جام جم آنلاين: در حالی كه پژوهشگران زنبور عسل با طیف متنوعی از تحقیقات و فناوری‌ها از زنبورهای رباتیك با جنبش پربسامد گرفته تا اسكنرهای DNA و آنالیزهای پزشكی قانونی دانه گرده حسابی سرگرم نشان می‌دهند، اما پرورش‌دهندگان زنبور عسل باید دور از دنیای مدرن كماكان به سركشی و رفت و روب منبع تغذیه میراث قرن نوزدهمی اهتمام بورزند.
در این بین، گروه سومی نیز سرگرم زنبورهای عسل هستند كه می‌خواهند با ورود میكروفن، حسگرها و ریزرایانه‌ها به كندوهای عسل، زمینه توسعه و بهبود این حرفه را فراهم كنند.
اما مشكل یا موانعی كه این حرفه 200 ساله را از تغییر و تحول و هماهنگی با لوازم پیشرفت روز بازداشته، در چیست؟ شاغلان این حرفه مسائل مالی را مقصر مي‌دانند. به رغم آن كه زنبورهای عسل نقشی تعیین‌كننده در فر‌آیند گرده‌افشانی محصولات كشاورزی به ارزش میلیاردها دلار ایفا می‌كنند، اما واقعیت این است كه یك كندوی عسل به طور معمول عسلی تولید می‌كند كه ارزش خرده‌فروشی آن بیشتر از 1000 دلار در سال نیست. البته شمار معدودی پرورش‌دهندگان زنبور عسل خوش اقبال وجود دارند كه از سوی كشاورزان با پیشنهاد اجاره زنبورهای‌شان برای گرده‌افشانی مواجه می‌شوند، اما با احتساب درآمدهای جانبی هنوز هم بودجه كلی برای تجهیزات مدرن تجملی خیلی ضعیف است. از همین رو، زنبورداران قادرند كار پیگیری سلامت و عملكرد عسل‌سازی كارگرانشان را صرفا با توسل به برخی شیوه‌های ناكارآمد و ناشیانه عملی سازند.
شاید این قبیل راه و رسم زنبورداری در گذشته دورتر كارگر و ثمربخش بوده است، اما از این واقعیت نمی‌توان چشم‌پوشی كرد كه در دوران معاصر زنبورهای عسل از جانب بیماری‌ها، آفت‌كش‌های نباتی و جانوری، چندپارگی فضای گیاه‌یابی و حتی بیماری مزمن مرموزی كه صرفا به اختلال فروپاشی كلونی معروف است، تحت فشار روزافزونی قرار داشته‌اند. همین اواخر، محققان دانشگاهی طی همكاری تحقیقاتی با كارشناسان جنگ میكروبی از كشف یك ویروس جدید و یك قارچ رایج خبر داده‌اند كه در كلیه كندوهای مبتلا به فروپاشی دیده می‌شوند، اما نتیجه‌گیری آنها محل تردید و سوال دارد و اساسا به یك سرنخ علاج و درمانی اشاره ندارد. با وجود چنین مخاطرات روزافزونی كه فعالیت‌های زنبورداری را به هدف آسیب‌پذیری بدل ساخته است، نیازمندی پرورش‌دهندگان عادی زنبور عسل به مساعدت فناوری‌های برتر و شیوه‌های بهره‌برداری مطابق دانش روز واقعا احساس می‌شود، اما موضوعی كه در این ميان روشن نیست، به نحوه تأمین و استطاعت به خدمت‌گرفتن تجهیزات فناورانه از سوی پرورش‌دهندگان مربوط می‌شود.
