جام جم آنلاين: شصت و چهارمين دوره جشنواره بين‌المللي كن شاهد نمايش تعدادي فيلم جنجال برانگيز بود. اين رويداد سينمايي كه لقب بزرگ‌ترين و معتبرترين جشنواره بين‌المللي سينمايي را گرفته، مثل هميشه به‌طور همزمان چهره‌هاي سرشناس دنياي بازيگري و فيلمسازان مطرح و غيرمتعارف را كنار هم قرار داده تا جنجالي‌ترين جشنواره جهاني را برگزار كند.
امسال هم برگزار‌كنندگان جشنواره ـ كه از 21 ارديبهشت شروع شد و امروز در شهر ساحلي كن فرانسه به پايان مي‌رسد ـ تلاش كرده‌اند نام‌هاي بزرگ و قديمي دنياي فيلمسازي را جذب خود كنند و در عين حال، از وقايع مهم سياسي چند ماه اخير همچون انقلاب مصر هم غافل نمانند.
براي برخي خبرنگاران خارجي حاضر در جشنواره، حضور برناردو برتولوچي، فيلمساز كهنه كار ايتاليايي روي صندلي چرخدار و اهداي جايزه نخل طلاي افتخاري كن ارزش خبري بسياري داشته و براي عده‌اي حضور بازيگران مطرحي مثل جاني دپ يا آنجلينا جولي. برخي هم روي حرف‌هاي رابرت دنيرو، رئيس هيات داوران تاكيد مي‌كنند كه گفته به كن آمده است تا تعدادي فيلم خوب تماشا كند. تعدادي از نويسندگان و منتقدان نيز به وودي آلن و تازه‌ترين كار سينمايي‌اش با عنوان «نيمه شبي در پاريس» توجه ويژه كرده‌اند كه گوشه چشمي به فرانسه و فرانسوي‌ها دارد. اين فيلمساز نيويوركي بارها گفته زندگي و كار در جايي مثل فرانسه را به آمريكا ترجيح مي‌دهد و منتقدان سينمايي به ياد دارند كه او چند كار آخر خود را با همكاري تهيه‌كنندگان اروپايي و در لوكيشن‌هاي اين قاره ساخته است. با اين حال، فيلم آلن نتوانست نقدهاي تحسين‌آميز زيادي كسب كند، هر چند ديد و نگاه منتقدان به آن خيلي هم سرد نبود. اين در حالي است كه اين فيلمساز قديمي بدون توجه به نقدهايي كه درباره فيلم‌هايش نوشته مي‌شود، آثار خود را مي‌سازد و آنها را به گونه‌اي جلوي دوربين مي‌برد كه خود مي‌خواهد. به قول يكي از منتقدان سينمايي، وودي آلن هيچ وقت به منتقدان و تماشاگران فيلم‌هايش باج نمي‌دهد و آن كاري را انجام مي‌دهد كه احساس مي‌كند درست است.
