«منیه الطالبین فی تفسیر القرآن المبین»، از جدیدترین تفاسیری است که به قلم یکی از عالمان بزرگ عصر نوشته شده و انتشار آن در شرف اتمام است. این تفسیر جدید، انتشاری متفاوت از دیگر تفاسیر داشته است.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدکاظم تقوی، مدیر تحقیقات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) یادداشتی درباره تفسیر «منیه الطالبین فی تفسیر القرآن المبین» برای ایکنا ارسال کرده است که متن آن را در ادامه می‌خوانید؛
با الهام از حدیث متواتر ثقلین و سنت روشن و محکم پیامبر اکرم(ص) و ائمه هدی(ع) بود که شیخ‌الطائفه طوسی در کارنامه فاخر و جامع علمی خود «تفسیر تبیان» را هم داشته است، تفسیری که پایه و مایه و اساس تفسیر گرانقدر «مجمع‌البیان» گردید که بسان تک ستاره‌ای در فکر و فرهنگ شیعی تا پیش از پدید آمدن «المیزان» می‌درخشید.
گرچه در قرون گذشته در کارنامه عالمان شیعه اهتمام به تفسیر قرآن برجسته نیست ولی به برکت اخلاص علامه طباطبایی و اتقان و پربار بودن تفسیر المیزان، در کمتر از یک قرن گذشته و دقیق‌تر در نیم قرن گذشته، تنوع و تکثر کتاب‌های تفسیر در جوامع شیعی مایه فخر و مباهات و انشاالله سبب هدایت و بهروزی مادی و معنوی متمسکان و پیروان «ثقلین» خواهد بود.
«منیه الطالبین فی تفسیر القرآن المبین»، از جدیدترین تفاسیری است که به قلم یکی از عالمان بزرگ عصر نوشته شده و انتشار آن در شرف اتمام است. حضرت آیت‌الله سبحانی در عمر با برکت بیش از ۹۰ ساله خود که ۷۵ سال آن در حوزه علمیه قم به تحصیل، تدریس، تحقیق و تالیف سپری گردید، مورخی سیره پژوه، متکلم، فقیهی اصولی و مفسری پرتلاش است که آثار تالیفی او تنوع و تکثر فوق‌العاده‌ای دارد. آیت‌الله سبحانی گرچه در سالیان گذشته علاوه بر تک نگاری‌ها، به تفسیر بعضی از سوره‌های قرآن موفق شده بود و تفسیر موضوعی «منشور جاوید» – به فارسی – و «مفاهیم القرآن» – به عربی -، هرکدام در ده جلد را نوشته و به جامعه اسلامی عرضه نموده بود؛ در یک دهه گذشته و از سال ۱۳۹۱، یک دوره تفسیر ترتیبی قرآن کریم را با نام «منیه الطالبین فی تفسیر القرآن الکریم» به پیروان قرآن و هدایت جویان از معجزه جاودانه رسول خاتم(ص) تقدیم نموده است. این تفسیر را می‌شود جدیدترین تفسیر نوشته شده به قلم عالمان بزرگ شیعی قلمداد کرد که پس از تفسیر نمونه، تفسیر من وحی‌القرآن و تفسیر تسنیم، نوشته شده است؛ تفسیری ترتیبی که دربردارنده تفسیر همه سوره‌های قرآن است.
این تفسیر جدید انتشاری متفاوت از دیگر تفاسیر داشته است؛ مفسرانی که قرآن کریم را به ترتیب سور آن تفسیر می‌کنند، جلد اول تفسیرشان تفسیر سوره حمد و سوره بقره می‌باشد، البته با مقدمه‌ای که در آن به رویکرد و روش خود اشاره می‌کنند. اما آیت‌الله سبحانی تفسیر منیه الطالبین خود را از جزء آخر قرآن آغاز کرد و جلد سی این تفسیر به تفسیر و تبیین سوره‌های نبا تا ناس اختصاص یافته و به همین صورت جلدهای ۲۹، ۲۸، ۲۷ و…، به تدریج انتشار یافته است. مفسر تقریباً بنابر این داشت که هر جلدی از تفسیر او یک جزء از قرآن را در بر داشته باشد که البته اندکی این محاسبه محقق نگردید و در نتیجه تفسیر سوره فاتحه تا سوره ناس، ۲۸ جلد را به خود اختصاص داده که با دو جلد مقدمه، سی جلد می‌شود. جلد ۳۰ این تفسیر که قبل از همه جلدها منتشر شد، در سال ۱۳۹۱ انتشار یافت و مفسر در آن به تفسیر مفصل سوره‌های جزء آخر قرآن پرداخت و این خود یک تفاوت مهم تفسیر منیه الطالبین با دیگر تفاسیر ترتیبی قرآن است، چون نوعاً تفاسیر، در اواخر قرآن به اختصار و با ارجاع مباحث گذشته عبور می‌کنند و سور این جز مورد تفسیر تفصیلی قرار نمی‌گیرند.
