مدیر گروه عرفان پژوهشکده امام خمینی(ره) با بیان اینکه قرآن کریم در نگاه امام(ره) کتاب انسان‌سازی است، اظهار کرد: در نگاه امام خمینی(ره) تقلیدهای کورکورانه، عادت‌های متعصبانه، اوهام و خرافات و دوری از تعالیم قرآن مهمترین رهزنان انسان هستند. از این جهت، امام خمینی، رسالت و وظیفه عالمان دینی را در این می‌دانند که برای هدایت و اکمال این میوه نارس که عصاره آفرینش است، اقدام کند.
فاطمه طباطبایی
به گزارش ایکنا، فاطمه طباطبایی، مدیرگروه عرفان پژوهشکده امام خمینی(ره) در همایش بین‌المللی «نقش اندیشه‌های عرفانی امام خمینی(ره) در شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران» که در دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار شد، در سخنانی با طرح موضوع «ضرورت و رسالت حکومت اسلامی در اندیشه عرفانی حضرت امام(ره)» بیان کرد: در مورد ارتباط یا عدم ارتباط عرفان امام خمینی(ره) با شکل‌گیری انقلاب دو قول متفاوت وجود دارد و هریک از صاحبان این اقوال، استدلال‌هایی برای نظر و بیان خود دارند.
وی بیان کرد: منظورم از انتخاب این موضوع این نیست که ضرورت حکومت اسلامی فقط با مبانی عرفانی قابل اثبات است، بلکه بر این باورم، مبانی و خاستگاه اندیشه‌های عرفانی امام(ره) هم چنین ضرورتی را ایجاب می‌کند.
مدیرگروه عرفان پژوهشکده امام خمینی(ره) گفت: امام خمینی(ره) اهمیت دین و به خصوص دین اسلام را در هدایت انسان مطرح می‌کند و می‌فرماید: «اسلام یک مکتبی است که برای انسان‌سازی آمده است»؛ در این نگاه، اسلام برای تربیت و ساختن انسان‌هاست. انسانی که به صورت خدا خلق شده و دین را هم مجموعه‌ای از اخلاق، عقاید و احکام می‌دانند که درهم تنیده و از یکدیگر غیرقابل انفکاک است.
بیشتر بخوانید؛
جمع «فتوحات» و «جواهر» کار رادمرد فحلی چون امام(ره)
وی با بیان اینکه در دیدگاه امام(ره) انبیا با هدف شکوفایی انسانیت و سعادت و رستگاری انسان آمدند، بیان کرد: در این دیدگاه، چنین انسانی از عالم طبیعت به ماوراء طبیعت تا مرتبه الوهیت سیر می‌کند. امام(ره) رسالت انبیای الهی را افزون بر نشر توحید و آموزش معارف الهی و هدایت و تعالی انسان، قطع ریشه کفر، شرک و دوگانه‌پرستی می‌دانند.
طباطبایی ادامه داد: از این جهت، امام(ره) وظیفه عالمان و جانشینان پیامبران(علیهم السلام) را در همان راستا تبیین می‌کنند؛ یعنی علما و اولیای ربانی و الهی هم وظیفه هدایت دارند، هم وظیفه تفهیم باطن و حقیقت دین و هم وظیفه آموزش حقایق دینی و نیز مسئولیت سیاست‌ورزی به جهت تدوین برنامه‌های منظم برای کاربردی‌سازی احکام الهی و مدیریت جامعه را براساس قانون الهی بر دوش دارند. بنابراین، در چنین باوری هر سازوکاری که به تحقق چنین رسالتی بینجامد، لازم و ضروری است.