از قرار معلوم گروهی از مهندسان الكترونیك و رایانه علاقه‌مند به پرورش زنبور عسل تلاش دارند با بهره‌گیری از تجارب حرفه‌ای خود در زمینه تجزیه سامانه‌های رایانه‌ای و هوش مصنوعی وضعیت فعلی این حرفه را تغییر دهند. ماجرای طرح و نقشه‌های توسعه‌بخش آنها برای زنبورهای عسل از این قرار است كه می‌خواهند سایت اختصاصی خود را به پایگاه مهندسی و قطبی در جهت توسعه ارزان فناوری‌های مناسب برای پرورش‌دهندگان زنبور عسل بدل سازند كه طیف متنوعی از طرح و پروژه‌ها را از ترازوهای كندوی هوشمند گرفته تا ردیابی لیزری زنبورها در برخواهد گرفت. به عنوان مثال، یك ترازوی كیفی 20 دلاری كه با 5 تا 10 دلار سخت افزار اسقاطی تقویت شده است، می‌تواند وزن تعداد زیادی كندو را طی یك روز كنترل كند. این ابزار ساده و ارزان‌قیمت می‌تواند برآوردی تخمینی از میزان عسل تولیدی زنبورها و همچنین برآوردی كلی از وضعیت سلامت عمومی كندو ارائه كند. كاركرد ساده این ابزار نیز به نحوی است كه كاربر با میله اهرمی كه توسط یك كابل به ترازو متصل شده فقط یك طرف كندو را به آرامی بلند می‌كند و با فرض این كه عسل و زنبورها به طور یكنواختی داخل كندو توزیع شده‌اند، ترازو روی نصف وزن كندو به حالت موازنه درخواهد آمد.
طرح جالب توجه دیگری كه ترازوی هوشمند كندو را هم پشت‌سر می‌گذارد، پایش وزن كندو به صورت بازده فوری عملكردهای همزمان یا همان زمان حقیقی است؛ به نحوی كه همزمان نه‌تنها امكان اندازه‌گیری تولید عسل را فراهم می‌كند، بلكه رهگیری 2 رویداد عزیمت و ورود جمعی هزاران زنبوری را كه هر روز از یك كندو به منظور گشتزنی و یافتن گیاهان صورت می‌پذیرد ، میسر می‌كند. برای قطعه‌یابی ارزان این طرح می‌توان به طور نمونه با پیاده‌كردن قطعات یك ترازوی حمام 20 دلاری به 4 كشش‌سنج كامل و بی‌عیب دست یافت. البته خروجی یك ابزار كشش‌سنج تحت فشار بار ثابت و مداوم انحراف پیدا می‌كند و مهندسان گروه در پی كنار زدن این مشكل از راه تمركز بر اوج و فرودهای روزانه كندوها هستند كه ایده‌ای ابتكاری ولی مستلزم زمان و آزمایش بیشتر است.
با این اوصاف و صرف نظر از ایده‌ها، نحوه ساخت و ارائه ادوات و تدابیر اتخاذی برای خروجی ارزان محصولات، آنچه در نهایت از دل این برنامه توسعه بیرون می‌آید، كندوی مدرنی است كه حضور بیگانه‌ها را در هیأت افزارهای الكترونیكی تجربه می‌كند. حتی این كندوهای جدید را می‌توان به صورت مستعمرات مدرنی توصیف كرد كه با كنترل اجتماع زنبورهای عسل و نفوذ به اطلاعات سازمانی آن به تهیه گزارش می‌پردازد. چنین كندویی قادر به گزارش وضعیت ورود و خروج انفرادی زنبورها خواهد بود و چه بسا حسگرهای خارجی بتوانند محلی كه زنبورها گرده‌های خود را جمع‌آوری می‌كنند ردیابی كرده و در عین حال مشكلات و زحمت‌هایی را كه در این راه با آن مواجه می‌شوند، تعقیب و مشخص كند.