سقوط مبارك روي پرده
شايد اگر مصري‌ها چند ماه قبل در ميدان تحرير در پايتخت اين كشور جمع نمي‌شدند و راه را براي سرنگوني حسني مبارك، رئيس‌جمهور كشور فراهم نمي‌كردند، در جشنواره كن هم كسي اهميت زيادي به فيلمي از اين كشور آفريقايي نمي‌داد. اما تحولات سياسي منطقه خاورميانه و شمال آفريقا، حتي توجه اهالي هنر را هم به خود جلب كرده است. فيلم «18 روز» محصول مصر باعث بحث در كن شده؛ اثري كه قصه‌‌اش در ارتباط با انقلاب اخير اين كشور است. نكته جالب اين كه بخش مهمي از فيلم در دوراني ساخته شد كه مبارك هنوز مسووليت اداره كشورش را به عهده داشت. 10فيلمساز، كارگردان مشترك فيلم هستند و خود فيلم به بازخواني حوادث خونباري مي‌پردازد كه به سقوط مبارك منجر شد. قصه فيلم تلاش دارد روزهاي تاريك زندگي ديكتاتوري را به تصوير بكشد كه بيش از 30 سال رئيس‌جمهور كشورش بود! در حالي كه انبوهي از تماشاگران حاضر در كن با اشتياق به تماشاي 18 روز نشستند و لحن ضدديكتاتوري آن را تحسين كردند، 2 نفر از كارگردانان فيلم مروان حامد (سازنده فيلم پرفروش 3 سال قبل سينماي مصر به نام ساختمان يعقوبيان) و شريف عرفا متهم شدند كه از صحنه‌هايي براي فيلم استفاده كرده‌اند كه در سال 2005 در يك فيلم تلويزيوني به نفع حزب حاكم كشور (حزب دموكرات ملي به رهبري مبارك) به نمايش در آمده بود و كارگردان اين صحنه‌ها هم خود اين دو نفر بوده‌اند. ظاهرا به همين دليل بود كه وب‌سايتي در مصر قبل از افتتاح جشنواره، درخواست كرده بود كه اين 2 نفر به كن دعوت نشوند و از آنها به عنوان فيلمسازاني مخالف با حكومت مبارك استقبال نشود. 18 روز به عنوان بخشي از برنامههاي جديد جشنواره كه هر سال يك كشور را به عنوان مهمان در برنامههاي خود دارد، به نمايش در آمد. در جشنواره امسال كن شمار زيادي از فيلمسازان، بازيگران و ديپلمات‌هاي مصري به جشنواره دعوت شده‌‌اند و كن بخش ويژه‌اي را به اين كشور اختصاص داده است، اما روشنفكران مصري به حضور تعدادي از اين مهمانان در جشنواره اعتراض كرده و گفته‌اند آنها نبايد به كن دعوت مي‌شدند، زيرا نمايندگان مردم مصر نيستند. عمرواكد، بازيگر مصري كه در درام سياسي «سوريانا» هم بازي داشته، در يك مصاحبه اختصاصي و جنجالي گفت: «من خودم مروان را در ميدان تحرير ديدم كه بخشي از نيروهاي معترضي بود كه مبارك را سرنگون كرد.» اما برخي سايت‌ها مي‌گويند او بازيگر فيلم كوتاه حامد است و طبيعي است كه چنين حرفي را بزند!
فوتبال سه‌بعدي
اما كمي دورتر از جنجال‌هاي سياسي در باب تحولات خاورميانه، خوآن خوزه كامپانيلا فيلمساز آرژانتيني ـ كه «راز چشم‌هاي آنان» او اسكار بهترين فيلم خارجي سال را گرفت ـ با انيميشن خود «فوسبال سه‌بعدي» به كن آمد. فيلم كه توليد آن چند سال طول كشيد، اولين كار سينمايي كامپانيلا پس از فيلم اسكاري‌اش است. منتقدان سينمايي و تماشاگران پيگير با توجه به ساخته قبلي سازنده‌اش، منتظر اكران عمومي اين انيميشن بودند. فوسبال سه‌بعدي با هزينه‌اي 15 ميليون دلاري، يكي از بزرگ‌ترين محصولات جديد سينماي آمريكاي لاتين است كه در يك قاره ديگر به نمايش در مي‌آيد. فيلمنامه را كامپانيلا با همكاري سرجيو پابلو نوشته كه سال قبل انيميشن موفق «من نفرت‌انگيز» او موفقيت خوبي در سطح بين‌المللي به دست آورد. 2 شركت فيلمسازي اسپانيايي تهيه‌كنندگان اصلي اين انيميشن هستند و بخش مهمي از كارهاي ساخت فيلم هم در همين كشور صورت گرفته است. منتقدان اسپانيايي فيلم را محصولي از صنعت سينماي كشور خود مي‌‌دانند و مي‌گويند به كمك آن، پرچم انيميشن‌سازي اسپانيايي در سطح بين‌المللي برافراشته مي‌شود. خط اصلي قصه فيلم درباره فوتبال است كه تب آن در اسپانيا و كشورهاي آمريكاي لاتين بشدت داغ است. منتقدان سينمايي در كن گفتند اين انيميشن براي بازار بين‌المللي ساخته شده است. در قصه فيلم، پسر بچه‌اي با كمك مجموعه‌اي از چهره‌هاي دنياي فوتبال (كه در حضور او امكان حيات و زندگي پيدا مي‌كنند) موفق مي‌شود يك مسابقه فوتبال به راه بيندازد تا مانع از نابودي شهر كوچك خود شود. برخي از منتقدان حال و هواي فوسبال سه‌بعدي را با درام كلاسيك «دوازده مرد خشمگين» مقايسه كرده‌اند. تهيه‌كنندگان فيلم در كن گفتند با توليد آن سعي كرده‌اند صنعت انيميشن‌سازي را در آمريكاي لاتين خلق كنند و سه‌بعدي آن، عاملي براي جذب بيشتر تماشاگران و موفقيت در اين امر بوده است.
