نصر: روز پنجم اسفند زاد روز دانشمند بزرگ عالم شرق خواجه نصیرالدین طوسی است که در خاک گهر خیز آذربایجان استعدادهایش شکوفا شد وبه شهرت جهانی رسید.
چون خواجه به هندسه اشتیاق زیادی داشت در طراحی مهندسی و معماری در مراغه و آذربایجان شیوه ی جدید معماری را بنیان نهاد که بهره گیری از هندسه در طراحی معماری ،احداث ساختمان های بلند، نما سازی پس از اجرای ساختمان ، نصب کاشی های زیبا و توجه به اقلیم و آب و هوا و خاک موجب رستاخیز معماری اسلامی _ اذربایجانی شد که نماد آن در ساخت ارک علیشاه تبریز ،سلطانیه زنجان و تخت سلیمان تکاب که در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفته اند به عنوان نگین معماری جهان نام برده می‌شوند.
به همین مناسبت روز پنجم اسفند ماه مصادف با ۸۲۱ سالگی تولد خواجه نصیر در ایران روز ملی مهندس نام گذاری شده است. در واقع مهندس از نظر خواجه نصیر فرد کاردانی است که علم هندسه را خوب بداند و مهندس حسابگریست که برای هر مشکلی،بهترین راه حل را ارائه نماید و در یک جمله مهندسی همان نو آوری ، ابتکار ، خلاقیت و به کار بردن علوم و فنون به منظور طراحیست و تحقیق و توسعه، طراحی، ساخت، تولید و مدیریت و به کاراندازی و بهره برداری هر نوع کار اثر بخش از ویژگی های علوم مهندسی است.
مهندسی در همه رشته هاتلاش می کند سطح عمومی زندگی و رفاه و راحتی انسانها را ارتقا دهد و در ادبیات ملل نیز مهندس محاسب هوشیار، اندازه‌گیر واقعی،تقدیر کننده امور فنی و محاسباتی قلمداد شده است.
با اینکه مهندسان در رشته های مختلف و فنون متنوع با ابداعات و اختراعات علمی و عملی به گسترش مرزهای دانش و اکتشافات دست زده‌اند ولی اشتباهات مهندسان می تواند فاجعه بار باشد.در حوادث زلزله اخیر ترکیه بخش مهمی از تلفات انسانی و ریزش ساختمانی و خرابی تأسیسات عمومی و شهری از بی توجهی و کم توجهی مهندسان به اصول علمی، فنی و محاسباتی بوده و سهل انگاری مهندسان در موارد فوق کاملا بر جهانیان هويدا شد.
علاوه بر آن اکثر حوادث ناگوار در جهان که تلفات جانی و زیان‌های مالی دارند از بی توجهی مهندسان به اصول علمی و فنی راهسازی، پل سازی، قطعه سازی، ساخت تاسیسات شهری، طراحی وسایط نقلیه سبک و سنگین موتوری، تاسیسات نیروگاهی، تأسیسات فرودگاهی و... ناشی شده است که بررسی موشکافانه آنها مجال مفصلی می‌طلبد که از بضاعت علمی نویسنده‌ی این سطور خارج است اما علت اینکه خواجه نصیرالدین طوسی مراغه را به عنوان مرکز تحقیقات و تألیفات و اقدامات مهندسی خود قرار داد، در تاریخ بحث های مفصلی شده است اما در مورد این شهر مهم آذربایجان که سابقه‌ی پایتختی ایران در دوره‌ی ایلخانی را دارد، باید گفت: شهر تاريخي مراغه با ۳۲۰ اثر ملی جزو ۱۰ شهر تاریخی کشور،یکی از استوانه های تمدنی جهان اسلام و آسیاست.
وقتی هلاکو خان به بخش های مهم آسیا و ایران مسلط شد در سال ۶۵۶هجری قمری شهر خوش آب و هوا و سرسبز مراغه در دامنه های سهند را پایتخت ایران کرد و به آبادانی مراغه وتبریز پرداخت.خواجه نصیر الدین طوسی در پنجم اسفند ۵۷۹ هجری شمسی که به عنوان روز ملی مهندس نام گذاری شده در طوس تولد یافت و ۷۵ سال زندگی پر جنب و جوشی داشت.همزمان با انتخاب مراغه به عنوان پایتخت ایران، خواجه نصیر به آذربایجان آورده شد و درمراغه این شهر کهن و تاریخی دست به ابتکارات زیادی زد. ابتدا با آوردن دانشمندان و منجمان و ریاضی دانان به تألیف کتب علمی و ستاره شناسی پرداخت و سپس به ساخت رصد خانه ی مراغه از محل موقوفات سرزمین های ایلخانی همت گمارد و رصد خانه ای در دوازده سال ساخت که از نقاط مختلف عالم به آن روی آوردند و قرن ها مرکز مطالعات نجوم وستاره شناسی در شرق عالم بود.
