محمدرضا پهلوی که به امید نفوذ آمریکایی ها و اسراییلی ها در ساختار سیاسی، امنیتی و نظامی ایران، کشور را سه روز بعد از تشکیل شورای سلطنت در 26 دی 1357 ترک کرد هرگز فکرش را هم نمی کرد که ارتش شاهنشاهیش توان کودتا بر علیه امام خمینی (ره) را از دست بدهد و داغ بازگشتش به ایران را برای همیشه تاریخ بر دلش بگذارد.
به گزارش ایسنا، امروز 22 بهمن، چهل و دومین سالروز اعلام بی طرفی ارتش شاهنشاهی، سقوط سازمان صدا و سیما، فرمانداری نظامی، شهربانی و سایر مراکز نظامی و غیرنظامی شاهنشاهی به دست انقلابیون، سقوط دولت 36 روزه شاپور بختیار و پایان رسمی بیش از نیم قرن حکوت پهلوی ها بر ایران است.
درگیری های شدیدی که بین نیروی هوایی و لشگر گارد شاهنشاهی از شب بیستم بهمن 1357 آغاز شده بود در بیست و یکم بهمن با شدت بیشتری ادامه یافت. در آغازین ساعات بامداد این روز با خروج آمبولانسهای مرکز آموزش دوشان تپه تهران، یکی از سربازهایی که موفق به فرار از پادگاه شده بود با اعلام گزارشی از درگیری های داخل پادگان، تعدادی اسلحه را که به بیرون آورده بود در اختیار مردم گذاشت و بدین ترتیب اولین اسلحه ها دست مردم انقلابی افتاد.
همچنین در بیست و یکم بهمن فرماندار نظامی تهران در اعلامیه شماره 40 خود ساعات حکومت نظامی را از ساعت 16:30 تا 5 صبح افزایش داد. پس از شدت گرفتن حملات مردم به کلانتری ها و پادگان ها، فرماندار نظامی تهران ساعت منع عبور و مرور را هم تا ساعت 12 ظهر روز 22 بهمن افزایش داد.
امام خمینی در واکنش به این تصمیم با ملغی کردن حکومت نظامی، گفتند: «اعلامیه امروز حکومت نظامی خدعه و خلاف شرع است و مردم به هیچوجه به آن اعتنا نکنند. ... اخطار می کنم که اگر دست از این برادر کشی بر ندارند و لشگر گارد به محل خودش برنگرد ... تصمیم آخر خود را به امید خدا می گیرم.» و بدین ترتیب ستادهای مردمی با بلندگو لغو اعلامیه منع رفت و آمد را در سطح تهران اعلام کردند.
با این حال تیپ زرهی قزوین که برای تقویت نیروی دفاعی حکومت نظامی وارد تهران شده بود، در خیابان سپه با مقاومت سخت مردم مواجه شد. سپهبد رحیمی، فرماندار نظامی تهران و حومه، طی دستورالعملی به یگان های تابعه از آنها خواست تا بی درنگ کلیه رهبران نهضت را دستگیر و با هواپیما به یکی از جزایر منتقل نمایند. همراه این دستورالعمل، لیستی از اسامی صدها نفر که باید بازداشت شوند، الصاق شده است که در رأس آنها نام حضرت امام، آیت الله طالقانی و مهندس مهدی بازرگان به چشم می خورد.
ادامه اعتراضات و درگیری های خونین بین انقلابیون و گارد سلطنت به 22 بهمن کشید. در این روز به ترتیب زندان اوین، ساواک، سلطنت آباد، مجلسین سنا و شورای ملی، شهربانی، ژاندارمری و ساختمان زندان کمیته مشترک به تصرف مردم درآمد. در تسخیر شهربانی سپهبد رحیمی فرماندار نظامی تهران به دست انقلابیون مسلح افتاد. همچنین پادگان باغشاه و دانشکده افسری، دبیرستان نظام، زندان جمشیدیه، پادگان عشرت آباد، پادگان عباس‌آباد و رادیو و تلویزیون یا تسلیم شدند یا به دست مردم تصرف شدند.
در حالی که حملات مردم مسلح به تمام مراکز قدرت و ساختمانهای دولتی شدیدتر می‌شد، خبر رسید ستاد ژاندارمری در میدان 24 اسفند به دست مردم و نیروی هوایی و دریایی ارتش افتاد. پادگان عشرت آباد هم پس از ساعت‌ها زد و خورد بین انقلابیون و نظامیان به تصرف مردم درآمد و کارخانه‌ها و انبارهای مهمات و اسلحه ارتش نیز دست مردم افتاد.