بيرون آمدن از سايه بحران اقتصادي
تحليلگران سينمايي عقيده دارند چند سال پس از بحران سخت اقتصادي ـ بين‌المللي (و تاثير منفي آن بر بازار جشنواره‌هاي بين‌المللي) رفته رفته اوضاع به حالت عادي برمي‌گردد و چراغ قرمز مشكلات اقتصادي سبز مي‌شود. مسوولان جشنواره كن هم در طول چند سال گذشته سعي كردند از ريخت و پاش جلوگيري كنند و مراقب بودجه سالانه خود باشند. بر همين اساس بود كه مسوولان كن از هر فرصتي استفاده مي‌كنند تا بگويند صنعت سينما و جشنواره كن دلايل زيادي دارند تا خوش‌بينانه‌تر به مسائل نگاه كنند. امسال هم وضعيت نمايش فيلم‌ها و هم بازار فيلم كن در مقايسه با سال‌هاي قبل بهتر شده بود. پل برت يكي از سرمايه‌گذاران پروژه‌هاي سينمايي مي‌گويد: «سينما و فيلمسازي يك حرفه و تجارت جهاني است و شما براي ساخت و نمايش فيلم‌ها مجبوريد با همكاران بين‌المللي خود كار كنيد. ولي طي سه، چهار سال گذشته ما نتوانسته‌ايم از همكاري بسياري از همكارانمان در كشورهاي ديگر بهره ببريم. جايي مثل جشنواره كن هم نمي‌تواند از تبعات منفي يك بحران اقتصادي بزرگ مصون بماند.»
نكته: جشنواره فيلم كن مثل سال‌هاي قبل، همزمان ميزبان چهره‌هاي سرشناس و ستاره‌هاي هاليوودي و فيلمسازان مطرح با آثاري متفاوت بود و سعي كرد تمام وجوه تجاري و هنري سينما را در بر بگيرد
لارس فون‌تريه، فيلمساز دانماركي امسال با تازه‌ترين كار خود «ماليخوليا» (افسردگي) به بخش مسابقه جشنواره كن آمد، اما رسانه‌هاي گروهي بيشتر از آن كه درباره شانس احتمالي او براي دريافت نخل طلاي جشنواره صحبت كنند، در ارتباط با كار بعدي مشترك او با مارتين اسكورسيزي از خود اشتياق نشان دادند. در اين رابطه زرنگي و وقت‌شناسي خود فون‌تريه نقش بسيار مهمي داشت! او از تريبون جشنواره كن (كه برد بسيار زيادي دارد) استفاده كرد تا بگويد مستند بلند سينمايي «پنج مانع» را با همكاري اسكورسيزي كارگرداني مي‌كند. اين فيلم دنباله‌اي بر فيلم كوتاهي به همين نام است كه سال 2003 توسط خود فون‌تريه ساخته شد. او اين مستند كوتاه را با همكاري دين گورگن‌لت كارگرداني كرده بود. قصه فيلم تلاش داشت به درون قلب و ذهن پروسه فيلمسازي و مشكلات و چالش‌هاي آن برود. فون‌تريه براي ساخت اين مستند از همان شيوه‌اي استفاده مي‌كند كه در كار كوتاه خود دنبال كرد و موانع جديدي را سر راه كاراكتر قصه جديد خود قرار مي‌دهد. او جزئيات زيادي را در ارتباط با اين پروژه در اختيار خبرنگاران مشتاق قرار نداد، ولي گفت كليد فيلمبرداري آن را اوايل سال جديد ميلادي مي‌زند. با اين حال، آنچه در مورد لارس فون تريه بسيار خبرساز شد و تحريم او را در كن به دنبال آورد، اظهار نظر عجيب و غريب او درباره هيتلر و رژيم نازيسم آلمان بود كه مخالفت‌هاي زيادي را برانگيخت.
