شاید اینطور به‌ نظر برسد که یک مهمانی خانوادگی، یعنی ساعتی دور هم‌ بودن، گفتن و خندیدن و ساختن یک خاطره خوب. اما نقش این مهمانی‌ها و دور هم جمع‌شدن‌ها بیشتر از آن چیزی است که تصور می‌کنیم. حضور در جمع‌های خانوادگی، احساس حمایت اجتماعی را در ما به‌ وجود می‌آورد.

به گزارش ایسنا، روزنامه همشهری نوشت:‌ «حرف از گذشته‌ها که می‌شود، حتماً خاطرات همراه با حسرت افرادی را می‌شنوید که از دورهمی‌های فامیلی و معاشرت‌های خانوادگی قدیمی می‌گویند و دلشان برای آن روزها تنگ شده است؛ رفت‌وآمدهایی که در گذر سال‌ها کم‌رنگ شده و حالا دیگر کمتر از دورهمی‌های خانوادگی و فامیلی خبری هست. به جز خاطرات شیرینی که این معاشرت‌ها می‌سازد، رفت‌وآمدهای خانوادگی تأثیر غیر قابل انکاری بر سلامت روان افراد دارد. چیزی به شب یلدا نمانده؛ شبی که از گذشته‌های دور بهانه دورهم جمع‌شدن‌ها و معاشرت‌ها بوده است. دکتر سیما فردوسی، روانشناس و مشاور خانواده، درباره اهمیت و نقش روابط خانوادگی و دوستانه بر سلامت روان توضیح می‌دهد.

دریافت حمایت اجتماعی

شاید اینطور به‌ نظر برسد که یک مهمانی خانوادگی، یعنی ساعتی دور هم‌ بودن، گفتن و خندیدن و ساختن یک خاطره خوب. اما نقش این مهمانی‌ها و دور هم جمع‌شدن‌ها بیشتر از آن چیزی است که تصور می‌کنیم. حضور در جمع‌های خانوادگی، احساس حمایت اجتماعی را در ما به‌ وجود می‌آورد. یکی از مهم‌ترین مفاهیمی که در پژوهش‌های روانشناسی تأکید زیادی بر آن شده، مفهوم حمایت اجتماعی است. حمایت اجتماعی بر اساس ارتباط فرد با اعضای مهم زندگی، مانند خانواده، فامیل، دوستان، همکاران و ... تعریف می‌شود. نیاز به تعلق‌داشتن، محبوب‌بودن، حمایت‌شدن، دوست‌داشته‌شدن، درک‌شدن و همراهی، از مهم‌ترین نیازهای روحی انسان هستند. ما برای اینکه این نیازها را تأمین کنیم، به حلقه‌ای امن از روابط انسانی نیاز داریم. هر قدر این ارتباط و شبکه حمایت اجتماعی سالم‌تر باشد، نیازهای ما هم بهتر پاسخ داده می‌شود. در کنار این نیازها، حمایت اجتماعی یک عامل پیشگیری‌کننده از اختلالات روانی مثل افسردگی و اختلالات اضطرابی است. حمایت اجتماعی عاملی برای کاهش اثر استرس‌هاست و به افراد کمک می‌کند، راحت‌تر و مؤثرتر با مشکلات و استرس‌های زندگی مواجه شوند. برقراری روابط خانوادگی باعث می‌شود افراد خود را در شبکه وسیعی از حمایت اجتماعی ببینند و عواطف خود را نسبت به هم اظهار کنند.

حلقه امن خانواده

این روزها که حضور در شبکه‌های اجتماعی بخشی جدانشدنی از زندگی افراد شده، ممکن است که این تصور به‌ وجود بیاید که ارتباطات مجازی درد سر کمتری دارند و افراد در آنها احساس امنیت بیشتری خواهند داشت. اما از نظر روانی این احساس بی‌پایه است. ارتباط واقعی و فیزیکی با حلقه‌ای امن از افراد، آرامش‌ خاطر و احساس امنیت روانی را به همراه دارد. یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی که در روابط خانوادگی می‌افتد، برون‌ریزی عاطفی و ابراز احساسات خود است. ابراز احساسات واقعی از جمله راه‌های تسکین مشکلات روانی است اما تنها در یک حلقه امن ارتباطی است که ما قادریم خود واقعی‌مان باشیم و احساسات‌مان را پنهان نکنیم. اعضای خانواده نزدیک‌ترین افراد چه از لحاظ عاطفی و چه از لحاظ مسائل شخصی هستند و مغز و روان انسان به‌ طور خودکار نسبت به این موضوع آگاهی دارد. وجود حلقه ارتباطی امن باعث می‌شود کمتر به انزوا میل پیدا کنید، به این اطمینان برسید که تنها و بی‌کس نیستید و افرادی هستند که در شادی و غم کنارتان باشند.

از طرف دیگر وجود این حلقه ارتباطی باعث می‌شود احساس امیدواری کنید. فضای شادی که با مرور خاطرات خوب گذشته ایجاد می‌شود، خنده‌ها، بازی‌ها و سایر تفریحاتی که در جمع‌های خانوادگی صورت می‌گیرند، یکی از راه‌های مفید برای افزایش سطح امیدواری، کاهش استرس و کنارآمدن با مشکلات‌اند. احساس امنیت روانی یک عامل پیشگیری‌کننده از اختلالات روانی مانند افسردگی و اختلالات اضطرابی است.