مردم، زندان کمیته (کمیته‌ی مشترک ضدخرابکاری) را که مرکز بازجویی و شکنجه سیاسی بود، به تصرف درآوردند و زندانیان را آزاد کردند. تا غروب این روز، تمام کلانتری ها، پادگان‌ها، پاسگاه‌ها و مراکز نظامی به دست مردم افتاد. زندانیان زندان قصر و جمشیدیه پس از فرار از زندان توسط مردم دستگیر و به مدرسه رفاه محل تشکیل جلسات شورای انقلاب برده شدند.
در حالی که مردم به سوی کاخ نخست وزیری در حرکت بودند، بختیار که پس از فرار نظامیان با تعداد کمی محافظ تنها مانده بود ناهار خود را نیمه تمام رها کرد و از در پشتی ساختمان نخست وزیری گریخت. سپهبد رحیمی فرماندار نظامی تهران و رییس شهربانی به دست مردم اسیر شد و سرلشکر ناجی فرمانده گارد جاویدان در حوالی میدان فوزیه در جریان زد و خورد به ضرب گلوله‌ای کشته شد. امیرعباس هویدا نخست وزیر اسبق نیز خود را به شورای انقلاب تسلیم کرد.
ساعت۱۰:۳۰ همین روز شورای فرماندهان نیروهای مسلح در ستاد مشترک (ستاد بزرگ ارتشتاران) تشکیل شد. در این نشست فرماندهان و امرای ارتش از جمله عباس قره باغی، جعفر شفقت، حسین فردوست، هوشنگ حاتم، ناصر مقدم، عبدالعلی نجیمی، احمدعلی محققی، عبدالعلی بدره‌ای، امیرحسین ربیعی، کمال حبیب‌اللهی، عبدالمجید معصومی، جعفر صانعی، اسدالله محسن زاده، حسین جهانبانی، محمد کاظمی، خلیل بخشی آذر، علی محمد خواجه نوری، پرویز امینی افشار، امیر فرهنگ خلعتبری، محمد فرزام، جلال پژمان، منوچهر خسروداد، ناصر فیروزمند، موسی رحیمی لاریجانی، محمد رحیمی آبکناری و رضا وکیلی طباطبایی حضور داشتند.
تیمسار عباس قره‌باغی رییس شورای عالی ارتش بود. در این جلسه پس از گزارش فرماندهان نیروها از وضعیت جاری کشور، موضوع همبستگی ارتش با مردم به شور گذاشته شد که اکثرا موافقت خود را اعلام کردند و سرانجام اعلامیه‌ای مبنی بر بی‌طرفی ارتش تهیه و به امضا رسید و خبر این نشست ساعت 13:15 در اختیار سازمان رادیو و تلویزیون گذاشته شد. رادیو ایران برنامه عادی خود را قطع و اعلامیه شورای عالی ارتش را قرائت کرد.
متن اعلامیه شورای عالی ارتش به این شرح بود: «با توجه به تحولات اخیر کشور، شورای عالی ارتش در ساعت ده و نیم امروز 22 بهمن سال 1357، به اتفاق آراء تصمیم گرفته شد که برای جلوگیری از هرج و مرج و خونریزی بیشتر، بی طرفی خود را در مناقشات سیاسی فعلی اعلام و به یگان‌های نظامی دستور داده شد به پادگان‌های خود مراجعت نمایند. ارتش ایران همواره پشتیبان ملت شریف و نجیب و وطن پرست ایران بوده و خواهد بود و از خواسته‌های ملت شریف با تمام قدرت پشتیبانی می‌نماید.»
فرمانداری نظامی تهران آخرین اطلاعیه خود را صادر کرد و با استناد به این اعلامیه از نظامیان خواست برای اجرای تصمیم شورای عالی ارتش به پادگان‌های خود برگردند.
دقایقی بعد نیروهای انقلاب محوطه رادیو و تلویزیون را تصرف کردند و خبر سقوط رژیم سلطنت پهلوی از رادیو و تلویزیون ملی اعلام شد. (دکتر باقر عاقلی، نخست وزیران ایران از مشیرالدوله تا بختیار، انتشارات جاویدان)
بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی یک روز پس از سقوط رسمی رژیم پهلوی با مخاطب قرار دادن مردم تهران پیامی شش بندی صادر کردند.
ایشان در این پیام خطاب به آحاد مردم تاکید کردند: «ملت معظم ایران و اهالی سلحشور تهران، در این موقع که پیروزی نهایی ملت عزیز نزدیک است، لازم است به تذکرات زیر به طور تکلیف شرعی ـ الهی و تعهد ملی توجه نمایند. متخلف از آن، مخالف خداوند تعالی و خائن به کشور و نهضت اسلامی است.
1-اکنون که دستگاه دیکتاتوری و ستمکاری برچیده شد، باید از هر نوع خرابکاری و چپاول و آتش سوزی و ظلم احتراز شود؛ و بر عموم است که از اینگونه اعمال غیر اسلامی و غیر انسانی بشدت جلوگیری نمایند. آنان که دست به این اعمال وحشیانه می زنند خائن به مملکت و مخالف نهضت اسلامی هستند.
