ایسنا/آذربایجان شرقی بازار تبریز که یکی از شاهکارهای معماری ایرانی به شمار می‌رود، این روزها در سوگ مظلومیت، شهامت، شجاعت و بی‌کسی امام حسین(ع) و یارانش به عزا نشسته است تا نشان دهد علاوه بر اینکه قلب تپنده اقتصاد کشور است، در آئین‌های دینی و معنوی نیز مرکزی برای عزاداری شیعیان محسوب می‌شود.
شهر تبریز را بیش از هر چیز دیگر با معنویت آن می‌شناسند، این دیار کهن همواره در فعالیت‌های مذهبی پیشگام بوده و استقبال از ایام سوگواری امام حسین(ع) نمودی از این فعالیت‌هاست که در آذربایجان و به ویژه کهن‌شهر «تبریز» جایگاه ویژه و خاصی دارد. مردم تبریز از چند روز مانده به آغاز محرم، پرچم‌های سیاه و سبز را در جای جای این شهر تاریخی آویخته و حتی بازاریان نیز سردرب حجره‌های خود را پرچم عزا بسته و به استقبال محرم الحرام می‌روند و اینجاست که بازار تاریخی و بزرگترین بازار مسقف جهان نیز با فرارسیدن محرم، رنگ حسینی به خود گرفته و به عزای فرزند فاطمه(س) می‌نشیند.
مراسم عزاداری در بازار تاریخی تبریز نام و آوازه‌ی خاصی دارد و از جمله حرکت‌های ماندگار مردم تبریز طی تاریخ بوده است؛ این موضوع بیش از هر چیز دیگری بر معنویت این مردمان تاکید کرده و می نمایاند که عشق «اباعبدالله الحسین(ع)» با گوشت و خون مردم آذربایجان آمیخته شده است.
بازاریان تبریزی که عشقشان را به اباعبدالله الحسین(ع) با نصب پارچه‌های سیاه رنگ و پرچم‌های منقش به اسماء متبرک «یا حسین» و «یا فاطمه» نشان می‌دهند، بازار را سیاه پوش کرده‌اند و امسال نیز چون سال‌های گذشته پذیرای سوگ داران عزای امام حسین(ع) و ۷۲ تن از یارانش خواهند بود.
تلفیق هنر اصیل معماری ایرانی اسلامی بازار بزرگ سرپوشیده تبریز و نوع عزاداری‌ها بر ارزش‌های این شهر که به عنوان نخستین پایتخت شیعی جهان اسلام ثبت ملی شده است افزوده و حال و هوای خاصی به این بنای معظم تاریخی بخشیده است.
آیین عزاداری تاسوعا و عاشورای حسینی در بازار جهانی تبریز، در پنجمین همایش ملی شورای سیاست گذاری ثبت میراث فرهنگی(در سال ۹۱) در فهرست میراث ناملموس آثار ملی به ثبت رسیده است؛ سابقه‌ی این عزاداری‌ها به دوران صفویه باز می‌گردد و برگزاری مراسم عزاداری در تیمچه مظفریه و بازار تبریز از ابتدای تأسیس تیمچه به تاریخ ۱۳۰۵ هجری قمری، مطرح بوده و تا به امروز ادامه دارد.
دسته‌های عزاداری محلات قدیمی تبریز شامل «دوه‌چی، امیرخیز، کوچه باغ، راسته کوچه، دل خون، شهید قاضی، مارالان، جامیش آوا، میر چوبان، خیاوان، باغمیشه، انتظاریون، ششگلان، قره آغاج، ورجی، ابوذر، چوستوزلار، لئیل آوا، حکم آوا، سرخاب، سئلاب، عمی زین الدین، چرنداب و نوبار» در بازار تاریخی تبریز به اجرای مراسم عزاداری سیدالشهدا می‌پردازند.