وی تصریح کرد: در نگاه امام(ره) همه علوم از جمله علم توحید و توحید علمی، نقش مقدمه را برای حصول توحید قلبی ایفا می‌کند که این مهم با کوشش، تلاش و تذکر و سیر انفسی حاصل می‌شود. عبادات هم در نگاه امام(ره) مقدمه حصول معارف توحید و تجوید است. بخشی از علم فقه هم که به سیاست مدن، تدبیر منزل، تأمین بلاد و تنظیم عباد می‌پردازد، در نظر امام(ره) مقدمه اعمالی است که در اصول توحید دخالت تام دارد. بازهم امام(ره) می‌فرمایند که علم به منجیات و مهلکات در علم اسرار هم مقدمه‌ای برای پیراستگی نفس انسان که آن هم مقدمه حصول حقایق و معارف همچنین لایق ساختن نفس برای پذیرش جلوه توحید است.
مهمترین رهزنان انسان از نگاه امام خمینی(ره)
عروس امام راحل ادامه داد: این سخن در مکتب عارفان با عناوین شریعت، طریقت و حقیقت مطرح می‌شود و امام خمینی(ره) هم از به کاربردن این اصطلاحات عرفانی ابایی ندارند، اما تصریح می‌کنند که اگرچه شریعت، به حوزه ظاهر و اعمال جوارحی مربوط است و در مورد ارتباط انسان‌ها با یکدیگر و ارتباط با خدا و جهان بیرونی سخن می‌گوید، اما در واقع راه عبور و آستانه ورود به باطن دین است و تصریح می‌کنند که بدون رعایت شریعت و اصلاح ظاهر نمی‌توان به حقیقت راه یافت. شاید بتوان این نقطه را خاستگاه پیوند عرفان، فقه و سیاست دانست همان‌گونه که شریعت در نگاه عارفان ظاهر دین است و برای یافتن حقیقت دین باید آن را فراگرفت و از آن عبور کرد، فقه نیز در نگاه امام(ره) چنین است و متکفل زندگی انسان از گهواره تا گور است.
وی تأکید کرد: باید در آن اجتهاد کرد و از ظاهر احکام به باطن و اسرار آن پی برد و به پیوند ظاهر و باطن یعنی شریعت و طریقت توجه داشت. در قرآن کریم، خداوند در آیه ۶۶ سوره مائده می‌فرماید: «وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُوا التَّوْرَاهَ وَالْإِنْجِیلَ وَمَا أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَکَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَمِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ ۚ مِنْهُمْ أُمَّهٌ مُقْتَصِدَهٌ وَکَثِیرٌ مِنْهُمْ سَاءَ مَا یَعْمَلُونَ». میبدی در ترجمه این آیه می‌گوید که شگفت آنکه عالمیان پیوسته در پی روزی فراخ و آرزوی لذات این دنیا هستند، لکن راه به دست آوردن نمی‌دانند و به تهیه اسباب آن راه نمی‌برند. اهل معرفت از این سخن خداوند استفاده می‌کنند و به پیوند و ارتباط شریعت و طریقت و حقیقت حکم می‌کنند و معتقدند خداوند می‌فرماید: اگر می‌خواهید رحمت و نعمت ما از بالا و نشیب و راست و چپ به تو روی کند، تو به طاعت ما روی آور و تقوا پیشه کن، روی در کار ما و فرمان ما آر تا ما کار تو درست کنیم که هرکس با خداست، خداهم با اوست و هرکس تقوا پیشه کند، روزی او بی‌حساب می‌رسد.
طباطبایی ادامه داد: بنابراین دین در نگاه امام، مجموعه احکامی است که انسان را از نعمت‌های ظاهری و باطنی برخوردار می‌کند و زندگی انسان را متناسب با شأن انسانی او تأمین می‌کند که به مثابه مزرعه‌ای برای زندگی ابدی و جاودانی آخرت است.
او به مقوله انسان در نگاه امام خمینی(ره) اشاره کرد و گفت: انسان در این دیدگاه، کسی است که خداوند برای هدایت او بهترین انسان‌های برگزیده خود را به سوی او گسیل کرده و پیامبران اولوالعزم را مأمور ابلاغ و رساندن پیام خود به همه انسان‌ها کرده تا هدایت شوند.