مفسر در مقدمه کوتاه جلد ۳۰ آرزو کرده است: «این تفسیر خوانندگان گرامی را در فهم معانی و اسرار قرآن و معرفت مفاهیم و احکام کلام الهی و ادراک مقاصد و آیات کلام‌الله کمک کند»، چنانکه انگیزه خود در نوشتن این تفسیر را تلاش برای تقدیم تفسیر جامع و آسان دانست تا «احتیاجات مدرسین و مبلغین را در درس‌ها و بحث‌ها برای توضیح و روشن کردن آیات کریمه قرآن تامین نمایند و اینک پس از تقریبا ده سال، جلد سوم این تفسیر که در در بردارنده تفسیر سوره فاتحه و تفسیر ۱۰۵ آیه سوره بقره می‌باشد به عموم قرآن دوستان تقدیم گردیده و دو جلد باقی مانده یعنی جلدهای چهارم و پنجم این تفسیر طبعاً در دست نهایی سازی و انتشار است که امید است در این آغازین سال قرن جدید به زیور طبع آراسته گردند.
جلدهای ۱ و ۲ این تفسیر در حجم و صفحات کمتر از جلدهای تفسیری، به «علوم قرآن» اختصاص یافته و از جلد ۳ تا جلد ۳۰ یعنی ۲۸ جلد، به تفسیر ترتیبی تمامی سور قرآن کریم اختصاص یافته است. مفسر در این تفسیر بنا بر تالیف و پدید آوردن تفسیری جامع دارد که هم از «صفات علمی و ادبی»، برخوردار است و هم در بردارنده مباحث «کلامی، عقایدی، تاریخی و روائی» می‌باشد.
مفسر در پایان جلد سوم و جدید الانتشار، به تناسب آیه ۲۳ و ۲۴ سوره بقره که در آن با منکران و مخالفان قرآن تحدی صورت گرفته است، رساله مفصل از پیش نوشته شده خود درباره «اعجاز قرآن و ارکان و شواهد آن»، را ضمیمه کرده و به تناسب بحث پررنگ اعجاز قران در این جلد در مقدمه این جلد می‌نویسد: «از آنجایی که رسالت محمدیه رسالت جاودانه و پایدار تا قیامت می‌باشد، چرا که خداوند با آن باب نبوت و وحی آسمانی را خاتمه داده، همین خود می‌طلبید که رسالت حضرت ختمی مرتبت، مقرون به معجزه جاودانه‌ای باشد که به‌رغم گذشت نسل‌ها درخشان و نورانی باقی باشد تا بر صدق دعوت و رسالت پیامبر اکرم(ص) دلالت کند؛ در نتیجه خداوند پیامبر خویش را به برترین معجزه تایید نمود که همانا «قرآن مبین» می‌باشد.
آیت‌الله سبحانی در این مقدمه یادآور می‌شود: به خاطر جایگاه منحصر به فرد قرآن پس از رحلت نبی اکرم (ص) مسلمانان اقدام به تفسیر قرآن کردند تا مقررات آن تبیین و آیات آن روشن شود و در مفاهیم آن تحقیق گردد و تفسیری که علمای اسلام نوشته‌اند هم فراوان است و هم از تنوع و گوناگونی برخوردار می‌باشند و هر مفسری با رویکرد خاص خود، به یک بعد از ابعاد قرآن توجه کرده است؛ بعضی با رویکرد لغوی کوشیدند مفاد قرآن را روشن کنند، بعضی با رویکرد حدیثی کوشیدند روایات شان نزول سور، آیات و روایات بیان کنند معانی قرآن را گرد آورند و بعضی هم با رویکرد تاریخی کشیدن قصص قرآن را توضیح دهند، بعضی با رویکرد فقهی به آیات نازل شده پیرامون احکام شرعی، به تفسیر و تشریح پرداختند و بعضی هم با رویکرد کلامی از معارف قرآن درباره مبدا و معاد و اسماء و صفات و افعال الهی به تفسیر اقدام کردند و بعضی که متخصص در علوم طبیعی بودند به تفسیر و تبیین آیات دربردارنده مسائل هستی شناسانه – جهان شناسانه – که در زمان نزول قرآن برای بشر کشف شده بود پرداختند و همینطور متخصصان گرایش‌ها و رشته‌های دیگر با توجه به تخصص و رویکرد خود به سراغ قرآن رفتند که طبق تخصص و اهتمام خود تفاسیری را رقم زدند؛ اما مفسر تفسیر «منیه الطالبین فی تفسیر القرآن المبین» کوشیده است از زوایای مختلف و ابعاد گوناگون، بحث‌های مختلفی را با تلاش فراوان گرد آورد و قضاوت درباره آن را به خوانندگان گرامی واگذارد، اگر چه رویکرد کلامی در این تفسیر به صورت پر رنگ خود را نشان می‌دهد.
شیوه آیت‌الله سبحانی در این تفسیر بدین صورت است که آیه یا آیات مورد نظر را آورده؛ نخست به تبیین معنای واژگان و لغلت نیازمند به شرح و توضیح می‌پردازد، آنگاه تفسیر آنها را ذکر می‌کند و از آنها با عناوین: «المفردات» «التفسیر» نام می‌برد. توجه به تفسیر المیزان علامه طباطبایی، و نیز تفسیر التحریر والتنویر ابن عاشور تونسی و تفسیر کبیر فخر رازی بیشتر مورد توجه مفسر منیه الطالبین می‌باشد.
امید که با انتشار دو جلد باقیمانده از تفسیر سوره بقره، متخصصان عرصه تفسیر و قرآن‌پژوهان در گفتار و نوشتار‌های خود به معرفی و تکریم این اثر و تقدیر از مولف مفسر آن، و نیز بیان مزایا و محاسن و کمبود‌ها و نواقص آن اهتمام بورزند و بدین صورت، خدمتی ارزشمند به ساحت قرآن رقم زده شود.