هر کدام از دسته‌جات حسینی بر اساس سنت دیرینه برگزاری این مراسم‌ها، نام یکی از خیابان‌ها و محلات قدیمی تبریز را بر دوش می‌کشند و هر کدام با علم‌های ویژه‌ای دسته جات زنجیرزنی، سینه‌زنی و مرثیه خوانی مسیر بازار را طی می‌کنند.
فعالیت‌های اقتصادی نیز از شب هفتم محرم در بازار بزرگ تبریز متوقف شده و پس از اتمام عزاداری در شب ۱۲ محرم، به غیر از پارچه‌ها و پرچم‌ها، سایر موارد جمع شده و بازار تبریز و تیمچه مظفریه از ۱۳ محرم مجددا فعالیت‌های اقتصادی خود را از سرمی‌گیرند.
رسم دیرینه بازاریان تبریز در عزای حسینی
آقای زمانی یکی از بازاریان تبریزی است که قریب به ۵۰ سال است، در بازار تاریخی تبریز حجره دارد، او به ایسنا میگوید: بازار تاریخی تبریز مکانی با حرمت و باعظمت برای برگزاری مراسم عزاداری است و زمانی در این بازار تاریخی بازاریانی حضور داشتند که درس علم و اخلاق می‌دادند.
او برپایی مراسم عزاداری برای سیدالشهدا(ع) را رسم دیرینه بازاریان تبریز و یکی از ستون‌های اساسی اسلام دانسته و ادامه می‌دهد: حجره داران چند روز مانده به محرم، فضای بازار تبریز را برای عزاداری سیدالشهدا فراهم می‌کنند و با نصب پرچم سیاه و سبز بر درب حجره‌ها رخت عزا بر تن بازار تاریخی تبریز می‌پوشانند.
این حجره‌دار تبریزی با بیان اینکه عزاداری‌های بازار تاریخی تبریز حرمت داشته و بسیار اصیل برگزار می‌شود، اضافه می‌کند: در ایام محرم و به‌ویژه تاسوعا و عاشورای حسینی نیز حجره‌داران نذری و احسان توزیع کرده و در برخی تیمچه‌ها «تیمچه‌های حاج شیخ» مراسم مرثیه خوانی برگزار می‌شود.
مراسم شمع گذاری در بازار تبریز
آقای علمی از دیگر بازاریان تبریزی است و ۶۰ سال است در تیمچه مظفریه حجره دارد، او نیز به ایسنا میگوید: در تمامی اعیاد و مراسمات مذهبی بازار تبریز خود را آماده می‌کند به‌ویژه در ایام محرم مراسمات خاصی در بازار برگزار می‌شود و دسته‌جات عزاداری وارد بازار شده و عزاداری می‌کنند.
او ادامه می‌دهد: در بعضی تیمچه‌های بازار چون حاج شیخ و حاج محمدقلی مراسم مرثیه‌خوانی توسط جمعی از علمای بزرگ استان اجرایی می‌شود.
این حجره‌دار تبریزی با اشاره به وجود تعداد زیادی مسجد در داخل بازار تبریز خاطرنشان می‌کند: عصر روز نهم نیز بازار تبریز شکل خاصی به خود می‌گیرد و عزاداران حسینی با شرکت در مراسم شمع گذاری برای گذاشتن شمع‌های خود در مساجد موجود در بازار راهی این منطقه شده و جلوه خاصی به این بازار مسقف می‌دهند.
بازاریان تبریزی، خودجوش فضای بازار تاریخی را برای عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) فراهم می‌کنند
آقای توانی، یکی‌دیگر از حجره‌داران تبریزی است که نزدیک ۳۰ سال است در بازار تاریخی تبریز حضور دارد، او نیز به ایسنا میگوید: دسته‌های عزداری محلات از هشتم الی دوازدهم محرم از اوایل صبح وارد بازار تاریخی تبریز شده و در نهایت عزاداری‌های خود را در بازار مظفریه خاتمه می‌دهند.
