جام جم آنلاين: همه ما از دوران كودكي و برنامه‌هايي كه در آن زمان ديده‌ايم، خاطرات شيرين و خوشي داريم. انيميشن‌هايي كه به واسطه آنها معناي زندگي را فهميديم. با بچه‌هاي مدرسه آلپ بزرگ شديم و هميشه نگران تنهايي هاچ زنبور عسل بوديم. به هر حال تمام برنامه‌هايي كه در آن دوران ديديم، جزو شيرين‌ترين خاطرات زندگي‌مان هستند. به غير از جذابيت انيميشن‌ها و شخصيت‌هاي آن، دوبله خوب آنها نيز در ذهن‌مان باقي مانده‌اند.
براي مثال صداي منوچهر والي‌زاده كه به جاي لوك خوش‌شانس حرف مي‌زد يا تورج نصر كه به جاي شيپورچي در كارتون پسر شجاع حرف مي‌زد را هيچ‌گاه فراموش نمي‌كنيم. دوبله هنري است كه تنها به صداي صداپيشه برنمي‌گردد؛ بلكه به هنر و خلاقيت فرد دوبلور نيز ارتباط دارد.
يك صداپيشه بازيگري است كه بايد با صدايش نقش‌آفريني كند و به ارتباطي صميمانه با مخاطبش برسد.
امروزه به واسطه شبكه‌هاي متعدد تلويزيوني، شاهد پخش برنامه‌هاي متنوع انيميشني نيز هستيم. در سالهاي اخير انيميشن‌هاي داخلي نسبت به گذشته متنوع‌تر و بيشتر شده‌اند و مركز صبا نيز در اين زمينه نقش و سهم پررنگي داشته است، اما يكي از مولفه‌هايي كه در كيفيت نهايي اين كارها و ميزان ارتباطشان با مخاطب نقش زيادي دارد شيوه دوبله آنهاست. براي مثال دوبله خيلي از اين انيميشن‌ها با زبان امروزي يا همان گويش نسل سومي است. اين مساله خيلي به ذائقه دوبلوران قديمي خوش نيامده است. آنها درباره دوبله‌هاي جديد نظرات متفاوتي دارند. براي همين به سراغ تعدادي از دوبلوران امروزي و قديمي رفتيم تا نظر آنها را در اين مورد جويا شويم.
مي‌توان تغيير را پذيرفت
شوكت حجت يكي از باسابقه‌ترين دوبلورها در زمينه دوبله كارهاي كودك است. وي در ابتدا در پاسخ به اين سوال كه تا چه حد با دوبله انيميشن‌هاي داخلي آن هم با شيوه‌اي نو، موافق است ميگويد: به نظرم هر اقدامي درست يا غلط اگر تداوم پيدا كند نهادينه و به يك اصل تبديل مي‌شود، بخصوص اگر از طريق رسانه اتفاق بيفتد. من در ابتدا با استفاده از گويش‌هاي محلي در انيميشن‌هاي داخلي مخالف بودم، اما وقتي در دوبله انيميشن «شكرستان» از اين شيوه استفاده كردم كمي نظرم تغيير كرد. به نظر من اگر هر چيزي سر جاي خودش قرار بگيرد قطعا موفق خواهد شد.
مدير دوبلاژ انيميشن شكرستان در ارتباط با اين سوال كه تا چه حد با ورود ضربالمثلها در كارهاي انيميشن موافق هستيد؟ ميگويد: به نظرم اتفاق خوبي از اين نظر در كارهاي ايراني افتاده است و اگر به درستي تكرار شوند، در ذهن‌ها باقي خواهند ماند. ما آثار ادبي زيادي داريم و وظيفه ما است كه از راه‌هاي مختلف، اين گنج‌هاي پارسي را به نسل‌هاي امروز و آينده انتقال دهيم. شوكت حجت در پاسخ به اين سوال كه تا چه حد بداهه‌پردازي در اين‌گونه كارها نقش دارد؟ ميگويد: بداهه‌گويي يكي از اركان جداناپذير كار دوبله است. البته در آثار انيميشن اين مساله نقش پررنگ‌تري دارد.
كودكان برايم ارزش زيادي دارند
مهوش افشاري يكي از قديمي‌ترين افرادي است كه در زمينه دوبله انيميشن فعاليت مي‌كند. او در پاسخ به اين سوال كه دوبله تا چه حدودي در موفقيت يك انيميشن تاثير مي‌گذارد، ميگويد: بستگي به مدير دوبلاژ دارد و همين طور امكانات موجود. براي نمونه خيلي از انيميشن‌هاي خارجي توسط بهترين بازيگران هاليوود دوبله مي‌شود كه اين موضوع يكي از امتيازات بزرگ كارهاي خارجي است.