نكته: گروهی از مهندسان الكترونیك و رایانه علاقه‌مند پرورش زنبور عسل تلاش دارند با بهره‌گیری از تجارب حرفه‌ای خود در زمینه تجزیه سامانه‌های رایانه‌ای و هوش مصنوعی وضعیت فعلی این حرفه را تغییر دهند
در حالی كه حسگرهای بیرونی به كنترل و گزارش عملكرد خارج از كندوی زنبورها مشغولند، حسگرهای داخلی نیز امور داخل كندو را تحت نظر گرفته و اطلاعات سودمندی را فراهم می‌كنند. گزارش وضعیت دما و رطوبت؛ تأمین داده‌هایی برای تشخیص كنه، قارچ‌ها و سایر مهاجمان مزاحم و همچنین نگهداشتن صورتحساب تولید عسل كندو از جمله وظایف حسگرهای داخلی است. جالب توجه اینجاست كه كار نظارت و سرپرستی تمام بخش‌هایی كه برای دست‌اندازی و اطلاعات‌گیری استفاده می‌شود به‌عهده تعدادی ریزرایانه ارزان است. زنبورهای عسل حتی در زمستان و زمانی كه كندو در خفتگی به سر می‌برد نیز از كنترل و مراقبت در امان نیستند. حضور یك میكروفن در این دوره می‌تواند شدت صوت زنبورهای كارگر را پایش كند كه برای تولید گرما جهت گرمایش بقیه كلونی مشغول ورزش‌دادن عضلات بالشان هستند. البته دست‌گذاشتن روی این حوزه از حیات كندوی عسل و تخصیص فناوری‌های پایشگری مناسب آن از جمله مواردی است كه پیش از طرح هر گونه پیشنهاد و تجزیه و تحلیلی نیازمند جمع‌آوری داده‌های زیادی خواهد بود و در عین حال از توجه و عزم جدی مهندسان این برنامه برای متحول‌كردن پرورش زنبور عسل حكایت دارد.
در واقع اهمیت جستجو و كسب اطلاعات بیشتر از كندوهای عسل برای ارائه راه‌حل‌های فناورانه به خود زنبورها و اهمیت حیات و سازمان اجتماعی زندگی آنها برمی‌گردد. به بیان دیگر در حالی كه مهندسان از ابتدا با تصمیم كاهش هر چه بیشتر زحمت كار زنبورها و پرورش‌دهندگان وارد این جریان شدند، اما در عمل این حوزه كاری را به اندازه‌ای كه تصور می‌كردند حوزه استانداردی نیافتند كه استنادپذیر و قابل فهم و پردازش از طریق رایانه باشد. همچنان كه مهندسان با مشكلات عملی فر‌آیند دیجیتالی‌كردن كندوهای عسل و كنترل رایانه‌ای نبض حیات آن مواجه می‌شدند، بیش از پیش خود را گرفتار معمای هوش زنبورهای عسل می‌یافتند. در حالی كه زنبورهای عسل به طور انفرادی صرفا از مغزهای ابتدايی برخوردارند و تنها حدود 6 هفته عمر می‌كنند، اما همین ابرسازمان كه یك دسته زنبور به حساب می‌آید قادر است در قبال مشكلاتی كه بندرت و به طور فوق‌العاده با آن مواجه می‌شود ـ مثل موقعیت كندویی جدید ـ تصمیمات سریعی اتخاذ كند. با این تفاصیل، برای مهندسان این برنامه كه با پشتوانه‌ای از تجربه‌های مكرر در زمینه هوش‌مصنوعی پا به این عرصه گذاشته‌اند، هوش زنبورهای عسل به منزله چالش یا معمای بزرگی است كه ابعاد كار را فراتر از تصور و پیش‌بینی‌های اولیه ترسیم می‌كند؛ كاری كه جرقه اولیه آن از راه‌اندازی یك سرگرمی پرورش زنبور عسل زده شد و با تصمیم برای مهندسی‌كردن این حرفه در نهایت به برنامه‌ای برای توسعه فناوری‌های مناسب و ارزان پرورش زنبور عسل ختم شده است.
با این اوصاف، حضور كارشناسان با تجربه حوزه الكترونیك و رایانه در پشت این برنامه كه از قضا خود پیگیر پرورش زنبور عسل هستند و افزون بر آن اتخاذ رویكردهای مثبت و ابتكاری برنامه به موارد مهمی همچون پایگاه مرجع مجازی، توسعه ارزان‌محور و بازیافت ضایعات الكترونیك همه حاكی از آن است كه برنامه توسعه ارزان فناوری‌های مناسب پرورش زنبور عسل طرحی جالب و توسعه بخش همسو با نیازهای اقتصادی و حرفه‌ای این شاخه مهم كشاورزی خواهد بود كه عمدتا به دلایل مالی از قافله هماهنگی و بهره‌مندی از دانش و فناوری‌های روز جدا افتاده و كماكان به شكل سنتی و دستی بهره‌برداری می‌شود.
Discovery / مترجم: مهریار میرنیا