او با بیان اینکه در کنار عزاداری‌ها، حجره‌داران سفره‌ی احسان خود را نیز گشوده و پرچم سیاه به درب حجره‌های خود می‌بندند، ادامه می‌دهد: بازاریان تبریز بصورت خودجوش فضای بازار را برای عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) فراهم می‌کنند.
این حجره‌دار تبریزی با بیان اینکه پرچم امام حسین(ع) همیشه برافراشته خواهد ماند، اضافه می‌کند: طی ۳۰ سالی که در این بازار تاریخی حضور دارم، هرگز عزاداری‌ها کمرنگ نشده و بلکه روز به روز نیز پر رونق‌تر می‌شود.
آئین عزاداری بازار تبریز از باشکوه‌ترین و قدیمی‌ترین مراسم‌های شهر تبریز است
یک پژوهشگر حوزه تاریخ تبریز در خصوص آیین‌های سنتی عزاداری در بازار تبریز نیز به ایسنا میگوید: آئین عزاداری بازار تبریز از باشکوه‌ترین و قدیمی‌ترین مراسم‌های شهر تبریز است که از هشتم ماه محرم آغاز شده و تا دوازدهم ماه محرم ادامه می‌یابد و این بازار شاهد حضور دسته‌ها و هیأت‌های محلی طبق برنامه اعلامی در قالب یک دسته بنام محله و متشکل از سه هیأت زنجیرزنان، سینه‌زنی عرب و سینه‌زنی عجم است که به عزاداری در راسته صادقیه و تیمچه مظفریه می‌پردازند.
کریم میمنت نژاد ادامه می‌دهد: دسته‌های عزاداری محلات قدیمی تبریز شامل «دوه‌چی، امیرخیز، کوچه باغ، راسته کوچه، دل خون، شهید قاضی، مارالان، جمشیداباد، میر چوبان، خیابان، باغمیشه، انتظاریون، ششگلان، قره آغاج، ورجی، ابوذر(لاکه دیزج)، چوستوزلار، لیل اباد، حکم آباد، سرخاب، سئلاب، عمی زین الدین، چرنداب و نوبر» در بازار تاریخی تبریز به اجرای مراسم عزاداری سیدالشهدا می‌پردازند.
او اضافه می‌کند: فعالیت‌های اقتصادی نیز از شب هفتم محرم در بازار بزرگ تبریز متوقف شده و پس از اتمام عزاداری در شب دوازدهم محرم، به غیر از پارچه‌ها و پرچم‌ها، سایر موارد جمع شده و بازار تبریز و تیمچه مظفریه از ۱۳ محرم مجدداً فعالیت‌های اقتصادی خود را از سرمی‌گیرند.
میمنت نژاد ادامه می‌دهد: هر هیأت ضمن داشتن نام جداگانه برای مراسم خود، هنگام حضور در بازار، ذیلِ پرچم نام محله خود حرکت می‌کنند و سابقا آیین یادشده به این صورت بود که دسته‌جات عزاداری در میدان صاحب‌آباد (صاحب‌الامر) که محل حکومتی تبریز قدیم بود، گرد هم آمده، به سمت بازار حرکت می‌کردند.
او اضافه می‌کند: ۲۴ دسته عزاداری تبریز با حضور والی شهر، برای ترتیب حرکت (پشت سر هم) قرعه‌کشی انجام می‌دادند و پس از مشخص شدن نتیجه، طبق قرعه‌کشی انجام یافته، فردی تحت عنوان اوداباشی مأمور می‌شد تمامی اعمال لازم جهت آماده شدن بازار برای عزاداری اباعبدالله‌الحسین (ع) را فراهم کند و اوداباشی این اعمال را از اول تا هفتم محرم انجام می‌داد که از هفتم، دو محله «کوچه‌باغ» و «خیاوان» (خیابان) وارد بازار شده، شروعِ عزاداری را اعلام می‌کردند.
او با تاکید بر معماری باشکوه و ارزشمند بازار مظفریه، به پیچ در نظر گرفته شده میان راسته صادقیه و مظفریه به‌عنوان فیلتر صدا، بلندی بنای مظفریه برای چرخش علم و همچنین اکوستیک بودن برای رساندن صدای مداح به گوش مردم عزادار اشاره می‌کند.