وي در ادامه ميگويد: مدير دوبلاژ بايد در ابتدا بررسي كند كه چه صدايي مناسب چه شخصيتي است تا كار يكدست و مورد قبول واقع شود.
مدير دوبلاژ سريال «آن شرلي» در مورد زبان محاوره‌ها و ورود آن به انيميشن‌ها ميگويد: چند سالي است كه اين مساله بخصوص در آثاري كه وارد شبكه نمايش خانگي مي‌شوند باب شده و وزارت ارشاد هم واكنش خاصي نشان نداده. در صورتي كه در طول 40 سال فعاليتم در اين زمينه، هميشه در يك چارچوب خاص كار كردم. كودكان براي من بسيار اهميت دارند و براي همين معتقدم نبايد با هر لحن و گويشي با آنها صحبت كنيم. چون به مرور زمان اين نوع صحبت‌كردن جا مي‌افتد و قطعا بعد با مشكلات فراواني روبه‌رو خواهيم شد.
افشاري معتقد است زبان فارسي آنقدر شيرين و خاص است كه ديگر نيازي به پيچيده حرف زدن يا اضافه‌كردن واژگان خاص به آن نيست. وي مي‌افزايد: دوبله انيميشن‌هاي جديد، بسيار به زبان فارسي لطمه وارد كرده است و لودگي‌اي كه در اين شيوه دوبله وجود دارد، كم‌كم جاي خود را در فرهنگ ما باز كرده است. به نظرم بايد صداوسيما و مسوولان شبكه نمايش خانگي، فكري براي اين موضوع بكنند و نگذارند بيش از اين دچار خسران شويم. وي، انيميشن «برزونامه» را براي مركز صبا دوبله كرده كه در ارتباط با قصه‌هاي شاهنامه است.
خاطره‌سازي براي نسل فردا
سعيد شيخ‌زاده، يكي از دوبلورهاي جواني است كه علاوه بر اين كار، تجربه بازيگري و اجرا نيز دارد. وي در مورد تفاوت دوبله انيميشن‌هاي داخلي و خارجي ميگويد: معمولا در انيميشن‌هاي داخلي، دوبلورها با لهجه‌هاي خاصي صحبت مي‌كنند كه اين مساله جذابيت كار را زياد مي‌كند. در صورتي كه در انيميشن‌هاي خارجي هم سرعت كار بالاست و هم نمي‌شود از لهجه در آنها استفاده كرد. وي در مورد اين كه چرا شيوه‌هاي جديد دوبله چندان مورد توجه دوبلورهاي قديمي قرار نمي‌گيرد، ميگويد: چون آنها پايبند زبان معيار هستند، اما بايد بپذيريم كه دنيا تغيير كرده است و مخاطب امروز با زبان محاوره راحت‌تر و بهتر ارتباط برقرار مي‌كند.
شوكت حجت: من در ابتدا با استفاده از گويش‌هاي محلي در انيميشن‌هاي داخلي مخالف بودم، اما وقتي در دوبله انيميشن «شكرستان» از اين شيوه استفاده كردم كمي نظرم تغيير كرد. به نظر من اگر هر چيزي سر جاي خودش قرار بگيرد قطعا موفق خواهد شد
شيخ‌زاده در پاسخ به اين سوال كه آيا استفاده از لهجه در سالهاي آينده هم مي‌تواند مثل امروز براي مخاطب جذاب باشد يا خير ميگويد: حتما اين جذابيت در آينده نيز وجود خواهد داشت. چون كشور ما بيشتر از 50 ـ 40 نوع لهجه دارد كه همه آنها شيرين و جذاب هستند. به هر حال اين لهجه‌ها سرمايه‌هايي هستند كه بايد قدرشان را بدانيم.
گوينده مجموعه شكرستان در پاسخ به اين سوال كه آيا نسل امروز مانند نسل گذشته انيميشن‌هايي را كه مي‌بينند در خاطره خود حفظ مي‌كنند يا خير ميگويد: در حال حاضر انيميشن‌ها پيشرفت خوبي داشته‌اند و بايد منتظر اتفاقات بهتر نيز باشيم. ما با تمام عشقمان براي بچه‌هاي امروز كار مي‌كنيم تا بتوانيم خاطرات نسل آينده را رقم بزنيم.