2-باید ملت تا برقراری نظم از طرف دولت موقت، نظارت در حفظ مراکز عمومی از قبیل وزارتخانه ها و بانکها و دیگر مراکز دولتی و ملی بنمایند، و اموال ملت را نگذارند هدر برود. ملت عزیز نگذارند بدخواهان منعکس کنند که با به هم خوردن رژیم فاسد، هرج و مرج و خرابکاری جای آن را گرفته است.
3ـ به فرصت طلبانی که می خواهند با ماسک انقلابی از رژیم منقرض پشتیبانی کنند و نهضت را بدنام نمایند، مهلت فعالیت ندهید و ملت مسلمان باید ابتکار را به دست بگیرد.
4ـ مأمورینی که از طرف جناب آقای نخست وزیر اسلامی مأموریت دارند، سربازان انقلابند و باید با آنان همکاری کنید؛ و اگر مخالفین مردم مسلمان خواستند کارشکنی کنند از آنها جلوگیری کنید.
5ـ لازم است مردم هر چه زودتر از خیابانها به مساجد و مراکز اجتماع بروند و به فرمودۀ علمای اعلام و خطبای محترم گوش دهند. و بر علمای اعلام و خطبای بلاد است که به مساجد و مراکز عمومی تشریف برده و مردم را دعوت به صلاح و سداد کنند؛ و از اعمال خلاف شرع و خلاف مسیر نهضت بشدت جلوگیری نمایند و با بیانی رسا، مردم را از هرج و مرج و خرابکاری باز دارند و حکم شارع مقدس را ابلاغ نمایند.
6ـ اکنون که قوای انتظامی، از قبیل ارتش و ژاندارمری و شهربانی، به ملت پیوسته اند بر عموم ملت لازم است که به هیچ وجه تعرض به آنان نکنند و آنان را چون برادر نگهداری کنند. و بر علمای اعلام است که مردم را ارشاد کنند که از قوای انتظامی، که تحت لوای حکومت اسلامی آمده اند، حمایت نمایند. والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته.»
امام خمینی به فاصله چند ساعت در پیام دیگری که در این روز صادر کردند، تاکید کردند: «ملت عزیز من، اشکالات و مشکلات زیاد است و ما وارث یک مملکت آشفته هستیم. مملکت ما را خراب کرده اند و رفته اند؛ و ما وارث یک مملکت مخروبه هستیم. باید به خواست خدا تمام ملت برای ساختن ایران قیام کند. ایران یک مملکت زلزله زده، یک مملکت اجنبی زده، و یک مملکت دشمن زده است. اینک ما باید ایران را بسازیم؛ از نو بسازیم ولی مشکلات دارد مشکلات فقط با دولت رفع نمی شود، مشکلات با یک قشر یا دو قشر از ملت رفع نمی شود. همۀ ملت باید دست به هم بدهند و هر کس در هر شغل، مقام و مکانی که هست، دست به دست ملت بدهد و با هم این بنای جدید را به پایان برسانیم، و یک ملت جدید و یک دولت جدید و یک بنای جدید که همه اسلامی باشد و همه انسانی باشد ما از سر بنا کنیم.»
رهبر فقید انقلاب اسلامی ادامه دادند: «ما باید متوجه باشیم که در چنین روزی که انقلاب است دستهای خائن و غیر منزه در کار است، و ممکن است خیانتکارها بخواهند بین شما تشتت بیندازند. باید جداً از خرابکاری اجتناب و مراقبت کنید که اگر کسانی خواستند خرابکاری و آدمکشی کنند یا به مراکز دولتی و ارتشی و کاخها و دیگر جاها حمله نمایند باید مانع بشوید؛ چون ایجاد تشتت خواهد کرد. اینها به اسلام و مملکت اسلامی خیانت است و باید از این قبیل خیانتها جلوگیری شود. باید تمام اسلحه هایی که در دست مردم است جمع شوند. هر کس اسلحه ای پیدا کرد باید به مسجد محلۀ خود ببرد و به امام جماعت مسجد تحویل بدهد؛ و بعد این اسلحه ها از مساجد به کمیته آورده می شود، و کمیته این اسلحه ها را در اختیار سربازان اسلامی که برای دفاع از اسلام و مسلمین تدارک دیده شده اند می گذارد. فقط باید این سربازان مسلح باشند و دیگران نیازی به اسلحه ندارند. تسلیحات باید زیر نظرکمیته باشد.»
