوتي تصويري و غيره استفاده کرد.

 

آموزش الکترونيکي به صورت دوره‌هاي همزمان (Synchron) يا غيرهمزمان (Asynchron) ارائه مي‌کنند و به طور همزمان Log in مي‌شود. درآموزش همزمان همه کاربران به طور مستقيم با يکديگر در ارتباط اند. در حالي که در آموزش ناهمزمان، ارتباط با تأخير برقرار مي‌شود مانند ارتباط با پست الکترونيکي.

 

حرف e در واژه آموزش الکترونيکي  e-Learning از ديدگاه کاربران چنين تعبير مي‌شود.

 

اکتشاف : exploration

براي فراگيران وب اين شيوه آموزشي وسيله اکتشافي براي دستيابي به اقيانوسي از اطلاعات و منابع است.

 

تجربه : experience

وب مي تواند تجربيات آموزشيِ همه جانبه و فراگيري را از آموزش همزمان، سلسله مباحث متوالي و خودآموزها، در اختيار فراگيران قرار دهد.

 

سرگرمي و مشغوليت: engagement

وب بافراهم ساختن رويکردهاي خلاق آموزشي براي کاربران، و ايجاد حس مشارکت و همکاري، فراگيران را مشتاق و علاقه مند مي‌سازد.

 

سهولت استفاده: ease of use

استفاده از وب نه تنها براي فراگيراني که با قابليتهاي آن آشنا هستند، بلکه براي فراهم آورندگان مطالب اينترنتي نيز ساده، سهل و آسان است، زيرا آنها مي‌توانند به راحتي مطالب را در کليه ساختارهاي فني همانند يونيکس و ويندوز... در اختيار کاربران قرار دهند.

 

اعطاي قدرت انتخاب: empowerment

وب به کمک مجموعه‌اي از ابزارها، فراگيران را قادر مي‌سازد که بهترين روش يادگيري را از ديدگاه خود برگزينند.

 

مي‌توان براي آموزش الکترونيکي تعاريف زير را در نظر گرفت:

 

الف) آموزش الکترونيکي آموزش مبتني بر فناوري است.

ب) آموزش الکترونيکي نقطه عطف و همگرايي آموزش و اينترنت است.

پ) آموزش الکترونيکي استفاده و بهره‌گيري از فناوري شبکه براي طراحي، ارائه، انتخاب، مديريت و توسعه آموزش است.

ت) آموزش الکترونيکي به مفهوم آموزش راه‌اندازي شده با اينترنت است که مي‌تواند مواردي نظير ارائه مطالب درسي در قالبهاي چندگانه، مديريت آموزشي و شبکه‌اي مرکب از فراگيران، کارشناسان و تهيه کنندگان مطالب را دربرگيرد.

 

مزايا و محدوديت‌هاي آموزش‌الکترونيک

 

مزايا: هدف آموزش الکترونيکي ارتقاي دانش و مهارتهاي نيروي انساني با به‌کارگيري برنامه‌اي به روز و مقرون به صرفه است. حتي اگر کارمندان مؤسسه‌اي وقت کافي براي حضور در کلاسهاي سنتي داشته باشند، باز هم آموزش‌هاي زنده مبتني بر کلاس درس هزينه بالايي براي شرکت ايجاد خواهد کرد. علاوه بر اين، کارمندان بايد همزمان با پيشرفت فناوري، اطلاعات خود را به روز کنند. از مزاياي ديگر آموزش الکترونيک مي‌توان به اين موارد اشاره کرد.

 

الف. آموزش هميشگي براي همه کس و در همه جا:

در اين نوع آموزش، دسترسي فراگيران به مطالب و محتواي دوره وابسته به زمان و مکان نيست. اينترنت مي‌تواند اره حلي منطقي براي سازمانها باشد و دستيابي به اهداف آموزشي آنها را محقق سازد. از طريق شبکه‌هاي رايانه اي دسترسي به آموزش الکترونيک دائمي بوده و محدوديتي از لحاظ استفاده از آن براي کارمندان، دانشجويان و نيز بقيه افراد جامعه وجود ندارد. تنها نياز اصلي براي استفاده از آموزش مبتني بر رايانه و آموزش‌هاي Online، داشتن يک رايانه است. همچنين، در آموزش الکترونيکي افراد قادرند در هر ساعت از شبانه روز و در تمام هفته به فراگيري اطلاعات مورد نيازشان بپردازند.

 

ب. صرفه‌جويي در هزينه‌ها:

درآموزش الکترونيکي از هزينه‌هاي رفت وآمد و هزينه‌هاي مربوط به اساتيد و مشاوران کاسته و از اتلاف وقت جلوگيري مي‌شود. در اين آموزش، دوره‌هاي آموزشي مي‌توانند به جلسات کوتاه‌تري تقسيم شده و در عوض در روزها و هفته‌هاي بيشتري ارائه شوند. درآموزش الکترونيکي، مؤسسات کارمندان خود را دست نمي‌دهند و بازدهي کارکنان افزايش مي‌يابد، زيرا به رفت و آمد در ساعات پرترافيک نياز نيست.