طنز كارهاي داخلي بيشتر است
عليرضا رئيسي، مدير انجمن گويندگان جوان است و از جمله افرادي است كه موج تازه‌اي را در كار دوبلاژ پديد آورده است. او در پاسخ اين سوال كه دوبله يك انيميشن داخلي با يك كار خارجي چقدر تفاوت دارد؟ ميگويد: اينها در نوع موسيقي و گفتار با يكديگر متفاوتند. در كارهاي داخلي ما بايد فرهنگسازي كنيم و لهجه‌هاي بومي خود را فراموش نكنيم. در صورتي كه در كارهاي خارجي خيلي نمي‌توانيم از اين روش استفاده كنيم. مثلا در يك كار داخلي، مي‌توانيم بگوييم: بيا آبگوشت بزباش بخوريم ولي در يك انيميشن خارجي اين امكان وجود ندارد و فضاي كار محدودتر است.
رئيسي معتقد است طنز يك كار داخلي، به مراتب پررنگ‌تر از يك كار خارجي است. وي در اين‌باره ميگويد به دليل وجود فرهنگ‌هاي مختلف، دست ما براي خلق فضاي شادتر، بازتر است.
وي در مورد مشكلات كار دوبله انيميشن ميگويد دوبله انيميشن‌هاي داخلي به مراتب سخت‌تر از يك انيميشن خارجي است. چون كارگردان انيميشن داخلي با ما در ارتباط است و به همين دليل سليقه او نيز در كار اعمال مي‌شود در نتيجه دست مدير دوبلاژ بسته است و خيلي نمي‌تواند در آن دخل و تصرف كند. وي در مورد بهره‌گيري از ضربالمثلها و گويش‌هاي مختلف در انيميشن‌هاي داخلي ميگويد: استفاده از لهجه همچون راه‌رفتن روي لبه تيغ است و بايد آگاهانه و درست از آن استفاده كنيم، چون اگر به مسير خطا برويم با مشكلات زيادي مواجه خواهيم شد. اما به هر حال كودكان به عنوان مخاطبان اصلي انيميشن بايد با ضرب‌المثل‌هاي ايراني آشنا شوند، چراكه اين مثل‌ها بخشي از ادبيات فارسي ما هستند. وي در مورد مجموعه شكرستان كه با موفقيت خوبي مواجه شده است ميگويد: به نظرم اين كار يك كار فولكلوريك و بومي است و دوبله آن به خوبي انجام شده و همه چيز سر جاي خودش قرار گرفته است.
رئيسي در حال حاضر دوبله انيميشن مخمل و سريال شهرستان را به عهده دارد.
خنداندن به هر قيمتي
تورج نصر حدود 40 سال است كه در زمينه دوبله انيميشن مشغول به فعاليت است. او در مورد اثرات دوبله كارهاي انيميشيني روي كودكان ميگويد: طبيعتا كودكان شخصيت‌هاي انيميشني را به واسطه صداپيشه‌اش مي‌شناسند، بنابراين دوبلور نقش مهمي در ارتباط برقراركردن يك اثر انيميشني با كودكان دارد.
نصر همچنين در پاسخ به اين سوال كه استفاده از گويش‌هاي محلي در كارهاي داخلي چقدر خوب يا بد است، ميگويد: استفاده از گويش‌ها خوب است به شرط آن كه آنها را به سخره نگيريم. متاسفانه در حال حاضر برخي از كارهاي خارج از سازمان صدا و سيما، از كيفيت خوبي برخوردار نيستند و دوبلورها از هر تمهيدي براي بامزه‌ترشدن كار استفاده مي‌كنند كه به نظر من اين روش درست نيست و مسوولان بهتر است نظارت بيشتري در اين مورد داشته باشند.
دوبلور شخصيت «شيپورچي» در كارتون پسرشجاع در مورد ترجمه يك كار خارجي ميگويد: ترجمه يك انيميشن خارجي هرگز كار راحتي نيست و مدير دوبلاژ نيز بايد طوري از آن استفاده كند كه خيلي از فضاي زبان فارسي دور نباشد.
او در پايان ميگويد: به نظر من نبايد به هر قيمتي مخاطب را بخندانيم، به خصوص مخاطب كودك را كه صادقانه با ما روبه‌رو مي‌شود.
محبوبه رياستي / جام جم