مدیرگروه عرفان پژوهشکده امام(ره) ادامه داد: قطعاً باور به حدیث قدسی «خلق آدم علی صوره» که مستمسک عارفان است و همچنین سخن خداوند که بعد از آفرینش انسان فرمود: «و تبارک‌الله احسن الخالقین» در رأی و اندیشه امام(ره) نسبت به انسان بی‌تأثیر نبوده است. امام(ره) انسان را مهمترین موجودی معرفی می‌کند که خداوند با دو دست خود آفریده و با دارابودن دو صفت ظلوم و جهور پذیرای امانت الهی شده و تاج کرامت بر سر نهاده است.
وی یادآور شد: انسان مدنظر امام خمینی(ره)، موجودی است دارای مراتب متفاوت و هرکدام از این مراتب وجودی برای شکوفایی و رسیدن به تعالی خود احتیاجاتی دارند و اسلام برای همه آن مراتب برنامه دارد؛ زیرا هدف اسلام و دین و رسالت انبیا، ساختن انسان الوهی است، تربیت انسانی که از اسفل سافلین تا اعلی علیین مجال حرکت دارد. امام(ره) متذکر می‌شوند که انسان حظّ طبیعت، حظّ برزخیت، حظّ روحانیت، حظّ عقلانیت و حظّ الهیت دارد و اسلام برای تعالی همه این مراتب دستورالعمل دارند همانند میوه ناقصی که باید کامل شود و رسالت ادیان و عالمان دینی و جانشین پیامبران این است که همچون آنان با برپاکردن عدل، برای همه مردم به گونه‌ای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری کنند تا این میوه ناقص را کامل کنند.
طباطبایی با بیان اینکه در نگاه امام خمینی(ره) قرآن کتاب انسان‌سازی است، افزود: در نگاه امام خمینی(ره) تقلیدهای کورکورانه، عادت‌های متعصبانه، اوهام و خرافات و دوری از تعالیم قرآن مهمترین رهزنان انسان هستند. از این جهت، امام خمینی، رسالت و وظیفه عالمان دینی را در این می‌دانند که برای هدایت و اکمال این میوه نارس که عصاره آفرینش است، اقدام کند. در این نگاه، بدیهی است که ایجاد شرایط و مقدمات هدایت و برنامه‌ریزی واجب می‌شود.
وی یادآور شد: در نگاه امام خمینی(ره)، اولیا و علمایی که جانشینان پیامبرانند، همین رسالت را بر دوش دارند، پس باید اول در درون و سپس جهان بیرون، اقامه عدل و قسط کنند و بعد از آن، انسان‌ها را یاری و دستگیری کنند تا به کمک عقل و اختیار بتوانند قوس صعود را در حد مرتبه و استعداد خود بپیمانند.
عروس امام خمینی(ره) گفت: بدیهی است با این نگاه، ایجاد حکومت، یکی از مهمترین شرایطی است که عالم ربانی، تأسیس آن را ضروری می‌داند. به نظر می‌رسد، قرائت امام(ره) از دین و نگاه ایشان به احکام و اسرار احکام الهی و بایدها و نبایدهای شرعی و بینش عرفانی ایشان نسبت به منزلت و کرامت و وجهه الوهی و حقی انسان و ولایت او بر هستی، ضرورت بخش ایجاد حکومت می‌شود. در این نگاه، حکومت به عنوان بستر مناسبی برای رشد و صعود انسان و رسیدن او به ساحت الوهی دانسته می‌شود که البته در حد توان ضرورت پیدا می‌کند، برای عالمی که بتواند این را ایجاد کند؛ پس براین اساس بود که امام بر خود لازم دانستند تا ابتدا ملت ایران را از فساد موجود در دستگاه حکومت آگاه کند و حاکمان را هم نسبت به خطاهایشان متوجه سازد. جمله «آقای شاه! من شما را نصیحت می‌کنم» را از امام شنیده‌ایم. این جمله و عمل امام بیانگر آن است که از جایگاه عالم ربانی وظیفه خود دانستند که با ایجاد حکومت و با استفاده از قوانین اسلامی، بستری مناسب برای هدایت و سعادت انسان‌ها به وجود آورند که با لطف خدا، توفیق الهی و همراهی مردم موفق به انجام خواسته خود شدند.