نصر: به دنبال انتشار سلسه مطالبی در خصوص بزرگان علم و ادب و سیاست آذربایجان امروز به زندگی يوسفي محمد ابن يوسف طبيب می پردازیم.

در اواخر قرن ۱۵ و اوایل قرن 16 میلادی اولین محقق تاریخ طبابت در آذربایجان « ای . ک . ایوین افندی » با تحلیل و بررسی آثار طبيب مشهور یوسفی محمد ابن يوسف اطلاعات در مورد او را به حد کمال رسانده و در رابطه با طبابت یوسف چندین اثر به دست ما رسیده است که یکی از آنها اولین تأليف او به نام «جامع الفوايد » می باشد که در سال ۱۵۱۳ میلادی مؤلف آن را به شاه اسماعيل ختایی منحصر نموده است.
این اثر به خاطر اینکه در خاطره ها بهتر بماند به نظم کشیده شده است و احتمال داده می شود که در مراکز تحصیلی علوم طبی آن زمان مورد استفاده قرار می گرفته و بحث اول آن شامل ده فصل است.
فصل اول درباره علامات بروز و شیوع بیماری ها و نحوه پیشگیری از آنها و فصل دوم آن در فواید مواد گیاهی و حیوانی در اورگانيزم انسان می باشد. فصل سوم در خصوص مسایل پوشاک راحت بحث گردیده است. فصل چهارم طريقه و نحوه زندگی در دوران حیات، در فصل پنجم رساله فلسفی، فصل ششم بحث در مورد اثر تحفة الملک، فصل هفتم اهمیت معالجه، فصل هشتم وسایل معالجه، فصل نهم استنباط شخصی از بیماری، فصل دهم بحث در مورد عادات مضره و جان سالم بدر بردن از آن ها و در فصل آخر از حالات انسان در ارتباط با حركات ستارگان بحث نموده و فعالیت های خود را در موارد مختلف طبی از جمله هوا و محیط زیست و حرکت و راحتی کبدها به کار برده و در این رابطه دقت بیشتری نموده است و جدول هایی دارد که از طرف یوسفی محمد ابن يوسف تنظیم گردیده و در بین اطبای آن زمان مشهور گردیده بود.
هر جدول شامل پنج قسمت بود و عبارتند از اسامی وسایل درمان، طبيعت بيمار، فواید دارو، مضرات دارو و اصول از میان بردن مضرات می باشد. از فواید وسایل درمان نیز در آن بحث به میان آمده است.
طبيب می نویسد: «داروهایی را باید به حساب آورد که بتوان ضرر آنها را به آسانی رفع نمود. البته بهتر از هر چیزی داروهایی است که اصلا ضرر ندارند. توضیح اینکه بعضا حتى آب و خاک و آفتاب و هوای طبیعی زیان آورند.»
واضح است که عالم به تأثیر داروها دقت بیشتری داشته و جدول های دارویی او ضروری بوده و مدت درازی در طبابت و معالجات همچون وسیله ای از آنها استفاده می شده است.