 

پ. همکاري و تعامل:

راه حل آموزش الکترونيکي، همچون آموزش سنتي ،موجب تعامل بين دانشجو و استاد براي درک بهتر مفاهيم مي‌شود بااين تفاوت که در بحث بين دو دانش‌آموز، ديگر اعضاي کلاس مي‌توانند بدون توجه به بحث، به ادامه آموزش بپردازند و ناگزير از شرکت در بحث نمي‌شوند.

فنون ارتباطات و تدريس در محيط Online، تعاملها را ممکن مي سازد. تعامل در آموزش الکترونيکي در محيطهايي مانند اتاقهاي گفتگو (Chat Rooms)، پست الکترونيک (e-Mail)، تابلوهاي اعلانات (Bulletin Board) و غيره امکان پذير است.

 

ت. يادگيري بدون واهمه:

دانشجوياني که در يک دوره Online ثبت نام مي‌کنند، وارد محيط عاري ازريسکي (Risk Free) مي‌شوند که مي‌توانند در آن موارد جديدي را آزمايش کنند و مرتکب اشتباه شوند بدون اينکه خود را در معرض قضاوت ديگران قرار دهند. اين قابليت ف به ويژه زماني ارزش دارد که دانش آموزان يادگيري مهارت‌هايي نظير تصميم‌گيري و رهبري را تجربه مي‌کنند. محيط عاري از ترس، قدرت اعتمادبه نفس و خلاقيت فراگيران را بالا خواهد برد.

 

ث. قابليت انتخاب سطوح مختلف:

در آموزش الکترونيکي، دانشجويان با توجه به راهنمايي‌هاي انجام شده، مي‌توانند سطوح و دوره‌هاي آموزشي مورد نيازشان را در کوتاه‌ترين زمان ممکن انتخاب کنند. در هر مرحله از آموزش الکترونيکي که دانشجو احساس کند سطح مورد نيازش رابه درستي انتخاب نکرده است، مي‌تواند با گذراندن مراحل لازم وارد ديگر سطوح دوره‌هاي آموزشي شود.

 

ج. سنجش سطح در هر مقطع:

در آموزش الکترونيکي، براي دانشجو، قبل از ورود به دوره آموزشي، يک مرحله آزمون در دوره انتخابي گذاشته مي‌شود که دانشجو با توجه به اطلاعات قبلي خود و نتايج اين آزمون، براي ادامه آموزش تصميم مي‌گيرد. به علاوه، در هر زمان از دوره آموزشي دانشجو مي‌تواند در آزمون پايان دوره شرکت کرده و نقاط ضعف و قوت خود را شناسايي کند.

 

چ. آموزش به روز:

براي مؤسسات و شرکتهاي توليدي و آموزشي مسئله مهم تربيت نيروها با توجه به پيشرفت فناوري است تا آنها را براي ورود به بازارهاي رقابت و کسب سود بيشتر آماده کنند.

در آموزش الکترونيکي، مديران آموزشي مي توانند صفحات و محتواهاي آموزشي خود را باتوجه به نيازهاي جامعه و بازار کار ،لحظه به لحظه تغيير دهند در حالي که درآموزش سنتي مراحل بازبيني و تغيير محتوا، ماهها به طول مي‌انجامد.

 

ح. شبيه‌سازي محيطهاي آموزشي:

آموزش الکترونيکي قادر است تمامي محيطهاي مختلف آموزشي را با توجه به نرم افزارهاي گوناگون توليد کند و در اختيار کاربران قرار دهد. در اين نوع آموزش، کاربران مي‌توانند وارد جاهايي شوند که از نظر واقعي ورود به آنها سخت يا غير ممکن است، يا از وسايل کمک آموزشي با توجه به نياز خود بهره گيرند.

 

محدوديت‌ها

 

١. هزينه اوليه راه اندازي و استفاده از تجهيزات رايانه اي نسبتاً بالاست.

٢. ممکن است دانشجويان ، دانش رايانه اي کافي نداشته باشند که در اين صورت بايد دوره هايي را براي فراگيري دانش رايانه بگذرانند.

٣. هزينه به کارگيري خطوط تلفن در آموزش ، بالا بوده و ممکن است پهناي باند کافي براي استفاده از روشهاي مختلف آموزشي وجود نداشته باشد.

٤. در مواردي لازم است که مدرسان با برخي از قوانين کپي برداري ، نحوه ارائه مطالب و ديگر موضوعات آموزشي آشنا شوند.

٥. استفاده کنندگان از اين آموزش امکان استفاده از موارد تجربي را نخواهند داشت.

* اين مقاله به کوشش جمعي از مهندسان و کارشناسان معاونت بهره‌برداري فني سازمان صداوسيماي جمهوري اسلامي ايران، سروش و با همکاري معاونت بهره‌برداري فني نوشته شده است كه اسامي آنان به شرح زير است:

غلامحسين خادم الحسيني (مدير گروه)، داوود اتراکي، فرزاد پهلواني، معصومه پيراسته عليرضا تاجر اردبيلي، هما درويش زاده، علي رضابخش، هما سيگاري، علي اکبر شايسته فر، آقاي صباغي، عمران صالحي، مهدي عليجان قصاب، غلامعلي عمويي، تمنا فراهاني، ابراهيم مرتاضي

 

همشهری‌آنلاین