نیاز سالمندان به معاشرت

سنت‌های ایرانی مانند شب یلدا یا عید نوروز، یک ویژگی مثبت و مهم دارند و آن هم اهمیت‌دادن به دیدار بزرگ‌ترها، سالمندان، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هاست. شاید تصور کنید مهمانی، مخصوص جوان‌هاست اما سالمندان هم نیاز ضروری به قرارگرفتن در حلقه معاشرت‌های خانوادگی دارند. ورود به دوره سالمندی می‌تواند چالش مهمی در زندگی هر فرد باشد و نحوه کنارآمدن با آن تا حد زیادی تحت‌ تأثیر کیفیت زندگی فرد، سلامت جسم و روان و همین‌طور سیستم‌های حمایتی در محیط اطراف اوست. بی‌توجهی به نیازهای روانی سالمندان می‌تواند احتمال بروز بیماری‌های روحی و همین‌طور آسیب‌های مغزی مانند آلزایمر را افزایش دهد. با توجه به اینکه بروز این اختلالات می‌تواند مشکلاتی را هم برای خود فرد و هم برای اطرافیان او ایجاد کند، بهتر است برای پیشگیری از این موضوع اطلاعات خود را راجع به نیازهای سالمندان و نحوه ارتباط با آنها افزایش دهیم. داشتن سلامت روان یکی از مهم‌ترین مسائلی است که می‌تواند به سالمندان در گذراندن با کیفیت این مرحله از زندگی کمک کند. سالمندان معمولاً از اینکه اطرافیان فراموش‌شان کرده‌اند گلایه دارند. با برقراری روابط خانوادگی گرم و صمیمانه می‌توانیم احساس جداافتادگی را از سالمندان بگیریم. باید سعی کنیم آنها را در جریان اتفاقات و ماجراها قرار دهیم و مثلاً موقع گفت‌وگوهای جمعی، آنها را هم مخاطب قرار دهیم.

دیدار دوست خوش‌تر است

دوستی، سرمایه روانی ما محسوب می‌شود. بعد از حمایت اجتماعی که در حلقه امن خانواده دریافت می‌کنیم، وجود دوستانی که در کنار آنها آرامش و امنیت‌ خاطر داشته باشیم، اهمیت زیادی در بهبود وضعیت روانی ما دارد. محققان معتقدند تنهایی می‌تواند رنج بزرگ زندگی انسان‌ها باشد، به‌خصوص اگر سن و سالی از آنها گذشته باشد و دیگر در معرض روابط اجتماعی پرتعداد نباشند. یکی از دلایل مراجعه افراد به درمان روانشناختی، احساس تنهایی است. آنها قادر به ایجاد پیوندهای اجتماعی محکم نیستند و کسی را ندارند که با آنها صحبت کنند، با آنها بخندند و اوقات خوبشان را با آنها به اشتراک بگذارند.

داشتن دوست می‌تواند از ما در برابر انزوا و تنهایی محافظت کند. داشتن روابط دوستی باکیفیت می‌تواند در سلامت روان تأثیرگذار باشد. انسان‌ها به برقراری روابط دوستانه و صمیمانه نیاز دارند، افرادی که می‌توانند به آنها اعتماد کرده تا موقعیت‌هایی ایجاد کنند که در آن بتوانند خود را از نظر احساسی تخلیه کنند. حمایتی که دوستان از یکدیگر انجام می‌دهند، پشتوانه احساس اطمینان‌خاطر و آرامشی است که تجربه می‌کنیم.

در کتاب «نیروی پنهان دوستی و رفاقت»، نوشته لیدیا دنوورث گفته می‌شود که رابطه دوستی، قدمتی به طول عمر بشر دارد. تأثیر دوستی حتی از نظر علمی هم ثابت شده، اینکه ارتباط اجتماعی برای سلامتی و طول عمر ما حیاتی است و تنهایی می‌تواند ما را بکشد. جمع‌آوری داده‌های ۱۴۸ تحقیق درباره مرگ‌ومیر در سال ‌۲۰۱۰ مشخص کرد که احتمال مرگ افرادی که از یک دایره اجتماعی قوی محروم هستند، برابر با کسانی است که در طول روز ۱۵سیگار می‌کشند.

نوجوانان فراری از مهمانی

اگر نوجوانی در خانواده داشته باشید، حتماً درد سر بزرگ شما راضی‌کردن آنها برای آمدن به مهمانی و حضور در جمع‌های خانوادگی است. آنها اغلب ترجیح می‌دهند با دوستانشان باشند یا مثل بیشتر وقت‌ها، سرشان توی گوشی و فضای مجازی باشد. نکته مهم این است که بخش زیادی از این رفتارها اقتضای نوجوانی و طبیعی است. ساختار خانواده و روابط بین اعضا، به‌خصوص بر کودکان و نوجوانان، تأثیر غیر قابل انکاری می‌گذارد. خانواده‌ها در کشورهای مختلف با فرهنگ‌های گوناگون، ویژگی‌های ساختاری مختص خود را دارند. طبق دیدگاه روانشناسان، والدین باید از نظر روانی به اندازه کافی ایمن باشند تا بتوانند انرژی خود را به مراقبت از فرزندشان سوق دهند. اگر فضای حمایت، احترام، لذت، رضایت و نشاط در جمع‌های خانوادگی برای کودکان کم‌سن‌تر فراهم شود، در نوجوانی هم بیشتر تمایل خواهند داشت تا با خانواده وقت بگذرانند. در این جمع‌های امن خانوادگی است که اعتمادبه‌نفس کودکان و مهارت‌های ارتباطی‌شان رشد می‌کند. فضای دوست‌داشتنی و مفرح مهمانی‌ها می‌تواند نوجوانان را به حضور در جمع خانوادگی تشویق کند اما نکته مهم این است که هرگز نباید آنها را به اجبار به مهمانی‌ها برد. نتیجه اصرار و اجبار در این موضوع این است که آنها بیشتر از قبل در لاک دفاعی فرو می‌روند و از مهمانی‌ها فراری می‌شوند.»