امام خمینی (ره) افزودند: «توجه داشته باشید که اسلحه فروشی حرام است؛ مال غیر است، مال ملت است؛ نه کسی باید بخرد و نه کسی باید بفروشد. کسانی که خریده اند باید اسلحه ها را به مساجد یا کمیته برگردانند. این اسلحه ها ذخایر ملت هستند؛ نباید از بین بروند. و اگر اشخاصی را دیدید که می خواهند این اسلحه ها را ببرند جداً ممانعت کنید و نگذارید که اسلحه ها دست افراد منحرف بیفتد. نگذارید اسلحه ها دست دشمن ملت و دشمن اسلام بیفتد. همۀ ما موظفیم و تکلیف شرعی در این زمینه داریم.»
ایشان با بیان اینکه امروز حساسترین روزهایی است که بر اسلام و مسلمین می گذرد، ادامه دادند: «باید همه مواظب باشید و نگذارید که دشمن در صفوف شما وارد شود، و نگذارید این اسلحه ها دست دشمن بیفتد. و اگر خواستند به جاهایی که اسلحه در آنجاست حمله کنند موظفید که عموماً مخالفت کرده و دست آنها را کوتاه سازید همچنین باید اگر اسلحه ای در دست مردم عادی دیدید آنها را هدایت کنید که اسلحه ها را تحویل دهند؛ و اگر مطلع شدید که در دست اشخاصی اسلحه هست و نمی خواهند بدهند، مکلف هستید که اسم و آدرس آنها را به کمیته بدهید تا تکلیف آنها هم روشن شود. به این مطلب باید در سرتاسر ایران توجه شود.»
بنیانگذار انقلاب اسلامی تصریح کردند: «یک مطلب دیگر اینکه باید از این آشفتگیها و تظاهرات خودداری کنید؛ شلوغ کاری نشود. مردم خیال نکنند اینک که پیروز شده اند باید شلوغ کاری کنند. باید با نظم و ترتیب و انسانیت و اسلامیت رفتار کنید و به دنیا بفهمانید که شما ملت مُسْلم به حقایق اسلام آگاهید و به دستورات اسلام پایبند هستید. باید از اینگونه چپاولگریها جداً احتراز کنید. علمای اسلام مکلف شرعی هستند که مردم را از اینگونه اغتشاشات باز دارند و نگذارند مردم به اشخاص و مراکز هجوم آورند. باید علمای اسلام که راهنمای مردم هستند مردم را در این لحظات حساس راهنمایی کنند و نگذارید که اختلافاتی و اغتشاشاتی در مملکت واقع بشود.»
امام (ره) تاکید کردند: «حالا روزی است که باید مملکت حفاظت شود. در هر شهر و محله ای باید با نظر علما و معتمدین کمیته هایی تشکیل بشود و حفاظت از شهرها را به عهده بگیرد. باید به مراکز شهربانی و ژاندارمری و ارتشی حمله نشود، اینها دیگر برگشته اند و از خود ما هستند؛ ارتش و ژاندارمری، شهربانی از خود ما هستند؛ تمام قوای انتظامی از ما و ما از آنها هستیم؛ همه هوادار اسلام هستیم. باید از اغتشاشات جلوگیری شود. در خصوص همافران هم سفارش می کنیم که اینها جوانهایی هستند که در موقع حساس به ما کمک کردند و زحمت کشیدند و با ملت همبستگی اعلام کردند. همۀ نیروها را باید حفظ کنید.»
رهبر فقید انقلاب اسلامی در ادامه توصیه هایشان بیان کردند: «ما با مسلمین اهل تسنن یکی هستیم؛ واحد هستیم که مسلمان و برادر هستیم. اگر کسی کلامی بگوید که باعث تفرقه بین ما مسلمانها بشود، بدانید که یا جاهل هستند یا از کسانی هستند که می خواهند بین مسلمانان اختلاف بیندازند. قضیۀ شیعه و سنی اصلاً در کار نیست، ما همه با هم برادریم. اقلیتهای مذهبی هم خاطر جمع باشند که ما اطمینان می دهیم به آنها که در این مملکت زندگی عادلانه و مرفهی خواهند داشت و مورد پشتیبانی ما هستند. اسلام از اهل ذمه پشتیبانی می کند. اگر کسانی چیز دیگری می گویند برای تفرقه انداختن است. فقط خرابکارها باید بدانند که این خرابکاریها خیانت به ملت و مملکت است؛ دست از خرابکاری بردارند و زیر دولت اسلام و کلمۀ لااله الا الله باشند. آنها چه می خواهند جز اینکه همۀ مردم در درجۀ سه و زارع و کارگر همه مرفه باشند؟ ما همۀ اینها را تأمین خواهیم کرد.»
امام در هشداری به آحاد جامعه هشدار دادند: «من از همۀ اقشار ملت تمنا دارم که اینک وقت غارتگری و اختلاف نیست. اینک باید همۀ شما با جدیت این نهضت شریف را به آخر برسانید. خداوند با شماست. خداوند همۀ شما را حفظ کند. والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته.»