فرانسوي‌ها در كن
سينماي فرانسه امسال هم مثل هر سال حضور فعالي در بخش مسابقه كن دارد. اما در بين فيلم‌ها و فيلمسازان فرانسوي حاضر در كن كسي بيشتر از همه مورد توجه قرار گرفته كه فيلمي در بخش مسابقه ندارد و مهمان افتخاري جشنواره است! اوليويه آساياس كه سال قبل با درام سياسي «كارلوس» در كن حضور داشت و بحث و جنجال زيادي به پا كرد، امسال ستاره فرانسوي بيكار جشنواره بود. او اعلام كرد فيلم تازه‌اش يك درام اجتماعي به نام «چيزي در هوا» است و قصه جواني 18 ساله را تعريف مي‌كند كه شخصيت او در دل تحولات دهه 80 ميلادي اروپا شكل مي‌گيرد. خيلي زود براي اين فيلم ـ كه هنوز بازيگران آن انتخاب نشده و زمان فيلمبرداري‌اش معلوم نيست ـ چند تهيه‌كننده و حتي پخش‌كننده بين‌المللي هم پيدا شد. شركت اي‌اف‌سي امتياز پخش فيلم را در آمريكاي شمالي خريداري كرد و با اين كار معلوم شد موفقيت در دوره‌هاي قبلي جشنواره كن مي‌تواند تضمين‌كننده كارهاي بعدي هر فيلمسازي باشد و به راحتي براي او تهيه‌كننده و پخش‌كننده معتبر پيدا كند. قصه شرح حال‌گونه درام چيزي در هوا (كه منتقدان مي‌گويند قصه زندگي خود آساياس است) درباره دانش‌آموزي اهل پاريس است كه بر سر انتخاب دنياي سياست و دنبال كردن حس عاشقانه‌اش نسبت به هنر و سينما گير افتاده است. منتقدان سينمايي مي‌گويند آساياس اين بار هم فيلمي جذاب و تماشايي ارائه خواهد كرد.
«كارلوس» كه يك جايزه گلدن گلوب (كره طلايي) گرفت و به صورت مجموعه‌اي 5 قسمتي روي آنتن تلويزيون هم رفت، قصه زندگي راميرز سانچر ونزوئلايي ملقب به كارلوس را تعريف مي‌كند كه در دهه 70 ميلادي يكي از جنجالي‌ترين چهره‌هاي سياسي بود و رسانه‌هاي گروهي از او به عنوان يك تروريست انقلابي ياد مي‌كردند. آساياس 3 سال قبل هم با درام اوقات تابستاني در جشنواره كن حضور داشت. اين فيلم هم با استقبال منتقدان و تماشاگران همراه شد و نمايش موفقيت‌آميزي در اكران عمومي داخلي و بين‌المللي خود داشت. آساياس جشنواره كن را مكان خوبي براي معرفي فيلمسازان مستعد و تازه‌وارد مي‌داند و رقابت بين چهره‌هاي جوان با چهره‌هاي قديمي را يكي از نكات مهم آن ارزيابي مي‌كند و عقيده دارد اين رقابت عادلانه است. به گفته او: «برخي مي‌گويند اين رقابت به ضرر نيروهاي جوان و ناشناخته است و آنها در مقابل نام‌هاي مطرح و بزرگ كم مي‌آورند و ديده نمي‌شوند، اما اين‌طور نيست، همين نكته كه آنها در رقابت با اين نام‌هاي بزرگ شركت دارند يك پيروزي بزرگ است.»
رويترز / مترجم: كيكاوس زياري