در کنار این رصد خانه، علاوه بر ایجاد تأسیسات و نصب ابزارآلات نجوم،منازلی نیز برای اقامت دانشمندان مهاجر ساخته شده بود و در کنار آن مدارسی علمی بر پا شده و کوشک هلاکو خانی سر برآورد. خواجه نصیرالدین در این مدارس علمی با کمک سایر ستاره شناسان، جداول بسیار دقیقی از حرکت سیاره ی ایجاد کرد که یک مدل سیاره ای بروز شد و انتقادات از مکتب نجومی بطلیموسی محسوب می گشت. در کنار رصد خانه ی مراغه کتابخانه ای با ۴۰۰ هزار نسخه شکل داد و با نوشتن مقالات علمی در زمینه مثلثات،هندسه و نجوم و ریاضی در شکوفایی این علوم تأثیر شگرفي گذاشت و بعد ها بر نظریه خورشید مرکزی کوپرنيک تاثیر داشت.
وی به اختراع و نصب ساعت افتابی در مراغه پرداخت که هم اکنون نماد آن در شهر مراغه به محل بازدید گردشگران تبدیل شده است.این دانشمند همچنین زیج ایلخانی را شکل داد که امروزه در کتابخانه ملی پاریس به دید دانشمندان جهان گذاشته شده است.
به این ترتیب خواجه نصیر و دانشمندان مکتب نجوم مراغه به شکل‌دهی کامل ترین رصد خانه ی نجومی به معنای کامل آن همت گماشتند که آوازه‌ی آن جهانی شد که بعد ها رصد خانه های سمرقند ،چین،نیکو براهه، و کپلر در اروپا با الهام از رصد خانه ی مراغه ساخته شدند.وقتی (بروکلمن آلمانی) پس از تحقیق تأثیر گذاران نجوم جهان نوشت: که خواجه نصیر در مراغه اذریابجان مکتب بزرگ نجوم و ستاره شناسی را با الهام از علوم اسلامی شکل داد و مشهور ترین حکیم و ریاضی دان و ستاره شناس جهان در قرن هفتم خواجه نصیر است توجه جهانیان به نقش خواجه و رصد خانه ی مراغه دوچندان شد.
خواجه در سیاست و فقه و اخلاقیات نیز استاد بود و آثار علمی و مقالات خواجه به صد ها عنوان می رسد و تأثیر علوم قرآنی در فکر و اندیشه و اخلاق خواجه کاملا هويدا ست و به قول علامه حسن زاده‌ی آملی قلم و قدم و سياست علمی خواجه نصیر با الهام از قرآن برای رضای خدا و خدمت به خلق خدا بود. خوشبختانه در کنار افتخار اقدامات علمی و مهندسی خواجه نصیر ،دانشگاه تبریز از جمله مهم ترین مراکز علمی و مهندسی است که در تاریخ معاصر ایران می درخشد و دانش آموختگان آن در شکل گیری صنایع وماشین سازی و ادوات کشاورزی وسازمان نظام مهندسی ساختمان و معدن و کشاورزی تبریزخوش درخشیدند که امروزه بعد ازتهران ،قدر ترین نظام مهندسی ساختمان ایران است و تبدیل تبریز به شهر اروپایی ایران و دومین شهر برج ساز، تلاش مردان در خور ستایش و بزرگیست که در عمران و آبادانی این بخش از سرزمین پهناور کشورمان کوشیدند که روز مهندس را به همه ی این مهندسان سخت کوش و زحمت کش در عرصه های فنی، مهندسی، عمرانی ،ساخت و ساز و همچنین کارشناسان رسمی دادگستری و قوه قضائیه در رشته های مهندسی تبریک و شاد باش می‌گوییم.
به قلم محمد فرج‌پور باسمنجی