میمنت نژاد بیان می‌کند: والی تبریز که در تیمچه مظفریه حضور پیدا می‌کرد، پس از خروج از تیمچه، یک یا دو دسته را به عالی‌قاپو برده می‌شد، ولیعهد نیز خلعتی به آنها می‌داد، که امروزه علم‌های قاجاری بعضی دسته‌جات محلات تبریز باقی است.
او خاطرنشان می‌کند: تیمچه مظفریه صبح‌ها محل روضه‌ی زنان بود که در کف آن نشسته و منبر گذاشته و به روضه امام حسین(ع) گوش فرا می‌دادند و سایرمردم نیز صبح‌ها از بالکن‌های طبقه دوم تیمچه از روضه‌ها استفاده می‌کردند.
او ادامه می‌دهد: بعدازظهر هر روز هر دسته از یک محله که متشکل از سه هیأت عرب، عجم و زنجیر زنان هست، براساس ردیف و قرعه‌کشی وارد راسته صادقیه و تیمچه مظفریه می‌شوند و تعدادی آیین‌های خاص نیز اجرا می‌شد.
این پژوهشگر حوزه تاریخ تبریز میگوید: تیمچه مظفریه آخرین قسمت احداث شده در بازار تبریز است و برای عزاداری امام حسین(ع) ساخته شده است و دو طبقه دارد و بلند درست شده تا علم‌ها راحت وارد شوند همچنین آکوستیک درست کرده‌اند تا آن زمان‌ها که سیستم صوتی و بلندگو نبود، صدا به گوش همه برسد و در طبقه‌ی دوم بالکن‌هایی نیز وجود داشت که برای تماشاچیان احداث شده بود اما اداره کل میراث در مرمت به اصالت بنا ب توجه بوده و بالکن‌ها را از بین برده و به فضای حجره‌های طبقه دوم اضافه کرده است و امکان تماشا چندان فراهم نیست.
او در رابطه با انواع دسته‌جات نیز یادآور می‌شود: عجم‌ها کت و شلوار یک دست سیاه رنگ که یک طرق یقه کت به سمت شانه کشیده شده است با دستمال سیاه رنگ به سر بسته و ریتمی آرام و با دستگاه‌های ردیف سه گاه، چهارگاه و بیات تورک نسبت به نوحه خوانی اقدام می‌کنند.
او اضافه می‌کند: زنجیر نان نیز دامن بلند به نام اتک داشته و بر روی بالاپوش آنها جلیقه وجود دارد که به صورت سه ضرب پیاپی زنجیر زده و بعد می‌چرخند اما عرب‌ها دامن چاکدار با بالاپوشی که به شکل مربع دکمه داشته و باز می‌شود می‌پوشیدند و دو دستی با ریتم تند سینه زنی می‌کنند؛ لذا تفاوت در شکل، نوع لباس و هنگ مداحی است.
به گزارش ایسنا، با فرارسیدن ایام عزاداری حسینی بازار تبریز نیز همانند تمامی کوچه و محله‌های این شهر به استقبال آیین عزاداری سید و سالار شهیدان می‌رود تا نمادی از عزاداری پرشور مردم نخستین پایتخت تشیع جهان اسلام در طول این ایام باشد.
آیین عزاداری بازار تبریز سال‌ها است که در شمار آیین‌های ثبت ملی شده کشور درآمده است، آیین عزاداری ریشه در تاریخ کهن تبریز دارد و شیوه برگزاری سنتی آن شاید نه‌تنها برای مردم این شهر که برای تمامی مردم کشور جالب باشد.
بازار تاریخی تبریز دوباره به رسم دیرینه در ماتم حسینی فرو نشسته و رنگ و بوی حسینی گرفته، طبق سال‌های گذشته، امسال نیز میزبان اصیل ترین آیین‌های سوگواری سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع) شده است.